آخرالزمان هسته‌ای در کمین جهان
صدها شرکت خصوصی، تنها با هدف درآمدزایی از صنعت تسلیحات اتمی جهان را لحظه به لحظه به یک آخرالزمان هسته‌ای نزدیک می‌کنند
کارزار بین‌المللی نابودی سلاح‌های هسته‌ای (آیکان) با مشارکت سازمان صلح PAX در گزارش تازه خود جزئیاتی جدید درباره حامیان بزرگ مالی کارخانه‌های تولید سلاح‌های اتمی را منتشر کرده است. این گزارش بر چگونگی مشارکت مراکز و شرکت‌های غیر‌نظامی در تولید سلاح‌های کشتار جمعی متمرکز است و آخرالزمان بزرگی را تصویر می‌کند که برابر چشمان بشر پنهان مانده است. روسیه، آمریکا، چین، فرانسه، انگلیس، پاکستان، هندوستان، رژیم صهیونیستی و کره‌شمالی به‌ترتیب مالکان بیشترین تعداد کلاهک‌های هسته‌ای در جهان هستند. مجموع موجودی کلاهک‌های هسته‌ای جهان تا پایان سال 2021درحدود 13هزار و 80مورد تخمین زده شده است. روسیه با 6هزار و 255کلاهک، آمریکا با 5هزار و 550کلاهک و چین با 350کلاهک بزرگ‌ترین زرادخانه‌های هسته‌ای جهان را در اختیار دارند. آنچه درمورد تمامی این 9کشور مشابه است، نپیوستن آنها به پیمان منع استفاده از سلاح هسته‌ای است که از ابتدای سال 2021به اجرا گذاشته
شده است.
از آخرین مورد استفاده از بمب هسته‌ای در جهان حدود 76سال می‌گذرد. اما گروه‌ها و فعالان صلح در جهان معتقدند وجود انباری از کلاهک‌های هسته‌ای استفاده نشده تهدیدی بسیار بزرگ‌تر از بمبی است که بیش از 70سال پیش دو شهر هیروشیما و ناکازاکی ژاپن را هدف قرار داد؛ خطری که اگرچه آگاهی عمومی نسبت به آن درحال افزایش است، اما روند سرمایه‌گذاری و سودجویی شرکت‌های خصوصی از آن، وضعیت را بحرانی‌تر از گذشته کرده است.
سلاح‌های هسته‌ای از زمان پایان جنگ سرد تا به امروز عموما از فرهنگ عامه و تصورات مردم حذف شده، اما به اعتقاد بسیاری از ناظران، خطر جنگ هسته‌ای در جهان امروز بسیار جدی‌تر از گذشته است. شدت این تهدید را «بولتن دانشمندان اتمی» به‌صورت سالانه روی ساعت مشهور خود، یعنی «ساعت رستاخیز» نشان می‌دهد. این نهاد از سال 1947ساعت رستاخیز را ابداع کرد تا هر ساله به‌صورت نمادین مدت زمانی را نمایش دهد که به نابودی خودخواسته جهان به‌دست بشر و تهدید‌هایی مانند جنگ، بیماری یا سلاح‌های کشتار جمعی باقی‌مانده است. این ساعت در ابتدای سال 2021روی 100ثانیه به نیمه‌شب تنظیم شده است. حتی چهره‌های مشهور جنگ‌طلبی مانند هنری کسینجر و جورج شولتز، که هردو از وزرای امور خارجه آمریکا بوده‌اند، هم نسبت به خطر سهمگین جنگ هسته‌ای هشدار داده و خواستار جهانی عاری از تسلیحات هسته‌ای بوده‌اند.
گزارش جدید کارزار جهانی نابودی سلاح‌های هسته‌ای و سازمان PAX که بزرگ‌ترین سازمان فعال صلح در هلند به شمار می‌رود از این‌رو اهمیت دارد که علاوه بر شرح دادن سازوکار موتورهای پیش‌ران تجارت تسلیحات هسته‌ای، به اهمیت مقابله با این تجارت و تأثیرگذار بودن اقدامات مقابله‌ای اشاره کرده است. PAX می‌گوید در سال‌های اخیر فشارهای مردمی منجر به عقب‌نشینی‌هایی در این تجارت مرگبار شده است و بسیاری از شرکت‌های خصوصی از سرمایه‌گذاری در حوزه تولید سلاح‌های کشتار جمعی هسته‌ای دست کشیده‌اند. با این‌همه هنوز تعداد قابل توجهی از شرکت‌های عظیم اسلحه‌سازی در زمینه تولید سلاح‌های هسته‌ای فعالند و صدها مرکز، مؤسسه و نهاد از آنها پشتیبانی مالی می‌کنند.
کدام کشورها؟
گزارش مشترک آیکان و PAX نشان می‌دهد که 25شرکت عظیم اسلحه‌سازی در جهان همچنان مشغول طراحی و تولید سلاح‌های هسته‌ای هستند؛ شرکت‌هایی که 160بانک بزرگ و 186مؤسسه بزرگ با هدف درآمدزایی از آنها پشتیبانی مالی می‌کنند. در مجموع 338مؤسسه یا نهاد مالی از سال 2019تا اواخر سال 2021سرمایه‌ای به ارزش 685میلیارد دلار را در اختیار صنعت تولید تسلیحات هسته‌ای جهان قرار داده‌اند.
پیمان منع استفاده از سلاح‌های هسته‌ای، ساخت، تولید و توسعه تسلیحات را صراحتا منع می‌کند. سلاح‌های هسته‌ای معمولا در کنترل دولت‌ها هستند، اما تولید آنها عموما به‌عهده شرکت‌های خصوصی است. دست‌کم در نیمی از کشورهای مسلح به سلاح‌های هسته‌ای، تأمین مواداولیه، آزمایش، تولید، ذخیره و حمل سلاح‌های هسته‌ای تا حدود زیادی بر دوش شرکت‌های خصوصی است. بزرگ‌ترین کشورهای تولید‌کننده این سلاح‌ها، نه‌تنها قدرت‌های اصلی هسته‌ای جهان هستند، بلکه پیمان منع استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را به تصویب نرسانده‌اند. براساس گزارش آیکان و PAX، این کشورها هر دقیقه 100هزار دلار صرف تولید سلاحی جدید می‌کنند. براساس گزارش جدید، میزان سرمایه‌ای که در سال 2021دراختیار شرکت‌های تولید‌کننده تسلیحات هسته‌ای قرار گرفته، نسبت به سال قبل از آن افزایشی 44میلیارد دلاری داشته است. در این سال میزان پذیره‌نویسی سهام شرکت‌های هسته‌ای 80میلیارد دلار افزایش داشته است. در مقابل، در طول سال 2021، تعداد 52 شرکت از حامیان مالی کارخانه‌های تولید سلاح‌های هسته‌ای کاسته شده است. فشارهای اجتماعی شهروندان و ایجاد کارزارهای مختلف برای تحت فشار گذاشتن دولت‌ها برای تصویب پیمان منع و قطع ارتباط مالی با صنایع وابسته تسلیحات هسته‌ای در سال‌های اخیر به ابزاری قدرتمند برای تغییر روند سرمایه‌گذاری در این صنعت تبدیل شده است. برای مثال صندوق سرمایه‌گذاری ملی ایرلند اوایل سال 2021اعلام کرد از خرید 6میلیون یورو از سهام مرتبط با سلاح‌های هسته‌ای صرف‌نظر کرده است. علاوه بر این، دومین صندوق بازنشستگی بزرگ جهان در نروژ، تمامی سهام مرتبط با صنایع هسته‌ای خود را واگذار کرده است. شرکت ABP هلند هم که پنجمین صندوق بازنشستگی بزرگ جهان است قدمی مشابه برداشته و می‌گوید تجارت تسلیحات هسته‌ای دیگر با سیاست‌های سرمایه‌گذاری پایدار و مسئولانه این شرکت همخوانی ندارند.
کدام شرکت‌ها؟
تعداد زیادی از کارخانه‌های تولید سلاح‌های هسته‌ای، قرارداد‌های چندساله تولید با 9قدرت برتر هسته‌ای جهان دارند؛ قراردادهایی که مجموع ارزش آنها دست‌کم 200میلیارد دلار تخمین زده شده است. شرکت آمریکایی «نورتروپ گرومن» بزرگ‌ترین شرکتی است که از تولید سلاح‌های هسته‌ای درآمد کلانی دارد. قرارداد‌های این شرکت دست‌کم 24میلیارد دلار ارزش دارند. شرکت‌های ریتئون و لاکهید ماریتن از دیگر شرکت‌های بزرگ آمریکایی فعال در این حوزه هستند که هریک قراردادهایی چندین میلیارد دلاری برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای دارند. در فهرست مورد بررسی گزارش PAX نام شرکت‌هایی مانند ایرباس (فرانسه)، BAE (انگلیس)، بهارات داینامیکز (هند)، بوئینگ (آمریکا) و تالس (فرانسه) هم به چشم می‌خورد.
نکته جالب توجه درمورد این گزارش حوزه فعالیت شرکت‌های سرمایه‌گذار در صنایع تسلیحات هسته‌ای است. بیشتر این شرکت‌ها مراکزی اقتصادی و مالی هستند، اما در میان آنها نام شرکت‌های بیمه‌ای مشهوری که ذات فعالیت آنها محافظت از جان و مال انسان‌هاست هم دیده می‌شود. شرکت بیمه عمر نیویورک، بیمه وایت ماونتین، شرکت ملی بیمه آمریکا، شرکت بیمه گاردین لایف، شرکت بیمه عمر هندوستان و چندین شرکت بزرگ بیمه دیگر در فهرست سرمایه‌گذاران در کارخانه‌های تسلیحات هسته‌ای حضور دارند. نام بانک‌های جهانی و مشهوری مانند بانک آمریکا، داچ بانک، بانک سلطنتی کانادا، بانک چین، بانک ریاض، بانک اسکاتلند و چندین بانک بزرگ دیگر در امارات، هندوستان، فیلیپین و دیگر کشورهای جهان درکنار نام سرمایه‌گذاران سلاح‌های هسته‌ای قرار دارد. بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران در حوزه ساخت سلاح‌های هسته‌ای به‌ترتیب شرکت سرمایه‌گذاری آمریکایی «ونگارد» با 51میلیارد دلار سرمایه و شرکت مدیریت سرمایه‌گذاری چندملیتی «بلک‌راک» مستقر در آمریکا، با سرمایه 41میلیون دلار هستند.
مکث
رقابت مافوق صوت با چاشنی هسته‌ای
جنبش‌ها و کارزارهای جهانی هنوز ضعیف‌تر از آن هستند که بتوانند در برابر رقابت تسلیحاتی‌ای که قدرت‌های جهان درگیر آن شده‌اند، عرض‌اندام کنند؛ رقابتی که لحظه به لحظه زرادخانه‌های بزرگ جهان را توسعه می‌بخشد و به تلفیق دانش و فناوری‌های جدیدتر در ساخت سلاح هسته‌ای کمک می‌کند. روسیه، آمریکا و چین، مالکان بزرگ‌ترین زرادخانه‌های هسته‌ای جهان، در سال‌های اخیر رقابت خود را روی نوعی پیشرفته و مرگبار از موشک‌ها متمرکز ساخته‌اند؛ موشک‌های هایپرسونیک یا مافوق صوت با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای. سلاح‌های مافوق صوت با سرعتی 5برابر سرعت صوت یعنی درحدود 6200کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کنند و به دور از چشم رادارها خود را به مدار زمین می‌رسانند. چین به تازگی چنین سلاحی را با موفقیت مورد آزمایش قرار داده است. این سلاح قادر است پس از ورود به مدار زمین، از فضا هدف تعیین شده را با کلاهک انفجاری‌ای که به همراه دارد، بمباران کند. دراختیار داشتن چنین سلاحی به معنی ناپدید شدن در برابر چشمان تمامی سامانه‌های دفاع موشکی پیشرفته خواهد بود. آمریکا همزمان و نگران از پیشرفت‌های تسلیحاتی چین، تست‌های موشکی خود را پیش می‌برد. نیروی دریایی آمریکا به تازگی موتور بوستر راکتی که از قابلیت پرتاب سلاح مافوق صوت برخوردار است را با موفقیت انجام داده است. شرکت‌های آمریکایی بزرگی مانند لاکهیدم ارتین، نورتروپ گرومن و ریتئون برنامه‌های زیادی برای تولید سلاح‌های مافوق صوت ارائه داده‌اند که رقابت برای دسترسی به چنین سلاح‌ها و سامانه‌هایی را داغ‌تر می‌کند. این برنامه‌های سودهای کلانی را نصیب این شرکت‌ها خواهد کرد. رونق تجارت هسته‌ای و شدت گرفتن رقابت تسلیحاتی میان قدرت‌های جهان، نوعی چرخه معیوب مرگبار را خلق کرده که نه نهادی جهانی برای مهار آن وجود دارد و نه اراده جمعی برای مقابله با آن.
بمب تزار؛ بزرگ‌ترین بمب هسته‌ای جهان
این تصویر بزرگ‌ترین و قدرتمندترین سلاح هسته‌ای تاریخ است. بمب تزار توسط دانشمندان شوروی ساخته و در سال 1961 توسط یک هواپیمای Tu-95V با چتر نجات روی جزیره نووایا زملیا پرتاب شد. انهدام این بمب، انفجاری به ارتفاع 60کیلومتر ایجاد کرد. دانشمندان روس قدرت انفجار را 50مگاتن (معادل50 میلیون تن) برآورد کرده‌اند. درصورتی که درون بمب از اورانیوم 238استفاده می‌شد، قدرت انفجاری آن به 100مگاتن هم می‌رسید. تنها یک نمونه از این بمب به‌طور کامل ساخته شد و بدنه نسخه‌‌ای دیگر از آن در موزه سلاح‌های هسته‌ای روسیه نگهداری می‌شود. آمریکا برای رقابت با بمب تزار روسیه در همان سال‌ها ساخت 2نمونه بمب با قدرت‌های مشابه انفجاری 50تا 100مگاتن با نام‌های BTV و فلش‌بک را آغاز کرد اما پیمان منع آزمایش سلاح‌های هسته‌ای مانع ادامه تکمیل و آزمایش آنها شد. برای تصور بهتر قدرت تخریب بالای بمبی 100مگاتنی، باید بدانید قدرت بمب‌های «فت‌من» و «لیتل‌بوی» که آمریکا در سال 1945روی ژاپن انداخت و به‌ترتیب جان 66هزار نفر در هیروشیما و 80هزار نفر در ناکازاکی را گرفت، به‌ترتیب 15و 20کیلوتن بوده است.
