بشنو از من چون حکایت می‌کنم

پیروزه روحانیون، روزنامه‌نگار

بسیاری از ما همیشه شکایت داریم از سکوت دائمی و حرف نزدن طرف مقابل‌مان؛ حالا این فرد می‌خواهد همسرمان باشد یا فرزندمان، دوست‌مان و یا همکارمان. گاهی حتی می‌بینیم همین فرد پرسکوت، در مقابل برخی اشخاص، مُهر از زبان برمی‌دارد و در کمال تعجب ما خیلی راحت و روان با او گفت‌وگو می‌کند. آنجاست که می‌خواهیم سرمان را به دیوار بکوبیم. بیایید ببینیم چه چیزی باعث این فرایند می‌شود.

چرا گوش می‌دهیم؟
شنیده شدن یک نیاز انسانی است؛ حال این نیاز می‌تواند در سطحی‌ترین شکل آن‌که درددل کردن است باشد یا مراجعه به مشاور، روانشناس و درمانگر. ما در ارتباط، گاهی گیرنده و گاهی فرستنده‌ایم. گیرندگی در قالب گوش‌دادن و فرستندگی در قالب سخن‌گفتن نمود پیدا می‌کند. اما کدام‌یک مهم‌تر است؛ گیرندگی یا فرستندگی؟ نیما قربانی، استاد گروه روانشناسی دانشگاه‌تهران، در کتاب «سبک‌ها‌و‌مهارت‌های‌ارتباطی» چنین می‌نویسد:«آنچه ما در ارتباط به‌عنوان پیام، ارسال می‌کنیم تابعی از آن چیزی است که دریافت کرده‌ایم. اگر دریافت ما در مقام گیرنده مخدوش و صرفا تحت‌تأثیر ذهنیت و تمایلات درونی خودمان باشد، بدیهی است کارکرد ما در مقام فرستنده نیز مخدوش خواهد بود. بر این اساس، فرستندگی تابعی از گیرندگی است و اگر کسی بر مهارت‌های گیرندگی تسلط یابد، بیش از نیمی از راه یادگیری مهارت‌های ارتباطی را طی کرده است. هنر گوش‌دادن شاهراه‌ حل مشکلاتی است که انسان‌ها در روابط خود در خانه و محل کار تجربه می‌کنند.» مدتی قبل با خانمی روبه‌رو شدم که با حالت شوک و بغض در کنار اتومبیل‌ آسیب‌دیده‌اش ایستاده بود. ظاهرا اتومبیلی با ماشین این خانم که کنار خیابان پارک شده بود، تصادف و راننده آن فرار کرده بود. از آن خانم پرسیدم دوست دارید کمی صحبت کنید؟ و او تعریف کرد در ماه گذشته این دومین بار است که تصادف می‌کند و از اینکه موضوع را به همسرش   بگوید حس خوبی ندارد. کمی که گذشت، آهی کشید و ابراز کرد خیلی آرام‌تر شده و می‌تواند با همسرش تماس بگیرد. گاهی افراد نیاز دارند شنیده شوند تا بتوانند تصمیم بگیرند. اما اینکه چطور شنیده شوند در این تصمیم‌گیری بسیار مؤثر است. اگر یاد بگیریم دریافت صحیحی از پیام‌های دیگران داشته باشیم می‌توانیم به آنها پاسخی بدهیم که نشان دهد آنها را درک کرده‌ایم.

هنرمند شنونده کیست؟
هنر گوش دادن به چه معناست؟ آیا اگر صبور باشیم و اجازه دهیم فرد مقابل آنچه در دل دارد بیان کند، شنونده خوبی هستیم؟ اگر اینطور باشد بهترین شنونده‌ها کمروها هستند. آیا چنین فردی که در طول گفت‌وگو فقط لبخند به لب دارد و مدام سر تکان می‌دهد، نشانه‌های کلافگی و بی‌دقتی در او مشهود است، شنونده خوبی است؟ بی‌تردید نه!  هنر گوش‌دادن صرفا به‌معنای کمیت شنوندگی و صبوری نیست. به اعتقاد قربانی، هنر گوش دادن به‌معنای توانایی شناخت صحیح و عمیق افکار و احساسات فرد مقابل و لمس کردن آنهاست. گاهی ممکن است افکار و احساسات فرد مقابل را درست تشخیص دهیم، اما این تشخیص با همدلی همراه نباشد. همدلی با افکار و احساسات زمینه صمیمیت طرفین را فراهم می‌کند. شنونده خوب، علاوه بر ظاهر پیام، به باطن آن نیز توجه می‌کند. بر همین اساس است که هنر گوش‌دادن ماهیتی کیفی و نه کمی دارد. ممکن است شما در یک ارتباط 30‌ثانیه‌ای یک شنونده خوب باشید و در یک ارتباط یک‌ساعته اصلا خوب گوش نکنید. بنابراین برخلاف تصور بسیاری از ما، هنر گوش‌دادن چندان هم آسان نیست و متاع نسبتا نایابی در ارتباطات است. در بیشتر موارد، افراد فقط با نیمی از شنوایی خود به سخنان فرد مقابل گوش می‌دهند و بیشتر دنبال فرصت برای ابراز احساسات خود هستند. درحالی‌که برقراری یک ارتباط سازنده، نیازمند توانایی گوش دادن کامل و دقیق به افکار و احساسات فرد مقابل و بازبینی فعال درک خود از صحبت‌های او در لحظه مناسب است.

مکث
گام‌های مؤثر در مهارت شنیدن

اولین قدم در تمرین هنر گوش دادن، تلاش برای شنونده حاضر و دقیق بودن و مقابله با وسوسه صحبت‌کردن است. توجه دقیق به صحبت‌های فرد مقابل، او را تشویق می‌کند با راحتی بیشتری به ادامه صحبت و بیان هسته اصلی مطالبش بپردازد.
برای یک شنونده حاضر و دقیق بودن لازم است به این موارد آگاه باشید.

زبان بدن
 اگر شما موقع گفت‌وگو بی‌حوصله یا عصبی یا حتی بیش از حد مشتاق باشید و یا به‌جای اینکه به چهره فرد نگاه کنید به این سو و آن سو بنگرید، او برای ادامه صحبت‌هایش تمایلی نشان نمی‌دهد. ارتباط چشمی مناسب، یکی از مؤثرترین ابزار گفت‌وگوی فعال است.

کیفیت صدا
 شما با طرز صحبت خود اخباری بسیاری را از وضعیت فکری و احساسی خود به گوینده منتقل می‌کنید. اگر دوست دارید شنونده‌ای فعال باشید، وقتی نوبت گفت‌وگوی شما می‌رسد حواس‌تان به میزان و کیفیت صدای خود باشد.

تشویق به صحبت
 این مهارت تلاش ما را برای درک و فهم سخنان فرد مقابل به او منتقل می‌کند. یعنی شما به گوینده تلویحا می‌گویید: «دارم گوش می‌کنم، ادامه بده.» این کار با تکان دادن سر، گفتن کلماتی مثل بله، می‌فهمم، خوب بعد چی شد؟ و... عیان می‌شود.

پرسشگری
 شنونده خوب، شنونده فعال است. چنین فردی سعی می‌کند با سؤال‌های مناسب، بدون سوگیری و به‌موقع، سبب ایجاد صمیمیت و ترغیب گوینده به ادامه گفت‌وگو ‌شود.
قضاوت نکنیم
 بیشتر افراد، وقتی نیاز به حرف زدن دارد، دنبال قضاوت خود نیستند. قضاوت کردن فرد مقابل، باعث خودسانسوری و بی‌صداقتی او می‌شود.

نصیحت  نکنیم
 نصیحت کردن، یکی از آسیب‌زاترین و سمی‌ترین ابزاری است که شنونده ممکن است در زمان گفت‌وگو از آن استفاده کند. تا وقتی فرد از ما نخواهد اجازه راهنمایی و نصیحت نداریم، ممکن است او فقط به شنیده‌شدن نیاز داشته باشد، نه دریافت راه‌حل.