مترو ؛ سال 1348

محمد سرابی- خبرنگار

 جلد مجله دانشمند که در سال1348 چاپ شده از بحث درباره امتیازها و مزایای مونوریل و مترو برای استفاده در حمل‌ونقل شهری خبر می‌دهد. احتمالا موضوع ساخت قطار شهری زیرزمینی خیلی زودتر از این سال به شکل عمومی مطرح شده که منشا آن مشاهده وضعیت حمل‌ونقل عمومی در شهر‌های توسعه‌یافته جهان بوده است. نزدیک یک‌دهه بعد از چاپ این مطلب، پروژه‌های ساخت مترو شروع شد، اما پس از انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس برای مدتی طولانی متوقف ماند تا در جریان سازندگی‌های پس از جنگ دوباره شروع شود.
الان تهران نزدیک 250کیلومتر مترو دارد و با افزوده شدن 4خط دیگر طول آن به 450کیلومتر هم می‌رسد که برای شهری با جمعیت فعلی مناسب است. در شهر‌های توسعه‌یافته‌ای که جمعیت مشابه تهران دارند ، همین طول دیده می‌شود. مسکو حدود 400، سئول حدود 330، توکیو و حومه ‌آن 300 و پاریس حدود 200کیلومتر خطوط مترو دارند؛ بنابراین از نظر طول خطوط عقب‌تر از شهر‌های دیگر نیستیم و برنامه‌ریزی‌های لازم برای توسعه کامل خطوط مترو هم انجام شده، ولی در راه اجرای چشم‌انداز نهایی و نقشه کامل متروی تهران مشکلاتی وجود دارد.
بنا بر تجربه یک دهه قبل، در عمل و در بهترین شرایط، هر سال 15 تا 20کیلومتر تونل مترو در تهران ساخته می‌شود. زمانی هم 4-3دستگاه حفار تی‌بی‌ام همزمان در تهران مشغول کار بود. اکنون یک دستگاه تی‌بی‌ام در حال کار در منطقه 20و در ادامه جنوبی خط یک است و دیگری در حال تعمیرات اساسی است تا حفاری خط10 را شروع کند. یک تی‌بی‌ام‌ هم به اسلامشهر در نزدیکی تهران منتقل شده و کار حفاری تونل متروی آن را انجام می‌دهد که خط آن در آینده به انتهای خط3 متصل می‌شود. سرعت حرکت این دستگاه‌ها ثابت و مشخص نیست. اگرچه آزمایش‌ها و محاسبات عمرانی زیادی انجام می‌شود تا تمام محدوده حرکت دستگاه شناسایی شود، اما بار‌ها مشخص شده که سرعت تی‌بی‌ام بنا بر شرایط خاک یا عملکرد مجموعه فنی و انسانی که در پشت آن قرار دارد، تغییر می‌کند؛ به همین دلیل است که زمان اجرای طرح‌های عمرانی روی سطح زمین، مانند پل‌ها و بزرگراه‌ها را خیلی دقیق‌تر از مترو می‌توان تعیین کرد.
مسائل دیگری هم در ساخت تونل‌ها وجود دارد؛ مانند اینکه مرحله ساخت هر ایستگاه، باعث ایجاد محدودیت‌های فراوانی در اطراف آن می‌شود یا اینکه نقل و انتقال مصالح و دستگاه‌ها به درون مترو نیاز به فضای کارگاهی کافی دارد. ساخت 150کیلومتر باقیمانده از طرح نهایی متروی تهران اگرچه برای 20سال برنامه‌ریزی شده، اما نمی‌شود دقیقا آن را مشخص کرد؛ مخصوصا که مشکل تامین بودجه هم وجود دارد و تا وقتی پشتیبانی مالی وابسته به ارز وجود نداشته باشد، نمی‌توان هیچ طرحی را شروع کرد. اگر هم طرح‌ها با روابط بانکی و وام‌های سنگین اجرا شوند، در آینده موجب ایجاد بدهی‌های کلان برای شهرداری خواهند شد. همانطور که در جلد مجله دانشمند دیده می‌شود، ایده ساخت مترو در تهران به سال‌های 40 و آغاز مشکلات نسبی ترافیک و ایجاد راهبندان‌های کوچک در خیابان‌های شهر برمی‌گردد؛ از آن زمان تا‌کنون راه ‌زیادی طی شده است، اما با افزایش دائمی جمعیت و پیشرفت مستمر فناوری‌ها، پایان این راه و نقطه پایان یافتن مشکلات حمل‌ونقل را نمی‌توان مشخص کرد.