گزارش
توفان و بی‌قراری زندگی در کرمان
توفان‌های گاه و بی‌گاه در کرمان، آسایش مردم را گرفته و ماندگاری جمعیت را به ویژه در روستاهای شرق استان کاهش داده است
سیده زهرا عباسی - خبرنگار
توفان شن یا کاهش دید افقی به دلیل وزش باد شدید و گرد و خاک، همواره در طول سال در صدر اخبار مربوط به استان کرمان است. روز گذشته هم مریم سلاجقه، کارشناس هواشناسی کرمان از کاهش دید افقی در جاده‌های شرق و برخی از مناطق جنوب کرمان خبر داد. او تأکید کرد این شرایط تا پایان هفته استمرار خواهد داشت. البته این سی‌وششمین روز از ابتدای سال‌جاری تاکنون است که در بم و ایستگاه‌های اطراف آن در شرق کرمان گردوغبار رخ می‌دهد. این عدد نسبت به سال گذشته حدود 10روز بیشتر بوده است.
نه تنها امسال که طی 2دهه گذشته تشدید خشکسالی، زندگی را برای مردم شرق کرمان سخت‌تر و روستاهای زیادی را خالی از سکنه کرده است. با وجود این، طرح 5ساله جامع کنترل فرسایش بادی که قرار بود از سال96تا پایان امسال با اعتبار 536میلیارد تومان امنیت زیستی در این منطقه را تا حدودی حفظ کند، هنوز به پیشرفت 30درصدی هم نرسیده است.
طرحی که روی زمین ماند
مدیرکل منابع طبیعی شمال کرمان با بیان اینکه 20درصد بیابان‌های کشور در این استان قرار دارد به همشهری می‌گوید: از 6.2میلیون هکتار اراضی بیابانی کرمان حدود 4.7میلیون هکتار به فرسایش بادی حساس هستند یعنی فقر پوشش گیاهی به حدی است که با کوچکترین وزش باد شاهد توفان خواهیم بود. همچنین طبق مطالعات انجام شده حدود یک میلیون و 250هزار هکتار کانون‌های حساس به فرسایش در استان وجود دارد که 60درصد از مجموع کانون‌های بحرانی در شرق کرمان شامل 4شهرستان بم، ریگان، فهرج و نرماشیر هستند. مهدی رجبی‌زاده از آغاز فعالیت‌های بیابان‌زدایی در شرق کرمان از دهه60می‌افزاید: استمرار خشکسالی، کمبود منابع مالی و سرعت فرایند بیابان‌زایی موجب شد عملا اقدامات انجام شده کافی نباشد و زندگی مردم در شرق کرمان سخت شود. به همین دلیل در سال95طرحی به نام «طرح جامع کنترل فرسایش بادی در شرق استان کرمان» با نگاه بیابان‌زدایی و همچنین مدیریت منابع آبی ارائه شد که قرار بود درصورت اجرا در بلندمدت با افزایش رطوبت خاک، پوشش طبیعی منطقه را افزایش دهد. در کنار آن در مناطق بحرانی هم نهال‌کاری، مالچ‌پاشی و ساخت تله‌های رسوبگیر در دستور کار قرار گیرد. او اعتبار برآورد شده برای این طرح را در سال95، 536میلیارد تومان اعلام می‌کند و توضیح می‌دهد: هرچند طی این سال‌ها با تلاش مجلس و دولت تقریبا 300میلیارد تومان از این اعتبار محقق شد، اما با توجه به تورم فقط توانستیم حدود 30درصد طرح را اجرا کنیم. رجبی‌زاده البته تأکید می‌کند: هم‌اکنون درصورت تامین 1500میلیارد تومان اعتبار می‌توان تا 4-5سال آینده بخشی از عقب‌افتادگی طرح را جبران و همچنین عرصه‌های اضافه شده به بیابان‌ها طی سال‌های اخیر را تثبیت کرد تا حداقل جلوی بحرانی‌تر شدن شرایط گرفته شود.
تحقق 20درصدی بودجه منابع طبیعی
امسال شمال استان کرمان با درنظر گرفتن همه منابع اعتباری حدود 170میلیارد تومان برای مقابله با ریزگردها اعتبار داشت که تاکنون کمتر از 20درصد آن محقق شده است. مدیرکل منابع طبیعی شمال کرمان با تأکید بر این موضوع تصریح می‌کند: سهمیه ما برای مالچ‌پاشی در شرق کرمان مشخص و در پالایشگاه موجود است. از سوی دیگر پیمانکار طرح نیز انتخاب شده، اما پول برای حمل‌ونقل این مالچ در اختیار نداریم. این یعنی فصل مفید کار را از دست می‌دهیم و با تعهدات باقی مانده وارد سال1401و فصل کاری جدید می‌شویم.
رجبی‌زاده می‌گوید: بیابان همزاد با کرمان است، اما باید کاری کرد که مردم منطقه راحت‌تر زندگی کنند و مجبور به مهاجرت نشوند.
معیشت کرمانی‌ها تحت‌تأثیر توفان
مسئولان کرمان در همه سال‌های گذشته بر کاهش جمعیت در شرق استان و خالی از سکنه شدن شهرها به‌دلیل توفان‌های شن و گردو غبار تأکید کرده‌اند. آمار سرشماری‌های سال95هم نشان می‌دهد بیش از 150روستا در 4شهرستان شرقی خالی از سکنه شده‌اند و آمار روستاهای با کمتر از 3خانوار هم در حال افزایش است. طبق اعلام منابع طبیعی شمال کرمان، ریگان و فهرج به‌طور 100درصدی تحت‌تأثیر توفان‌های شن قرار دارند و نرماشیر و بم هم شرایط بهتری ندارند.
فرماندار ریگان با تأیید این موضوع و با اشاره به خالی از سکنه شدن 15روستا طی سال‌های گذشته در این شهرستان به همشهری می‌گوید: توفان بسیاری از روستاهای ما را تهدید می‌کند و ماندگاری جمعیت را کاهش داده است. متأسفانه در این شرایط اقداماتی چون مالچ‌پاشی که فقط مسکن و موقتی هستند هم به‌دلیل کمبود اعتبار به کندی انجام می‌شوند. امین باقری توضیح می‌دهد: شغل اغلب مردم در منطقه شرق کرمان کشاورزی و وابسته به آب است و خشکسالی و توفان‌های شن دقیقا شغل و معیشت آنها را نشانه گرفته. در این شرایط و در نبود عدالت جغرافیایی، بسیاری از مردم برای یافتن شغل راهی مناطق دیگر می‌شوند. او سرعت بیابان‌زایی را در کرمان بسیار زیاد و اقدامات مقابله‌ای را ناکافی می‌داند و می‌افزاید: وقت آن رسیده که جامعه دانشگاهی را برای برنامه‌ریزی بلندمدت و طبق تکنولوژی روز پای کار بیاوریم تا حداقل شرایط فعلی تثبیت و جمعیت در منطقه ماندگار شود.
سازگاری کنیم
مدیرکل محیط‌زیست شمال استان هم صحبت‌های باقری را به شکل دیگری تأیید می‌کند و معتقد است به جای اقدامات مقابله‌ای که اغلب از بیابان‌زایی عقب است باید به فکر طرح‌های سازگاری و به‌روز بود. مرجان شاکری با بیان اینکه کرمان 29کانون ریزگرد دارد و باطله‌های معدنی و حتی مناطق کشاورزی با کاهش آب زیرزمینی هم می‌توانند به کانون‌های جدید تبدیل شوند به همشهری می‌گوید: کرمان غبارخیزترین استان کشور است و علاوه بر کانون‌های داخلی در بسیاری از روزهای سال درگیر گردوغبار از کویر یزد، سمنان و اصفهان هم می‌شود. او ادامه می‌دهد: اعتبار مقابله با ریزگردها به‌صورت مقطعی تخصیص می‌یابند و عمدتا کافی نیستند و به همین دلیل به‌نظر می‌رسد باید به جای برنامه‌های مقابله‌ای که خود فشار مضاعفی را به سفره‌های آب زیرزمینی وارد می‌کند به فکر راه جدیدی برای همزیستی با کویر بود. شاکری برای این گفته خود به تجربه ناموفق خوزستان در نهال‌کاری اشاره می‌کند و می‌گوید: در این استان شاهد بودیم که یک سال نهال‌کاری گسترده صورت گرفت و سال بعد به‌دلیل کم‌آبی همه این نهال‌ها خشک شد و تنها نکته پروژه هدررفت بیت‌المال بود.
کرمان با داشتن 20درصد بیابان‌های کشور و عنوان غبارخیزترین استان در نیمه اول سال و از خردادماه درگیر بادهای محلی و موسمی 120روزه است و در نیمه دوم سال هم بادهای ناشی از عبور سامانه‌های جوی آن را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهند. خاک رس‌کانون‌های ریزگرد کرمان شرایط را طوری رقم زده است که با هر وزش باد، مردم کرمان زیر خروارها خاک سر می‌کنند، اما کمبود اعتبار سرعت مقابله با خشکسالی را در این استان گرفته است و انبوهی از طرح‌ها و برنامه‌های اجرا نشده روی دست منابع طبیعی و فرمانداری‌ها تلنبار شده.
