از خلیج‌فارس، مهم‌ترین آبراه جهان چه می‌دانید
تپش قلب زمین
خلیج‌فارس که در روزگار قدیم به آن دریای پارس می‌گفتند، بدون تردید یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مناطق جهان به لحاظ ژئوپلتیک به شمار می‌رود. چنان‌که بسیاری از مورخان و محققان برای توصیف اهمیت آن از لفظ «هارتلند» یا «قلب زمین» استفاده می‌کنند. خلیج‌فارس از ابتدای قرن نوزدهم و همزمان با کشف انبوه چاه نفت و مخازن گاز در این منطقه در کانون توجه ابرقدرت‌ها به‌خصوص کشورهایی که سابقه استعماری دارند قرار گرفت. سال1908 بود که نخستین چاه نفت در منطقه مسجد‌سلیمان کشف شد و خیلی طول نکشید که دنیا به‌وجود ذخایر غنی نفت و گاز در خلیج‌فارس پی برد و این منطقه اهمیت استراتژیک و ژئوپلتیک پیدا کرد. شاید لازم باشد که هر ایرانی پیشینه تاریخی خلیج‌فارس را بخواند و بداند در خانه‌اش گنجی نهفته است که باید از آن مراقبت کند.
گودال بزرگ
در دانشنامه فارسی از خلیج‌فارس به‌عنوان آبراهی بسیار مهم در آسیای‌غربی و منطقه خاورمیانه که در امتداد دریای عمان و بین ایران و شبه‌جزیره عربستان قرار دارد نام برده شده است اما اینکه خلیج‌فارس چگونه شکل گرفته و شمایل امروزی را پیدا کرده تاریخ مفصلی دارد. زمین‌شناسان معتقدند که حدود 500هزار سال پیش، شمایل خلیج‌فارس در کنار دشت‌های جنوبی ایران آشکار شد و بر اثر تغییر در ساختار درونی و بیرونی زمین به کلی تغییر شکل داد. آنطور که تاریخ‌نگارها روایت کرده‌اند، خلیج‌فارس از ابتدا بسیار پهناور بوده به‌طوری که تا اواخر دوره سوم زمین‌شناسی، بیشتر جلگه‌های برازجان، بهبهان و خوزستان تا کوه‌های زاگرس را در‌بر‌می‌گرفت. خلیج‌فارس در عصر یخبندان یعنی حدود ۷۰ تا ۱۱هزار سال پیش که آب اقیانوس‌ها و دریاها پایین رفت وجود خارجی نداشته و به‌صورت گودالی بسیار بزرگ بوده که رودخانه پهناور اروند به آن سرازیر می‌شده. برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد که در همان دوره تاریخی، احتمالاً تمدنی در حوالی این منطقه شکل گرفته که با گذشت زمان و به‌خاطر بالا آمدن سطح آب نابود شده است. یک روایت تاریخی این است که پس از پایان عصر یخبندان و بالا آمدن آب اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد، سطح آب دریای عمان هم بالا آمده و آب از طریق تنگه هرمز به درون گودال بسیار بزرگی که اکنون از آن به‌عنوان خلیج‌فارس نام می‌برند جاری شده است.
مسیر ترانزیت
خلیج‌فارس به لحاظ موقعیت استراتژیک و منابع طبیعی، همواره مورد‌توجه دولت‌ها و ملت‌ها بوده و بسیاری از سلاطین و پادشاهان از زمان‌های کهن به موقعیت اقتصادی آن نظر داشته‌اند که نمونه آن، حمایت پادشاهان هخامنشی و پارتی از گسترش بازرگانی در این منطقه بوده است. پارت‌ها 2راه تجاری را تحت‌کنترل داشتند که یک راه از کنار فرات و از آسیای صغیر و سوریه شروع می‌شد و به بین‌النهرین‌شمالی و خلیج‌فارس می‌رسید. بعدها داریوش، پادشاه هخامنشی، برای گسترش بازرگانی در ایران دستور داد کانال سوئز ایجاد شود تا کشتی‌های بازرگانی از دریای پارس به مصر و مدیترانه راه یابند. آنطور که در کتاب‌های تاریخی نقل شده اشکانیان بازرگانی را در این منطقه گسترش دادند و برای رقابت با رومیان دریای فارس را به مسیر ترانزیت کالا بدل کردند. این روند در دوران ساسانی ادامه یافت و بندر سیراف در حوالی بوشهر به مرکز بازرگانی بزرگی بدل شد. حتی در اسناد تاریخی چین که به سده چهارم تا دوازدهم میلادی تعلق دارد نام پارس، فارس، پارسوا و ایران به‌طور گسترده دیده می‌شود و این نشانه وجود روابط تجاری گسترده ایرانیان با سایر کشورهای جهان از مسیر خلیج‌فارس است.
خلیج همیشگی فارس
تا دهه60میلادی همه کشورهای عربی در مکالمات رسمی از واژه «الخلیج‌الفارسی» استفاده می‌کردند اما حالا، تحریف نام خلیج‌فارس در برخی نشریات و بنیادهای خبرپراکنی عربی به‌عنوان یک پروژه مهم دنبال می‌شود. البته ماجرای انتخاب نام خلیج‌فارس یا دریای پارس یک ریشه تاریخی دارد که به سادگی نمی‌توان آن را کتمان کرد. جغرافی‌نویس‌های قدیم برای نامگذاری دریاچه‌ها و دریاها از ریشه سرزمینی که در نزدیکی و پیرامون آنها واقع شده بود الهام می‌گرفتند و این رویه در نامگذاری خلیج مکزیک، دریای چین، اقیانوس هند، دریای مازندران و خلیج‌فارس رعایت شده است. ناحیه جنوب‌غربی ایران فارس است که به ساکنان آن پارسیان می‌گفتند و یونانی‌ها آنها را پرشیا می‌نامیدند. برخی محققان، پارسیان را همان مردم «پارسوا» می‌دانند که ساکن دریاچه ارومیه بودند اما به طرف جنوب رفتند و در سرزمین «پارس» سکنی گزیدند. به همین دلیل، دریای مجاور این منطقه، دریای پارس نامیده شد. در آن دوره تاریخی هیچ‌کدام ازکشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس وجود خارجی نداشتند یا جزئی از سرزمین پهناور ایران به شمار می‌رفتند اما برخی از آنها هم‌اکنون تاریخ را تحریف می‌کنند و به نام‌های جعلی متوسل می‌شوند.
اهمیت اقتصادی
اهمیت خلیج‌فارس به‌وجود مخازن نفت و گاز در کف بستر و سواحل آن است به‌طوری که این منطقه را «مخزن نفت جهان» می‌دانند. خلیج‌فارس مسیر انتقال نفت کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و امارات متحده عربی به دنیاست و حدود ۳۰درصد نفت جهان در این منطقه تأمین می‌شود. خلیج‌فارس به لحاظ ذخایر نفتی در مقایسه با سایر نقاط جهان مزایای زیادی مثل سهولت استخراج، هزینه پایین تولید، مازاد ظرفیت تولید، کیفیت بالای نفت خام، سهولت حمل‌ونقل و توان بالای تولید را دارد. طبق آخرین برآوردها، خلیج‌فارس حدود ۷۳۰میلیارد بشکه نفت ذخیره دارد و بیش از ۷۰تریلیون مترمکعب گاز طبیعی را در دل خود جای داده است. وجود همین ذخایر باارزش، این منطقه را در طول تاریخ با تهدیدهای فراوانی مواجه کرده است؛ به‌عنوان نمونه می‌توان به لشکرکشی عثمانی‌ها به خلیج‌فارس در عصر صفوی یا حمله پرتغالی‌ها به این منطقه در قرن 16میلادی اشاره کرد. وقتی درگیری عثمانی‌ها با پرتغالی‌ها بر سر تصاحب خلیج‌فارس بالا گرفت، شاه عباس صفوی به کمک انگلیسی‌ها پرتغالی‌ها را عقب راندند اما عاقبت ماجرا این بود که پای انگلیسی‌ها به منطقه باز شد. بعد از این درگیری‌ها هلندی‌ها کنترل تنگه هرمز را در دست گرفتند تا سهمی از بازرگانی ایران را تصاحب کنند و در این راه با انگلیسی‌ها وارد جنگ شدند. در دوره قاجار بیش از هر زمان دیگری خلیج‌فارس مورد تاخت‌وتاز کشورهای استعماری قرار گرفت و بی‌تدبیری شاهان قاجار میدان را برای حضور نامشروع انگلیس، فرانسه و روسیه در منطقه هموار کرد. در آن دوره تاریخی، امیرکبیر برای تشکیل نیروی دریایی ایران در خلیج‌فارس و دریای کاسپین کوشید اما با کارشکنی کشورهای استعماری راه به جایی نبرد. حضور بیگانگان در خلیج‌فارس تا پایان جنگ جهانی دوم ادامه داشت تا اینکه رژیم پهلوی با پشتوانه آمریکا بر منطقه مسلط شد و با تقویت نیروی دریایی، اداره خلیج‌فارس را دردست گرفت اما وابستگی ایران به آمریکا سرانجام به سرنگونی نظام شاهنشاهی منجر شد. پس از پیروزی انقلاب، آمریکایی‌ها با توطئه باعث نزاع و متعاقب آن استقرار نیروی نظامی در منطقه شدند که عواقب آن همچنان منطقه را درگیر کرده است.
