نه به دخانیات در 3 شهر و روستا

شهره کیانوش‌راد - خبرنگار‌

انتخاب شهر و روستای بدون دخانیات، طرح وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که با همراهی سازمان بهداشت جهانی در ۶۴ واحد دانشگاهی علوم پزشکی سراسر کشور و بر مبنای شاخص‌های اعلامی ابلاغ و در دستور کار قرار گرفته است. این طرح می‌تواند نوید بخش روزهایی باشد که شاهد کاهش مصرف دخانیات به‌ویژه در اماکن عمومی باشیم. هدف از اجرای این طرح، کاهش ۳۰درصدی مصرف دخانیات در گروه سنی بالای ۱۵سال است. در میان شهرهای مختلف، خرمدره در استان زنجان، فسا در استان شیراز و اسدآباد در استان همدان نامزد دریافت گواهی شهر بدون دخانیات در کشور شده‌اند که درصورت تأیید شاخص‌های اعلامی از سوی سازمان جهانی بهداشت به این عنوان دست خواهد یافت. در استان زنجان، خرمدره و روستای رحمت‌آباد این شهر به‌عنوان پایلوت شهر و روستای بدون دخانیات انتخاب شده‌اند. در این گزارش به اثرات مثبت اجرای این طرح در استان زنجان پرداخته‌ایم. در طرح شهر و روستاهای بدون دخانیات، فروش، عرضه و استعمال محصولات دخانی ضابطه‌مند شده و مردم از مواجهه با دود دست دوم سیگار و قلیان محافظت خواهند شد. همچنین تبلیغ و ترویج مستقیم و غیرمستقیم دخانیات محدود و مصرف‌کنندگان به ترک دخانیات تشویق شده و تسهیلات لازم در اختیار آنان قرار خواهد گرفت. حالا مسئولان استان زنجان امیدوارند که درصورت صدور گواهینامه مربوطه از سوی نمایندگان سازمان جهانی بهداشت و وزارت بهداشت، شاهد آثار مثبتی در خرمدره و روستای رحمت‌آباد باشند.
فهیمه حیدری، مسئول بهداشت محیط شبکه بهداشت و درمان خرمدره، یکی از معیار‌های انتخاب شهرهای بدون دخانیات در استان زنجان را میزان سواد و همراهی مردم در برنامه‌های فرهنگی عنوان می‌کند و می‌گوید: جمعیت خرمدره 57هزارو436نفر و جمعیت روستای رحمت‌آباد 854نفر است که به‌ترتیب حدود 96درصد (خرمدره) و 92درصد (رحمت‌آباد) از سطح سواد خواندن و نوشتن تا تحصیلات دانشگاهی برخوردارند. سطح بالای باسوادی خرمدره و هم‌صدایی مردم و مسئولان که هم‌افزایی مناسبی را رقم زده ازجمله عوامل انتخاب این شهرستان به‌عنوان پایلوت طرح شهر و روستای بدون دخانیات است. علاوه بر اینکه خیران این شهر و همراهی مردم با طرح‌های فرهنگی موجب شده تا پروژه‌های فرهنگی با سرعت بیشتری پیش برود.

  جایگزینی قلیان‌سراها با مراکز فرهنگی   
تعطیلی قلیان‌سراها به‌عنوان مراکز تفریحی و پاتوق جوانان، یکی از برنامه‌های استان زنجان و شهر خرمدره در اجرای طرح مبارزه با دخانیات است اما فاطمه محرم‌خانی، مشاور شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث فرهنگی اعتقاد دارد تعطیلی این مراکز بدون توجه به موضوع اشتغالزایی جوانان به راحتی امکان‌پذیر نیست. او می‌گوید: قبل از تعطیلی این مراکز باید برای اشتغالزایی جوانان و جایگزینی مراکز تفریحی سالم، چاره‌ای اندیشید.
به همین دلیل هماهنگی‌های لازم با اداره کار انجام شده است تا با نیازسنجی و شناسایی مشاغل مورد نیاز، افراد شاغل در قلیان‌سراها به سمت این مشاغل هدایت شوند. روستای رحمت‌آباد نیز پتانسیل خوبی برای کشاورزی دارد. با همکاری اداره جهادکشاورزی و قرار دادن این روستا در اولویت ارائه تسهیلات به کشاورزان، راه‌اندازی مزرعه بدون دخانیات، اجرای طرح‌های صنایع تبدیلی، راه‌اندازی حوضچه پرورش ماهی و افتتاح خانه ورزش، از برنامه‌های تشویقی با هدف اشتغالزایی برای جوانان این روستاست.
غلامرضا علی‌محمدی، کارشناس کنترل برنامه‌های دخانیات معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان نیز معتقد است که قوانین بسیار خوبی برای کنترل مصرف دخانیات وجود دارد که به درستی اجرا نمی‌شود. چنانچه مصرف دخانیات در کشور با روند فعلی ادامه یابد، در سال‌های آینده مانند پاکستان و مصر به پرمصرف‌ترین کشورهای جهان در مصرف دخانیات تبدیل خواهیم شد. طی یک‌سال گذشته با تلاش مضاعف کارشناسان و دست‌اندرکاران دانشگاه علوم پزشکی استان، خرمدره و روستای رحمت‌آباد نامزد دریافت گواهی شهر و روستای بدون دخانیات شدند. طبق شاخص‌های ارائه شده این شهر و روستا، رتبه دوم کشوری را در این زمینه به‌خود اختصاص داده است. علی‌محمدی با اشاره به اینکه طی هفته‌های آینده با حضور کارشناسان سازمان جهانی و وزارت بهداشت نیز شاخص‌های مدنظر در این ۲منطقه مورد ارزیابی دقیق قرار خواهند گرفت، می‌افزاید: درصورت تأییدیه تمامی شاخص‌ها از سوی این سازمان، گواهی لازم صادر خواهد شد و این مهم از ابعاد گوناگون، نتایج بسیار مثبتی را به همراه دارد.

  استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی  
اجرای سیاست تشویق و فرهنگسازی، همکاری همه نهادهای شهری، فرهنگی،مذهبی و... از مؤلفه‌های دیگری است که باید برای پیشبرد اهداف فرهنگی به‌کار گرفته شود. یکی از طرح‌های اجرا شده در خرمدره، تبدیل گرمابه «یان یان» به مرکزی فرهنگی بدون دخانیات است که اکنون با مدیریت بانوان اداره می‌شود. گرمابه یان یان، در مرکز خرمدره و در میان بافت سنتی در حاشیه رودخانه کبیر رود قرار دارد. فاطمه محرم خانی، مدیر این مجموعه و مشاور شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث فرهنگی درباره تاریخچه این مرکز می‌گوید: ساخت این گرمابه به دوره قاجار برمی‌گردد و تا حدود 30سال پیش از این مکان به‌عنوان حمام استفاده می‌شد و پس از آن حدود 10سال متروکه رها شده بود. اهالی با تخلیه نخاله‌ها و پاکسازی حمام از آن به‌عنوان زورخانه استفاده می‌کردند. سال88 مرمت حمام با سرمایه‌گذار خصوصی انجام شد و به‌عنوان سفره‌خانه با سرو قلیان شروع به‌کار کرد. اما شرایط نامساعد این مرکز موجب شد تا سال98 دادستان دستور تعطیلی این مرکز را صادر کند. محرم خانی، دی99 این مرکز را تحویل می‌گیرد و از اردیبهشت1400 شروع به مرمت آن می‌کند. او در این‌باره می‌گوید: تلاش شد برخی از المان‌ها و گنبدها بازسازی شود و برخی نقش و نگارهای بومی منطقه را در این مجموعه طراحی کردیم. در نهایت تیر1400 این مکان به‌عنوان مرکزی بدون دخانیات فعالیت خود را آغاز کرد. وی درباره برنامه‌های جایگزینی پس از حذف قلیان‌سرا می‌گوید: حمام یان یان در محله‌ای به همین نام قرار دارد. یان یان به معنی به پهلو حرکت کردن است و چون این محله کوچه‌های کم عرضی داشت و مردم باید به پهلو از آن عبور می‌کردند، این نام نیز برای گرمابه انتخاب شده بود. ما نیز تلاش کردیم این مکان را به مجموعه‌ای فرهنگی با رویکرد اجرای برنامه‌های بومی و محلی تبدیل کنیم. این مرکز زیرنظر مؤسسه فرهنگی مردم‌نهاد یادآوران فرهنگ فعالیت می‌کند و برنامه‌های جایگزینی برای تفریح جوانان به جای قلیان اجرا کرده است.
محرم خانی با توجه به تجربه‌ای که در این مدت به‌دست آورده است، می‌گوید: جوانان ما نیاز به محیط‌هایی برای تخلیه انرژی دارند و در شهرهای کوچک، تنها محیطی که می‌توانند کنار دوستانشان باشند قلیان‌سراها و کافه‌هاست. اگر زیرساخت‌ها و برنامه‌های جایگزین وجود داشته باشد و محیطی شاد برای دورهمی فراهم شود، جوانان دنبال تفریحات ناسالم نمی‌روند. اگر بتوانیم محیط تفریحی و شادی را ایجاد کنیم، آن وقت طرح‌های حذف یا کاهش مصرف دخانیات و به‌ویژه قلیان در مراکز تفریحی و پاتوق جوانان بهتر اجرا خواهد شد.

   شهرهای مذهبی بدون مصرف دخانیات  
استفاده از ظرفیت و آموزه‌های مذهبی یکی از برنامه‌های سازمان بهداشت جهانی برای کاهش مصرف دخانیات به‌ویژه در شهرهای مذهبی است. مرداد سال98 پیش از شیوع کرونا قرار بود طرح شهر بدون دخانیات در شهرهای مذهبی قم و مشهد اجرا شود. فاطیما الآوا، نماینده سازمان بهداشت جهانی در سفری که به شهر قم و دیدار با تولیت آستان مقدس حضرت‌معصومه(س) داشت، از برنامه این سازمان برای عضویت ۱۸۲کشور در راستای مبارزه با دخانیات و اجرای طرح در شهرهای مذهبی خبر داده بود. 4شهر مکه، مدینه، مشهد و قم به‌عنوان نمونه برای حذف دخانیات انتخاب شده بودند تا با بهره‌گیری از علمای دینی و آموزه‌های مذهبی بتوان گام‌های مؤثری در مسیر کاهش مصرف دخانیات برداشت.
به‌گفته محبی، رئیس سازمان نظام پزشکی استان قم، نرخ استعمال دخانیات در قم 14.2درصد است که 9.8درصد آن را بانوان، جوانان و نوجوانان تشکیل می‌دهند. وی با بیان اینکه ۷۶درصد جامعه در معرض استنشاق دود دست دوم سیگار قرار دارند، گفت: طبق نظرسنجی انجام شده از گروهی از نوجوانان استان ۵۶درصد از آنها حداقل یک‌بار مصرف دخانیات را تجربه کرده‌اند.
شهرستان قم به‌عنوان نخستین شهر مذهبی در اجرای برنامه‌های مبارزه با دخانیات انتخاب شد اما به‌گفته سلطانی از مسئولان اداره بهداشت قم، همزمان شدن با شیوع کرونا و اهمیت اجرای برنامه‌های سلامت محور و پس از آن واکسیناسیون عمومی، روند اجرای شاخص‌های اعلام شده از سوی سازمان بهداشت جهانی را کند کرد اما این موضع به‌معنای توقف برنامه‌ها نیست. او می‌گوید: برای رسیدن به شهر بدون دخانیات، طرح‌های مصوب در مرحله اول اطراف حرم و مسجد جمکران اجرا شده است و سپس به سایر نقاط شهر تسری پیدا می‌کند. کاهش ۳۰درصدی مرگ‌ومیر ناشی از مصرف دخانیات بعد از ۵سال از اهداف اصلی اجرای طرح شهر و روستای بدون دخانیات است.

مکث
قانون جامع کنترل و مبارزه بادخانیات
اسدآباد و روستای گردشگری ملحمدره در همدان نیز به‌عنوان روستای بدون دخانیات شهرستان معرفی و هدف‌گذاری شده‌اند. به‌گفته مسئولان سازمان بهداشت استان همدان‌ با همکاری مردم، اصناف و تداوم نظارت و بازرسی‌های انجام شده در شهرستان اسدآباد، عرضه قلیان به صفر رسیده و وجود ندارد. با توجه به ماده16 از اصل123 قانون اساسی، قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات، فروش پاکت‌های باز فراورده‌های دخانی ممنوع است. اما در طرح شهر بدون دخانیات، در معرض دید قرار دادن مواد دخانی، فروش آن به‌صورت نخی نیز ممنوع است. با اجرای این طرح و نظارت بر آن و همکاری همه نهادهای فرهنگی و شهری می‌توان امیدوار بود که اجرای طرح شهر و روستای بدون دخانیات به همه شهرها تسری یابد. همراهی نهادهای فرهنگی و مردمی و از همه مهم‌تر فراهم آوردن زیرساخت‌های فرهنگی گامی مثبت در تسریع و اجرای عملی طرح‌هایی است که موجب کاهش تمایل جوانان به‌سمت مصرف دخانیات باشد.