بگرد تا بگردد

فرزندش را بعد از مدت‌ها به پارک آورده بود و او از ذوقش نمی‌دانست اول کدام اسباب بازی را سوار شود. هر چند قدم که می‌دوید زمین می‌خورد اما بی‌اهمیت به درد، دوباره سرپا می‌شد و می‌دوید سمت اسباب‌بازی‌ها. مادر به کسی که کنارش ایستاده بود گفت: آنقدر در خانه مانده و پارک نیامده که بلد نیست بدود. مدام زمین می‌خورد. آن طرف‌تر کودکی تبلت به‌دست روی نیمکت نشسته بود و هرچه پدرش اصرار می‌کرد حاضر نبود دل از بازی آنلاینش بکند و گردش در پارک را امتحان کند. گردشگری و طبیعت‌گردی، واژه‌های مظلوم و کم اهمیت امروز ما شده‌اند. دیگر کسی مثل قبل دل و دماغ جمع کردن بساط جوجه‌کباب و چادر زدن در کنار رودخانه را ندارد. اینها که سهل است دیگر کمتر کسی دست فرزندش را می‌گیرد و به پارک می‌برد. مگر اینکه اتفاقی از کنار آن رد شوند چند دقیقه‌ای در پارک توقف کنند. بیاییم ببینیم گردشگری و طبیعت‌گردی چه نیازی از ما را پاسخ می‌گوید و چه ویژگی را در ما و فرزندانمان رشد می‌دهد.

هویت‌یابی در گردشگری
گردشگری به کودکان هویت می‌دهد و نوعی توسعه انسانی محسوب می‌شود. مهم‌ترین مرحله رشد و شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی در دوران کودکی اتفاق می‌افتد و از آنجا که گردشگری و طبیعت‌گردی نقشی به‌سزا در شکل‌گیری هویت افراد دارد، حیف است فرزندانمان را از این موهبت بزرگ، محروم کنیم. علی صفدری، دانش‌آموخته دکتری تکنولوژی آموزشی و تسهیل‌گر دوره‌های بوم‌گردی کودکان در این‌باره می‌گوید: شاید یکی از برجسته‌ترین پیامدها و تأثیرات گردشگری کودکان در طبیعت و شهر، این است که آنها با اقلیم و زیست‌بومی که در آن زندگی می‌کنند، هم از نظر فرهنگی و تمدنی و هم از نظر محیط‌زیست و طبیعت آن منطقه آشنا می‌شوند اما اگر در محل زندگی خود، نگردند  یا خوب و با خاطره نگردند، احتمالا زمینه شناخت عمیق محل زندگی‌شان فراهم نمی‌آید. گردش کودکان در شهر و محل زندگی‌شان منجر به شناخت و ایجاد علقه‌، تعلق‌خاطر به محل، شهر و کشور و هویت‌یابی کودک می‌شود.

فراموشی نسل‌ها 
صفدری با اشاره به‌نظریه «فراموشی نسلی زیست‌محیطی» توضیح می‌دهد: افراد در بزرگسالی به میزان تجربه‌هایی که در کودکی نسبت به اطراف و محل زندگی‌شان کسب کرده‌اند به تغییرات آن محیط حساسیت خواهند داشت و متوجه خواهند بود؛ یعنی افرادی که در کودکی تجربه گردش در طبیعت، محل زیست و شهرشان را درک نکرده باشند، دریا، کوه و جنگل نرفته باشند و توجه‌شان به محیط‌زیست اطرافشان جلب نشده باشد، در بزرگسالی نسبت به آن مکان‌ها تعلق و حساسیتی نخواهند داشت یا خیلی کم خواهد بود؛ مثلا وقتی از تخریب جنگل‌ها و از بین رفتن طبیعت، کوه‌ها و زمین‌خواری در مناطق مختلف و آلوده‌شدن آب دریاها می‌شنوند هیچ احساسی در آنها ایجاد نخواهد شد اما اگر در کودکی خوب گشته باشند و خوب دیده باشند، محیط‌زیست، مفهومی مهم و جدی برایشان پیدا می‌کند که برای حفظ آن تلاش خواهند کرد. این مربی و تسهیل‌گر گردشگری کودکان تأکید می‌کند: اگر می‌خواهید بچه‌هایی داشته باشید که در بزرگسالی به محیط‌زیست اهمیت بدهند، راهش از آموزش نمی‌گذرد، بلکه باید زمینه دیدن و تعلق در کودکی‌شان ایجاد شده باشد. سپس باید با آموزش، این تعلق شکل بگیرد و هدفمند شود.
 افزایش هوش هیجانی در کودک از دیگر نتایج فعالیت و گردشگری است.   تغییر سبک زندگی در ایران، تبدیل خانواده‌های گسترده به خانواده‌های هسته‌ای، رشد فزاینده مهاجرت و شهرنشینی، گسترش آپارتمان‌نشینی، فقر حرکتی کودکان و پدیده‌ای به نام «سندرم دوری از طبیعت» سبب عدم‌رشد هوش هیجانی در بیشتر کودکان ما شده است. چنانچه بسیاری از آنها فقط دوست دارند گوشه‌ای بنشینند و با موبایل یا تبلت بازی کنند و فیلم ببینند و چندان به محیط دور‌و‌برشان اهمیت نمی‌دهند.

مکث
ایده های خلاقانه
البته در سال‌های اخیر شیوع کرونا و لزوم رعایت نسبی قرنطینه، مانعی جدید برای گردشگری ایجاد کرده است. صفدری پیشنهاد می‌دهد: برای امنیت گردشگری در دوران کرونا، می‌توانیم دو یا چند خانواده هم‌دغدغه را پیدا کنیم و با هم به پروتکل‌های خاصی برای پیشگیری از ابتلا به کرونا برسیم. سپس با آسودگی‌خاطر بیشتری با هم به گردشگری برویم. او از تجربه یکی از خانواده‌هایی که اهل گردشگری است چنین می‌گوید: خانواده‌ای را می‌شناسم که خانه‌شان حیاط نداشت و مادر خانواده به همسایه‌های ساکن در کوچه‌شان سر زده و خانواده‌های بچه‌دار را پیدا کرده بود. آنها با هم قرار گذاشته بودند هفته‌ای 2روز در ساعاتی مقرر بچه‌هایشان را به کوچه بیاورند تا با هم بازی کنند. به این ترتیب هم فضای اجتماعی بین بچه‌ها شکل می‌گرفت، هم از محیط باز و آزاد بدون تذکر همسایه‌ها لذت می‌بردند و هم مادرها کنارشان بودند تا خطری تهدیدشان نکند. همین مادر چند سال بعد به خانه‌ای نقل‌مکان کرد که حیاط داشت. او باز هم به همسایه‌ها سر زد و اعلام کرد خانه ما حیاط دارد و هفته‌ای 3روز در ساعات مقرر آماده پذیرایی فرزندان شما هستیم. می‌توانید با آنها همراه شوید و فرزندانتان را برای بازی به حیاط خانه ما بیاورید.