رویکرد ما پرنده نگری آزاد در طبیعت

زهرا بلندی

لزوم توجه و حفاظت از پرندگان را چند برابر می‌کند. با هدف بررسی وضعیت پرندگان شهر و اقداماتی که برای حفظ آنها انجام می‌شود با «شینا انصاری» مدیرکل اداره محیط‌زیست شهرداری تهران گفت‌وگویی انجام دادیم.  

  تنها یک سایت پرنده‌نگری در بوستان «شهر» فعال است. آیا این سایت پاسخگوی جمعیت فراوان پرندگان پایتخت است؟  
پرنده‌نگری آزاد در طبیعت یکی از شاخه‌های اکوتوریسم یا طبیعت‌گردی است که مدت‌هاست بین مردم دنیا رواج دارد و رویکرد اداره کل محیط‌زیست شهرداری تهران هم مشاهده پرندگان به‌صورت آزاد در طبیعت و مخالفت با نگهداری‌شان در قفس و اسارت است. در همین خصوص از سال ۱۳۹۴ سایت‌های پرنده‌نگری بوستان شهر(منطقه ۱۲) و دریاچه شهدای خلیج‌فارس(منطقه ۲۲) با همکاری ادارات محیط‌زیست این مناطق راه‌اندازی شده تا کارشناسان پرنده‌نگری با استفاده از دوربین دوچشمی، تلسکوپ و کتابچه به معرفی پرندگان آزاد طبیعت به شهروندان و علاقه‌مندان بپردازند. در حال حاضر کلبه پرنده‌نگری بوستان شهر فعال و کلبه پرنده‌نگری دریاچه شهدای خلیج‌فارس به دلیل اتمام قرارداد پیمانکار غیر فعال‌شده و مشاور تنوع زیستی منطقه ۲۲، در حال پیگیری فعالسازی دوباره آن است. از سوی دیگر پرندگان در محدوده‌هایی همچون بوستان‌ها، باغ‌ها، کشتزارها، پهنه‌های تپه ماهوری، دریاچه‌های مصنوعی، کوهپایه‌ها، روددره‌ها و... که هرکدام به فراخور نوع بستر اکوسیستمی خود، پذیرای‌گونه‌های مختلف پرنده و پرنده‌نگری هستند هم رؤیت می‌شوند.  

  باتوجه به مخالفت‌تان با نگهداری پرندگان در قفس و اسارت آنها تاکنون چه گام‌هایی در این زمینه برداشته‌اید؟  
براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در سال گذشته، شهرداری تهران ملزم به «جلوگیری از ایجاد و توسعه مراکز نگهداری ازگونه‌های حیات وحش» شده و اداره کل محیط‌زیست شهرداری تهران ضمن پیگیری این مصوبه، تمام مراکز نگهداری حیات وحش در شهرداری را که مجوز محیط‌زیست ندارند، ملزم به جمع‌آوری کرده است.  

  در این میان فضاهای زیست پرندگان چطور مناسب‌سازی می‌شوند که پرنده‌ها در زیستگاه‌شان دور از دسترس شکارچیان بمانند و در عین حال مردم به‌عنوان فضاهای گردشگری از این محیط‌ها استفاده کنند؟  
نصب و جانمایی مناسب المان‌ها از جمله روش‌های مناسب برای حضور توأم با آرامش پرندگان در زیستگاه‌ها و محدوده‌های مناسب پرندگان است که در جایی مانند بوستان بعثت(منطقه ۱۶) با نظارت اداره کل محیط‌زیست، آشیانه‌سازی پرندگان انجام شده است. البته آشیانه پرندگان باید بر حسب نوع‌گونه‌ای که در آن مکان وجود دارد و شناسایی شده‌اند، طراحی و ساخته شود و از نصب لانه‌های غیراستاندارد به طور جد خودداری شود. ‌گونه‌های متفاوت پرندگان دارای اندازه، بدن و رفتارهای مختلفی هستند که هر لانه متناسب با نوع‌گونه طراحی می‌شود. کاشت درختان و درختچه‌های مثمر هم حضور و جذب بیشتر پرندگان میوه‌خوار را به همراه خواهد داشت.  

  با توجه به تغییر معماری شهری، اقلیمی و... افزایش تعداد کلاغ‌ها و کاهش پرندگانی همچون پرستو و... در تهران، برنامه‌ای برای اصلاح وضعیت زیست پرندگان دارید؟  
اجرای چنین برنامه‌ای نیازمند همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست و ادارات تابعه به‌عنوان متولی اصلی حفاظت از زیستگاه‌ها وگونه‌های جانوری کشور است، چراکه این سازمان با دارا بودن کارشناسان متخصص حیات وحش می‌تواند در کنار اداره محیط‌زیست شهرداری، راهکارهای اجرایی مؤثر در حفظ این‌گونه‌ها در شهر ارائه کند. البته افزایش آگاهی شهروندان نسبت به رفتار درست با پرندگان هم در این زمینه مؤثر است.  

  چقدر در آموزش شهروندان و رفتار صحیح با پرندگان گام برداشته شده است؟  
اداره کل محیط‌زیست و توسعه پایدار به تازگی کتابی با عنوان «نگاهی به تنوع زیستی جانوری شهر تهران» گردآوری و به چاپ رسانده است. این کتاب با هدف آشنایی با رده‌های جانوری شاخص شهر تهران تهیه شده که برای نخستین بارگونه‌های جانوری آزاد در طبیعت(پستاندار، پرنده، خزنده، ماهی ودوزیست) شهر تهران و محل حضور آنها در شهر را مورد بررسی قرار داده است.  

• گونه‌های پرندگان در ۵۰ سال اخیر

تنوع زیستگاهی در تهران باعث حضور پرندگان بومی، مهاجر فصلی و عبوری شده و پرندگانی مانند شاه طوطی، طوطی طوق صورتی، بلبل خرما، سار، سهره‌ها، چرخ ریسک‌ها، دارکوب باغی، کلاغ ابلق، زاغی، کبوتر چاهی، قمری و... چندین سال است که در بوستان‌های قدیمی شمال، شرق و مرکز شهر تهران از جمله بوستان جمشیدیه(منطقه یک)، بوستان پلیس(منطقه ۴)، بوستان شهر(منطقه ۱۲) و همچنین کاخ‌موزه‌های شمال شهر که درختان کهنسال و بلند چنار یا کاج دارند، مشاهده می‌شوند.

عواملی مانند جایگزین شدن درختان غیرمثمر مانند سوزنی‌برگ‌ها و اقاقیا به جای درختان مثمر مانند توت، خرمالو، گیلاس، انجیر و... در جلب پرندگان میوه‌خوار و حشره‌خوار نقش مهمی ایفا می‌کنند. جمعیت کلاغ‌ها نیز به دلیل تغذیه از زباله‌های شهری به شدت افزایش یافته و با خوردن تخم و جوجه سایر پرندگان و یا تعقیب و فراری دادن آنها موجب کاهش پرندگان می‌شوند. عوامل دیگری مانند آلودگی هوای شهر تهران و تخریب زیستگاه‌ها نیز تهدیدی برای تنوع‌گونه‌ای پرندگان تهران هستند.