یادداشت
مدیریت شهر با فیک‌نیوزهای سریع
حامد فوقانی - دبیر گروه شهر
در زمانه‌ای به‌سر می‌بریم که اخبار به سرعت منتشر می‌شوند؛ حتی آنهایی که برچسب فیک‌نیوز دارند. اتفاقا خبرهای فیک، دروغین و جعلی سرعت‌شان به‌مراتب بیشتر است؛ چراکه در پس ماجرا، اندیشه‌ای نهفته دارند و مخاطب اگر کمی سرگرم تمام چیزهایی که برای او ارسال می‌شوند، باشد، قطع به یقین باور خواهد کرد. چنین مخاطب‌هایی اغلب در نقش ناشر نیز ظاهر می‌شوند و فریب قضیه را به آسانی می‌خورند و یک خبر را بدون آگاهی برای دیگران نیز فوروارد می‌کنند. حالا آن دست از افرادی که به‌دنبال منابع صحیح هستند و هر خبری را باور نمی‌کنند، مگر می‌توانند به‌راحتی از عهده آگاه‌سازی برآیند. واقعیت آن است که فیک‌نیوز کار خودش را کرده و تا دیگران به‌خود بیایند، تأثیرش را گذاشته است. روندی که کثرت پیدا کرده و این روزها می‌توان به‌وفور نمونه‌هایش را پیدا کرد. مثلا:
1-ویدئویی یک‌دقیقه‌ای از برنامه «تهران20» در شبکه‌های اجتماعی دست به‌دست می‌شود که مجری برنامه در نقد اصل ماجرا می‌گوید: «خبری را امروز در خبرگزاری ایرنا دیدم که در آن آمده: شهردار تهران در دیدار با شهردار سارایوو، برای حل مشکل آلودگی این شهر اعلام آمادگی کرد و گفت که تهران آماده است تا مشاور و فعالان در این زمینه را به سارایوو معرفی کند.» در این ویدئوی کوتاه، نکته مهم آن است که هیچ اسمی از شهردار تهران آورده نمی‌شود. به همین دلیل، ذهن مخاطب ناخودآگاه به سمت شهردار فعلی تهران می‌رود. در صورتی که این خبر مربوط به 2سال پیش است و آن زمان کلیددار پایتخت کشور، فرد دیگری بود.
2-دیروز صبح ویدئویی در صفحات مجازی بازنشر می‌شد که از سقوط تیرآهنی در میدان کاج محله سعادت‌‌‌آباد حکایت می‌کرد. این تیرآهن توسط جرثقیلی در حال بالا کشیدن بوده که ناگهان رها شده و سقوط می‌کند تا به اموال اطراف محدوده کارگاه ساختمانی خسارتی وارد شود. اما آیا این اتفاق جمعه یا پنجشنبه رخ داده است؟ خیر. حادثه نه دیروز، نه پس‌پریروز و نه یک‌هفته و یک‌ماه پیش رقم خورده؛ بلکه حدود یک‌سال پیش اتفاق افتاده است و اکنون برخی برای زیرسؤال بردن سهل‌انگاری مدیریت شهری فعلی در نظارت‌های ساختمانی، ویدئوی حادثه را بازنشر می‌کنند.
3- پنجشنبه هفته پیش خبری مبنی‌بر بسته شدن ورودی‌های کوه‌های شمال تهران و بوستان‌های جنگلی شهر به‌دلیل سالروز شهادت حضرت فاطمه‌زهرا(س) دست به‌دست شد که از توییت مدیر پیشین سازمان فناوری ارتباطات برمی‌آمد. آنچنان که در توییت آمده بود، نگهبانان از ورود امیر ناظمی به مجموعه توچال در آن روز جلوگیری به عمل آورده‌اند. اما عده‌ای از پست او، خبری کذب تولید کردند که «شهرداری کوه‌های تهران را در آخر هفته تعطیل کرد.»
4- ماجرای بی‌آر‌تی‌خوابی، پدیده‌ای که نمی‌توان صفت جدید به آن داد هم از سری خبرهایی بود که با درشت‌نمایی و ارتباط دادن قضیه به مدیریت شهری این دوره، سعی در گمراه کردن مخاطب داشته است.
نتیجه: نکات مذکور از این جهت بیان نشد که اعلام شود شهرداری فقط در این دوره، از سوی رسانه‌های غیرهمسو و آن‌ور آبی، تخریب می‌شود. چه آنکه در دوره‌های قبلی هم موضوعاتی دورغین مثل عروسی خاص دختر شهردار تهران، حذف نام شهدا و عبارت شهید از برخی معابر شهری مطرح شد. اگرچه در حدود 4ماهی که از فعالیت دوره جدید مدیریت شهری گذشته، آنقدر اخبار جهت‌دار منفی و غیرواقعی علیه‌اش منتشر شده که شاید در چنین بازه‌ای از ابتدای تشکیل بلدیه تاکنون بی‌سابقه به حساب آید. این در صورتی است که انتشار اخباری کذب با هر نگاهی، هم مردم را ناامید می‌کند و هم سدی جلوی آگاه‌سازی درست از برنامه‌های مدیریت شهرداری پایتخت کشور ایجاد می‌کند. حال اینکه عده‌ای با چه هدفی به‌دنبال تخریب فعالیت‌های مدیریت شهری هستند، بحثش جداست. اما اینکه مخاطب اسیر چنین رویکردهایی می‌شود را هم باید در آگاهی مخاطب جست‌وجو کرد و هم آنهایی که وظیفه دارند تا به‌موقع نسبت به انتشار اخبار واقعی از اتفاق‌هایی که در حال انجام است، اقدام کنند. این وظیفه برای مسائل مرتبط با شهرداری و شورا به‌عهده روابط‌عمومی‌هاست تا با دادن خوراک دقیق، پرهیز از بزرگ‌‌نمایی، باز گذاشتن فضای نقد و فرصت دادن به رسانه‌های فعال برای نشر اخبار، جلوی فعالیت‌های تخریبی رسانه‌ای را بگیرند. به‌طور نمونه اینکه شهرداری تهران هم‌اکنون پا در میدان جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر گذاشته که اقدامی ارزشمند به‌شمار می‌آید. اما اینکه رسانه‌ها در جریان عملیات‌ها و اهداف به‌صورت شفاف نباشند، می‌تواند در آینده با انتشار اخباری غیرواقع، فیک‌نیوزها و تولید محتوای تخریبی همراه شود. البته به‌همین‌خاطر است که شهرداری تهران در کنار تشکیل قرارگاه اجتماعی، قرارگاه رسانه‌ای را دنبال می‌کند تا رسانه‌ها هم به‌عنوان بازوان اجرایی، همراهی مناسبی در تحقق هدف داشته باشند.
