سقف موزه پرواز سقوط کرد

زهرا کریمی- خبر‌نگار

آشیانه‌های به ثبت ملی رسیده قلعه‌مرغی رو به ویرانی است. محلی که قرار بود تبدیل به موزه پرواز شود. ضلع شمالی بوستان بزرگ ولایت محل ۱۲ آشیانه نخستین پروازهای هوایی پایتخت است. زمانی که هنوز تهران به این وسعت نبود، صدای پروازها در هر ساعت از شبانه‌روز در اراضی اطراف می‌پیچید، اما همین که شهر توسعه یافت و صنعت حمل‌ونقل هوایی رونق گرفت، این فرودگاه قدیمی و آشیانه‌های تاریخی دیگر پاسخگوی نیازها نبود و فرودگاه مهرآباد در غرب تهران تاسیس شد. امروز سبقه فرودگاه قلعه‌مرغی به 100سال پیش برمی‌گردد و جزو بناهای تاریخی و ارزشمند شهر به شمار می‌آید؛ به‌طوری‌که سال۱۳۷۵ به ثبت ملی میراث‌فرهنگی رسید. اما بی‌توجهی نهادهای متولی تهدیدی برای بناها شده است؛ چنان‌که رنگ رخسار این آشیانه‌ها و فروریختن بخشی از سقف چوبی آن به‌تازگی، فریاد می‌زند که رمقی برای روی پا ماندن در فصول سال‌های متمادی ندارند.

سیاست‌های شهرداری تهران برای احیای بناهای تاریخی
آنچه مایه دلگرمی برای بناهای تاریخی در شهر است و می‌توان امیدی به آینده آنها داشت، توجه و تأکیدی است که مدیریت شهری در مدیریت بافت و بناهای تاریخی شهرداری تهران به این بناها دارد. در این مجموعه، با توجه به موضوعات احیا و تعیین نوع کاربری بناها با وزارت میراث فرهنگی و اداره کل میراث فرهنگی پیگیری‌هایی برای برخی از بناهای قدیمی شهر تهران در حال انجام است. یکی از آن بناها، آشیانه‌های قلعه‌مرغی در فرودگاه قلعه‌مرغی است. چه بسا که برخی از این املاک در دست مالکان و وراث است و بدون توجه به ارزش تاریخی بنا تبدیل به انبار کالا یا مشاغل پرخطر شده‌اند و برحسب شواهد یکی از تهدیدها، آتش‌سوزی در این بناهاست. به‌گفته ابوالفتح شادمهری، مدیر بافت و بناهای تاریخی شهرداری تهران آشیانه‌های قلعه‌مرغی 100سال پیش در جنوب تهران ساخته شد و بعد از انقلاب این مجموعه در اختیار نیروی هوایی، ناجا قرار گرفت و مدتی هم متولی آن شرکت هلی‌کوپتر‌سازی‌ بود. سال‌های گذشته تفاهمنامه‌ای بین شهرداری و بنیاد تعاون ناجا منعقد و همین باعث شد تا شهرداری نتواند چندان در بحث حفظ و نگهداشت آن ورود کند.
نکته مهم درباره تخریب این آشیانه آن است که آشیانه‌های 1، 2 و 3 به‌دلیل قدمتی که دارند، روزبه‌روز حالشان وخیم‌تر می‌شود و اخیرا شهروندانی که بوستان ولایت را برای ورزش انتخاب کرده‌اند، از تخریب و فروریختن سقف چوبی آن به همشهری خبر داده‌اند. ابوالفتح شادمهری، درباره اقداماتی که تاکنون شهرداری برای این بنای فاخر انجام داده است، گفت: ‌«سال1393 معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قراردادی با یک مشاور بست تا آشیانه‌ها را به موزه پرواز تبدیل کند. مدیریت شهری طی دوران مختلف برای حفاظت از آن دست روی دست نگذاشته و برای احیای آشیانه‌ها و پویایی آن بخش از بوستان، سیاست‌هایی را در برنامه قرار داده بود؛ به‌طوری که در گذشته در مدیریت شهری قبلی قراردادی متمم آن قرارداد قبلی بسته شد تا نقشه‌های فاز2 آن نیز تأیید شود. لازم به یادآوری است که اهدافی در سیاستگذاری‌های آشیانه‌های قدیمی فرودگاه قلعه‌مرغی دنبال می‌شود؛ مواردی همچون احیای آشیانه‌های قدیمی قلعه‌مرغی، حفظ مجموعه تاریخی، ایجاد ایمنی و امنیت در محدوده اطرافش، ارتقای هویت فرهنگی مجموعه و در نهایت بهره‌برداری اقتصادی و رسیدن به‌ خودکفایی مجموعه برای تامین هزینه و نگهداشت آن.» او همچنین درباره سایر اقدامات انجام شده درباره این مجموعه تاریخی گفت: «نقشه‌های فاز2 این مجموعه با همکاری مشاور تهیه و با هماهنگی شهرداری منطقه19 و سازمان زیباسازی در گذشته انجام و قرار شد کار برای دو تا از آشیانه‌ها انجام شود، اما این کار صورت نگرفت؛ زیرا به لحاظ اقتصادی هزینه‌ها برای پیمانکاری به‌صرفه نبود. هم‌اکنون باتوجه به نگاه مدیریت شهری با شعار شهردار تهران درباره «تهران، الگوی جهان اسلام» به‌طور حتم فکر و اندیشه‌ای اساسی برای این مجموعه و سایر مجموعه‌ها در آینده خواهد شد. چه بسا که معاونت شهرسازی پیگیری‌های جدیدی را در دستور کار گذاشته است.»
 
70بنای قدیمی توسط شهرداری در تهران احیا شد
تهران هم مانند شهرهای دیگر کشور و سایر شهرهای قدیمی در کشورهای دیگر دارای قدمت است و یکسری از مجموعه‌های قدیمی مانند فرودگاه قلعه‌مرغی جزو میراث آن مملکت هستند و نمی‌توان اجازه داد گرد فراموشی روی تاریخ آن بنشیند. به همین منظور اقدام جالب دیگری که مدیریت بافت و بناهای تاریخی شهرداری تهران انجام داده است ثبت همه بناهای واجد هویت و ارزش تاریخی در سامانه
 TEHRAN .IR  است. ابوالفتح شادمهری گفت: «تهران بنای با ارزش زیاد دارد؛ از آشیانه‌های فرودگاه قلعه‌مرغی گرفته تا خانه‌های مسکونی که به‌وفور در حصار ناصری با 2252هکتار، مناطق 1، 6، 7 و 20 وجود دارند. اما در این میان، مهم‌ترین معضل در مسئله، تعدد سیستم‌های تصمیم‌گیر است؛ درحالی‌که اداره کل میراث‌فرهنگی تهران، میراث فرهنگی و شهرداری باید در احیای آنها کمک کنند. البته نباید فراموش کرد برخی از این بناها در اختیار دستگاه‌هایی همچون بنیاد مستضعفان و اداره اوقاف و سازمان‌های دیگر است که همکاری و رسیدگی آن دستگاه‌ها نیز در این روند تأثیرگذار است. شهرداری به‌نوبه خودش تا حد امکان حدود 70بنا را در سالیان گذشته تملک و بازسازی کرده و در اختیار مدیریت شهری یا انجمن‌ها قرار داده است؛ بناهایی مانند انجمن خوشنویسان و گرافیک. ناگفته نماند که شهروندان هم نقش مشارکتی خوبی تاکنون در حفظ چنین بناهایی داشته‌اند و برای تشویق شهروندان شهرداری می‌تواند تسهیلاتی درباره این موضوعات برای آنها درنظر بگیرد. سال گذشته با همکاری وزارت میراث‌فرهنگی لایحه‌ای به شورای اسلامی پنجم ارسال شد و به تصویب رسید. در این مصوبه آمده بود املاکی که دارای ارزش تاریخی هستند با توجه به نوع کاربری ملک، چه تسهیلاتی شامل حال آنها می‌شود. اما  با اعتراض فرمانداری دوباره لایحه به شورا برگشت و اکنون مجدد در حال پیگیری آن هستیم.»

تاریخ ساخت آشیانه‌های قلعه‌مرغی
فرودگاه قلعه‌مرغی 12آشیانه دارد.
سابقه تاریخی آشیانه‌های قلعه‌مرغی به 100سال پیش در سال1301 برمی‌گردد.
آشیانه‌های 1، 2 و 3 توسط معماران آلمانی بین سال‌های 1301 تا 1305 ساخته شد.
2آشیانه دیگر بین سال‌های 1305 تا 1307 به‌دست معمار سرشناس کریم طاهر‌زاده بهزاد ساخته شد.
بقیه آشیانه‌ها بین سال‌های 1307 تا 1320 به‌دست مارکوف ساخته شد.
سال1375 همه آشیانه‌ها به‌جز باند و برج مراقبت به ثبت میراث‌فرهنگی رسید.