مدیریت تالاب‌ها؛ از حرف تا عمل

علی ارواحی- متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی

کنوانسیون رامسر با هدف ارتقای حفاظت از زیست‌بوم‌های ارزشمند تالابی در روز دوم فوریه سال۱۹۷۱ مصادف با ۱۳بهمن سال1349، میان 18کشور و به‌میزبانی شهر رامسر به امضا رسید و پس از رسمیت یافتن آن در سال1975، دوم فوریه به‌عنوان روز جهانی تالاب‌ها معرفی شد. شعار امسال روز جهانی تالاب‌ها با این مضمون معرفی شده است: «تالاب‌ها را ارج نهیم، احیا کنیم، مدیریت کنیم و دوست بداریم.» از مجموع 143تالاب کشور که در پیوست آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت و احیای تالاب‌های کشور آمده، 34مورد در قالب 25سایت تالابی به‌عنوان تالاب‌های باارزش بین‌المللی توسط کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده‌اند.
متأسفانه در حالی به استقبال روز جهانی تالاب‌ها می‌رویم که وضعیت تالاب‌های کشور، روزبه‌روز بحرانی‌تر می‌شود و در صورت درخواست کشور و به‌روزرسانی اطلاعات سایت رامسر  انتظار می‌رود تعداد تالاب‌های بیشتری به فهرست تالاب‌های در معرض خطر «مونترو» اضافه شوند که البته این مهم برای کشوری که خاستگاه و مبتکر امضای پیمان‌نامه رامسر برای حفاظت از تالاب‌ها در سطح دنیا بوده، جای سؤال، تامل و بررسی دارد.
از سوی دیگر، تأکید بر مدیریت تالاب‌ها در شعار امسال و روز جهانی تالاب‌ها به ما یادآور می‌شود که ضروری است، نگاهی جامع به کیفیت مدیریت و شاخص‌های سلامت تالاب‌های کشور داشته باشیم. تا‌کنون برای بیش از 20تالاب کشور برنامه‌های مدیریتی تدوین و در سطوح مختلف تصویب و ابلاغ شده‌اند؛ برنامه‌هایی که متأسفانه غالبا روی کاغذ مانده و در پیچ و خم تامین و تخصیص اعتبار برای اجرا، از این دست به آن دست شده و کماکان تهدیداتی نظیر توسعه نامتوازن و آب‌محور، کمبود آب تخصیصی، تغییر کاربری اراضی، تجمع رسوبات، ورود گونه‌های غیربومی، تخلیه منابع آلاینده و تداخل در انتقال جریانات سیلابی که بیش از یک دهه، باعث شکنندگی و ناپایداری تالاب‌ها می‌شده، پابرجاست و تقریبا اثری از تعریف و تخصیص حقابه محیط‌زیستی آنها در برنامه‌های منابع و مصارف حوضه‌های آبریز دیده نمی‌شود.
علاوه‌بر این، بارش‌های حدی زمستان امسال در برخی از استان‌های کشور مثل فارس، خراسان‌جنوبی، هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان و کرمان، تأثیر قابل توجهی در آبگیری تالاب‌های اصلی این استان‌ها ازجمله هامون، بختگان، پریشان، شادگان، هورالعظیم، کافتر و... نداشت که خود نشان دیگری از کم‌توجهی به مدیریت تالاب‌های کشور بوده و متأسفانه منابع آب ناشی از سیلاب‌های اخیر خصوصا در شرایط افت شدید غالب آبخوان‌های کشور، عمدتا از دست رفت و تالاب‌های ما همچنان تشنه ماندند. کلام آخر، امید است کیفیت مدیریت تالاب‌های کشور مورد ارزیابی جدی قرار گیرد و چه‌بسا روز جهانی تالاب‌های پیش‌رو، فرصتی باشد برای ارائه گزارش عملکرد تمام بخش‌های اجرایی، نسبت به اقداماتی که ظرف یک‌سال گذشته برای حفاظت و احیای تالاب‌های کشور، انجام داده‌اند.