دبیری از جنس غیردولتی

احسان زیورعالم-روزنامه‌نگار

سال1373، سیزدهمین دوره جشنواره تئاتر فجر، پس از تجربه 3دبیر از جنس مرکز هنرهای نمایشی، به حسین فرخی سپرده شد که در آن سال‌ها هم تجربه‌اش دانشگاهی بود و هم فعالیتش مطبوعاتی. حسین فرخی، سردبیر مجله نمایش بود و هنوز به لحاظ سنی او جوان‌ترین دبیر جشنواره فجر به‌حساب می‌آید. او 35ساله بود که با کارنامه‌ای متأثر از فعالیت‌های هنری در انقیاد اولویت‌ها، دبیر تئاتر فجر می‌شود. وقتی به کتاب جشنواره دوره سیزدهم نگاه می‌کنیم، آنچه به خوبی عیان می‌شود، نگرش ژورنالیستی حسین فرخی است. او به جای درج پیام‌های ریز و درشت، گفت‌وگوهای مفصلی با مدیران بالادستی خود ترتیب داده است.

در گفت‌وگویی با ابوالقاسم خوشرو، معاون هنری که از 1366 بر مسند بود و کمتر صحبتی از او به میان آمده، او مدعی می‌شود فجر حرکتی است فرهنگی «در مقابل جشنواره‌های قبل از انقلاب که عمدتا غیربومی، خنثی و در بعضی موارد ویرانگر بودند.» او همچنین مدعی می‌شود جشنواره تئاتر فجر «دیوار بین هنرمندان تهران‌نشین و شهرستانی» را از بین برده است. او درباره اهمیت دوره سیزدهم همانند تمام مدیران گذشته و آینده بر رشد کمی و کیفی تئاتر شهرستان انگشت می‌گذارد و البته  نمی‌گوید چرا تمام هم و غم برای تئاتر شهرستان به جشنواره فجر ختم می‌شود؟ آقای خوشرو در ارزیابی جشنواره تئاتر فجر چیزی می‌گوید عجیب، او می‌گوید: «جشنواره تئاتر فجر، جشنواره‌ای جوان است و با جشنواره‌هایی که عمر طولانی دارند، طبعا تفاوت‌هایی از لحاظ شکلی دارد.» شایان ذکر است؛ جشنواره تئاتر فجر قدیمی‌ترین رویداد فرهنگی ایران پس از انقلاب است و به لحاظ برگزاری در دوره سیزدهم، رکورد جشن هنر شیراز با11 دوره برگزاری را شکسته بود. به‌نظر می‌رسد خوشرو چندان هم اطلاعات درستی از رویدادهای زیرنظر خودش نداشت.
مصاحبه خوشرو حاوی اطلاعات بسیاری است که امکان بحث بر سر آن وجود ندارد. گفت‌وگوی دیگر متعلق به مسعودشاهی، مدیر وقت مرکز است که او نیز از مصمم بودن برای افزایش توجه بر تئاتر شهرستان‌ها صحه می‌گذارد و درباره سیاست‌های خود در مرکز از «توجه بیشتر به تولید انواع نمایش‌های خودی»، «اشاعه و گسترش نمایش در فضاهای جدید»، «ایجاد کانون نمایش دانشگاهیان» و «طرح تئاتر مساجد» یاد می‌کند. در گفت‌وگو با مسعودشاهی این مسئله نیز مشخص می‌شود که در دوره دوازدهم استقبال عموم از جشنواره‌ای که متمرکز از نمایش‌های بومی بوده با سردی مخاطب روبه‌رو شده است. مسعودشاهی جایی می‌گوید: «اگر عرصه نمایش از تماشاچی خالی مانده علت آن عدم‌ارتباط موضوع و سوژه با تماشاگر است.»
سومین مصاحبه با شخص حسین فرخی است، او رقابت در دوره جعفری را حذف می‌کند و می‌گوید: «نفس رقابت، گروه‌ها را به‌سوی کارهای بدیع و تازه هدایت می‌کند.» او درباره تفاوت جشنواره‌اش از «جوان‌گرایی و نوگرایی» یاد می‌کند و می‌گوید: «جشنواره امسال متعلق به جوان‌هایی است که پیشکسوت تئاترمان نیستند.» در دوره سیزدهم حسین فرخی بخش عکس و پوستر را برای نخستین‌بار به جشنواره می‌افزاید. او در گفت‌وگویش لحنی انتقادی دارد و معتقد است: «جایگاه تئاتر در مملکت ما تعریف نشده است.» او به این موضوع اشاره می‌کند که برای صداوسیما مهم نیست در جشنواره تئاتر فجر چه رخ می‌دهد و این ناشی از «یک ناهماهنگی در سیستم سیاستگذاری فرهنگی کشور» است. در پاسخ به خوشرو که از جوانی جشنواره و تجربه‌اندوزی می‌گوید، فرخی معترض می‌شود: «در سراسر کشور ارگان‌ها و نهادهایی هستند که تئاتر کار می‌کنند و هر کسی احساس می‌کند که می‌تواند جشنواره برگزار کند.»
در کتاب جشنواره سیزدهم یک بخش در نقد و بررسی 12دوره پیشین نیز منتشر می‌شود. این گزارش بعدها در دوره سرسنگی در قالب کتابی با عنوان «کتاب راهنمای جشنواره تئاتر فجر» بدون یادی از حسین فرخی منتشر می‌شود. در دوره سیزدهم نیز سالن‌های تئاتر آزاد همانند نصر، گلریز، پارس و دماوند در جشنواره حضور فعالی دارند. همچنین نام کاظم نظری که این روزها شایعه حضورش بر مسند اداره کل هنرهای نمایشی شنیده می‌شود، در این جشنواره با نمایش «میم مثل پانتومیم» دیده می‌شود. از نکات جالب توجه جشنواره سیزدهم قائم‌مقامی علی فتحعلی‌زاده، مدیرعامل سابق تیم استقلال است که بدون هیچ نسبتی با فرهنگ و هنر، سال‌ها مدیرمسئول مجله نمایش هم بود.