کارنامه درخشان

دستاوردهای حوزه سلامت و علوم‌پزشکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران چشمگیر بوده است؛ تا جایی که به تأکید بسیاری از کارشناسان منجر به بهبود وضعیت سلامت عمومی شهروندان، افزایش امید به زندگی، کاهش میزان مرگ مادران و نوزادان و... شده است. گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد، امید به زندگی ایرانیان از ابتدای انقلاب تاکنون 22سال افزایش یافته است. در سال1355 ایرانیان به‌طور متوسط تنها 55سال عمر می‌کردند که در سال1396 به 76.2سال رسیده است. همچنین شاخص مرگ‌ خام در ایران براساس آمارها از 13نفر به ازای هر هزار تولد زنده در سال‌های1354-1349 به 5نفر در سال‌های89-1384 کاهش یافته است. این درحالی است که پیش از انقلاب سالانه بیش از ۱۴۰هزار نوزاد جان خود را از دست می‌دادند که این عدد در سال‌های اخیر به زیر ۲۰هزار نوزاد کاهش یافته است. براساس اعلام بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت هم در ابتدای انقلاب، شاخص امید به زندگی 55درصد بوده و حالا به 76.2درصد رسیده است. در دهه‌های گذشته اما اتفاقات قابل توجه دیگری هم در بخش سلامت رخ داد؛ تولید دارو، توسعه شبکه‌های بهداشتی و درمانی، درمان ناباروری و بیماری‌های صعب‌العلاج بخشی از آن است و با شیوع کرونا، تولید چندین واکسن و راه‌اندازی خط تولید داروهای درمانی کوویدـ 19را هم باید به این فهرست اضافه کرد.
نگاهی به دستاوردهای حوزه سلامت در سال‌های گذشته 
    رتبه اول تولید علم منطقه؛ رتبه پانزدهم دنیا و رتبه اول منطقه در تولید علم به ایران تعلق دارد.
    ششمین کشور پیشگام در تولید واکسن کرونا؛ ایران در جمع ۶ کشور (آمریکا، چین، انگلیس، روسیه و هند) پیشگام تولیدکننده واکسن کرونا در جهان قرار دارد.
    چهارمین کشور تولیدکننده داروی رمدسیویر؛ ایران پس از کشورهای آمریکا، چین و هندوستان چهارمین تولیدکننده داروی رمدسیویر به‌عنوان یکی از داروهای مهم در درمان کرونا نام گرفت.
    اولین واکسن‌ساز؛ ایران با راه‌اندازی انستیتوپاستور در سال1299 نخستین واکسن‌ساز آسیاست.
    مقام چهارم تولید داروهای نوترکیب؛ ایران مقام چهارم تولید داروهای نوترکیب را در سطح آسیا دارد و تاکنون ۱۴دارو از این نوع در کشور تولید شده است. داروی نوترکیب به‌طور عمده در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج مثل سرطان‌ها، برخی بیماری‌های ویروسی، ‌ام اس و هموفیلی به‌کار می‌رود.
    رتبه 15پزشکی و رتبه 7داروسازی دنیا؛ ایران با داشتن 15هزار پزشک متخصص در پزشکی و داروسازی جایگاه قابل‌قبولی در دنیا دارد. هم‌اکنون گفته می‌شود که با تامین مواداولیه، 97درصد داروهای مورد نیاز کشور در داخل تولید می‌شود.
    کاهش ارزی مصرف سرانه دارو؛ در سال 57سرانه مصرف دارو در کشور 52دلار بود، اما در دهه بعد بهداشت عمومی و رسیدگی به مناطق محروم از طریق ایجاد خانه‌های بهداشت به این منجر شد که دارو‌رسانی و سرانه مصرف در سال1368 به 13.6دلار کاهش پیدا کند.
    جراحی‌های داخلی و درمان نیمی از سرطان‌ها؛ 100درصد بیماری‌های نیازمند جراحی و 50درصد از سرطان‌های شناسایی شده در داخل کشور درمان می‌شوند.
   بیشترین میزان پیوند کبد دنیا؛ مرکز پیوند شیراز بیشترین پیوند کبد را در دنیا دارد و سالانه حدود 3هزار پیوند عضو در کشور انجام می‌شود.
   بهترین دانشگاه‌های پزشکی؛ 65دانشگاه علوم‌پزشکی‌ ایران جزو برترین دانشگاه‌های دنیا قرار دارند و تعداد دانشگاه‌های پزشکی نسبت به قبل از انقلاب 10برابر شده است.
   800مرکز تحقیقات پزشکی؛ این مراکز در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور فعال‌ هستند.
   سرانه تخت‌های بیمارستانی؛ در سال 57، تنها ۳۷درصد شهرهای کشور دارای بیمارستان بودند. این عدد اکنون به بیش از 94درصد رسیده است. تعداد بیمارستان‌های فعال کشور و تخت بیمارستانی ثابت به‌ترتیب ۹۱۰ و 148هزار مورد است؛ درحالی‌که در سال ۱۳۵۷ این ارقام 556 و 56هزار مورد بوده است.
   توریسم پزشکی قوی؛ سالانه نیم‌میلیون مسافر خارجی برای دریافت خدمات پزشکی به ایران می‌آیند.
   قطب درمان ناباروری منطقه؛ ایران جزو نخستین کشورهایی است که با استفاده از سلول‌های بنیادی به درمان برخی از بیماری‌ها می‌پردازد و در این حوزه و درمان ناباروری قطب منطقه است.
    پیش‌رو در دستاوردهای فناورانه حوزه سلامت؛ تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و تجاری‌سازی‌ محصولات منجر به طراحی و تولید تجهیزات و ملزومات پزشکی از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی شده است و با صرفه‌جویی ارزی، بخشی از نیازهای داخلی را تامین می‌کند؛ ازجمله کیت مولکولی زیستی برای تشخیص سمیت سلولی، دارورسان پلیمری، دستگاه جداسازی سلول‌های خونی، مواداولیه مهندسی بافت، پانسمان چشمی و پوستی، محصولات سلول درمانی نظیر ریکالرسل و رنیودرم سل.
    رشد قابل‌توجه پایگاه‌های اورژانس؛ تعداد پایگاه‌های اورژانس قبل از انقلاب 20پایگاه بوده و در بیش از 4دهه پس از آن به 3021 پایگاه رسیده است. تعداد آمبولانس‌ها هم از 25دستگاه به 5500دستگاه رسیده است.

تحقق عدالت اجتماعی 
کارشناسان حوزه سلامت می‌گویند مجموعه اقداماتی که در حوزه بهداشت و درمان در سال‌های بعد از انقلاب صورت گرفته، منجر به ارتقای کیفی شاخص‌های بهداشتی و درمانی کشور شده است. یکی از این کارشناسان و متخصصان حوزه سلامت، محمدرضا واعظ‌مهدوی، رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران است. او از مدیران قدیمی این حوزه است و در گفت‌وگو با همشهری کاهش آمار مرگ در میان کودکان و افزایش شاخص امید به زندگی را یکی از مهم‌ترین اتفاقات در دهه‌های اخیر می‌داند و می‌‌گوید: «آمار مرگ کودکان کمتر از یک‌سال از حدود 140 در هزار در سال 57 به 35 در هزار طی یک‌دهه اول رسید و امروز ما شاهد کاهش این آمار به 20 در هزار هستیم. در این میان اتفاق دیگر، کاهش فاصله بین شهر و روستا در شاخص‌های بهداشتی و درمانی است که کشور را به سمت تحقق عدالت اجتماعی برده است.» به‌گفته او، عمده این اقدامات به‌دلیل کارکرد شبکه بهداشتی و درمانی یا پی‌اچ‌سی بوده که بستر ارائه خدمات را تشکیل می‌دهد: «پس از انقلاب خانه‌های بهداشت به‌عنوان سطح اول ارائه خدمات بهداشتی و درمانی درنظر گرفته شدند. در همان سال‌هایی که کشور درگیر جنگ بود، بیش از 15هزار خانه بهداشت و 5هزار مرکز بهداشت و درمان روستایی ایجاد شد و تأکید بر خدمات پیشگیرانه و تقدم پیشگیری بر درمان بود؛ یعنی به جای اینکه صبر کنیم مردم بیمار شوند، فرایندهای پیشگیرانه را دنبال کردیم و برنامه‌ریزی‌های حوزه سلامت هم در این سال‌ها با چنین سیاست‌هایی پیش رفته است.» 
پوشش وسیع واکسیناسیون با تامین زنجیره سرد انتقال واکسن مهم‌ترین دستاورد این خانه‌های بهداشت به‌ویژه در مناطقی بوده که در سال‌های ابتدایی برق هم نداشتند. واعظ‌مهدوی در این‌باره هم توضیح می‌دهد و می‌گوید: «شاید بعضی از همکاران حوزه بهداشت این مسئله را به یاد داشته باشند که زنجیره سرد انتقال واکسن‌ها به وسیله یخچال‌هایی که با نفت کار می‌کردند، تامین می‌شد و این اقدام جان بسیاری از کودکان را در آن زمان نجات داد.» به‌گفته او، شاخص‌ترین نوآوری در این شبکه‌های بهداشت هم به‌کارگیری بهورزان و پرسنل بومی بود که در قالب این شبکه بهداشت و درمانی تربیت شدند: «این خدمات باعث شد مرگ کودکان و مادران در هنگام زایمان کاهش پیدا کند. همچنین ارائه خدمات بهداشت و درمانی در ساختار روستایی و شهری کشور هم منجر به جلوگیری از مرگ‌های ناخواسته و قابل پیشگیری شد.»