متروی کلانشهرها در ایستگاه بی‌پولی

حمیده پازوکی- خبرنگار‌

مترو یکی از راه‌های نجات شهرهای بزرگ از آلودگی هوا و ترافیک است. حدود 20سال است که ساخت مترو به جز تهران در اصفهان، اهواز، تبریز، شیراز، قم، کرج، کرمانشاه و مشهد آغاز و در هر یک از آنها حداقل یک خط مترو ساخته و راه‎اندازی شده است. در شرایطی که هنوز بخش قابل‌توجهی از ساخت این طرح‌ها باقی مانده و تا تکمیل آنها راه درازی در پیش است، لایحه بودجه سال1401هم خبرهای خوبی برای شهرداری این شهرها و متروی آنها ندارد؛ بودجه ساخت این متروها نسبت به سال گذشته کاهش قابل‌توجهی یافته و آنقدر اندک است که در فهرست هزینه‌های گزاف مترو اصلا قابل‌توجه نیست. آنطور که رئیس شورای شهر تهران چند روز قبل در مشهد گفته بود بودجه‌ای که به کل متروهای کشور در سال1401اختصاص یافته حدود 500میلیارد تومان است. مهدی چمران معتقد است مثلا بودجه 50میلیارد تومانی برای متروی تهران فقط به اندازه ساخت 48متر مترو کافی است؛ همین نکته نشان می‌دهد وضعیت متروی باقی شهرهای بزرگ کشور چگونه است.

  بودجه محلی، خدمات ملی در مشهد   
مشهد با جمعیت انبوه و پذیرایی سالانه میلیون‌ها زائر نیاز جدی به مترو دارد و آلودگی فزاینده هوا هم این نیاز را دوچندان کرده است. سخنگوی شورای شهر مشهد درباره این موضوع به همشهری می‌گوید: سهم مدیریت شهری در بودجه سال1401دیده نشده و ردیف‎های پیشین هم حذف شده است. یکی از این بخش‌ها مترو است که بخشی از هزینه‌های آن تاکنون با اوراق مشارکت تامین می‌شد اما گویا این امکان هم براساس آنچه در بودجه1401دیده می‌شود حذف شده است. موسی‌الرضا حاجی‌بیگلو با بیان اینکه در جلسه‌ شورای شهر مشهد با 4عضو شورای شهر تهران و اعضای شورای دیگر شهرها قرار شد نمایندگان مجلس و دولت بودجه1401مدیریت شهری را بازبینی کنند، می‌افزاید: اگر بودجه همین باشد مشکلات حوزه مدیریت شهری کلانشهرها ازجمله مشهد نه‌تنها حل نمی‌شود، بلکه افزایش هم خواهد یافت. امیدواریم دولت و مجلس در این زمینه با مدیریت شهرهای بزرگ کشور همکاری کنند تا با بازنگری در بودجه1401امکان تکمیل طرح‌های شهری مانند مترو فراهم شود. وی با بیان اینکه برای تکمیل خطوط متروی مشهد 4هزار میلیارد تومان تامین اعتبار نیاز است، اظهار می‌کند: هرچند این رقم تا سال1405که باید متروی مشهد تکمیل شود، افزایش خواهد یافت اما با توجه به بودجه‌ای که اختصاص داده شده است تا سال1410هم نمی‌توان این خطوط مترو را به مرحله بهره‎برداری رساند. سخنگوی شورای شهر مشهد درباره اهمیت بودجه مدیریت شهری برای این شهر ادامه می‌دهد: باید به این نکته توجه داشت که به جز جمعیت ثابت هر سال 30میلیون زائر به مشهد سفر می‌کنند و باید خدمات شهری دریافت کنند. بودجه‌ای که دولت برای مشهد اختصاص می‎دهد یک بودجه معمولی است درحالی‌که باید برای چنین شهری ردیف بودجه قابل‌قبول دیده شود. حاجی‌بیگلو درباره وضعیت فعلی متروی مشهد هم توضیح می‎دهد: هم‌اکنون خط 1و 2مترو راه‌اندازی شده و فقط از خط2مترو حدود 600متر باقی مانده است که باید تکمیل شود. خط 3و 4مترو هم تا تکمیل شدن فاصله دارد، حفاری 60درصد از خط3انجام شده و اجرای خط4هم با 17کیلومتر طول هنوز آغاز نشده است. باید به این نکته توجه داشت که برای ساخت هر کیلومتر مترو در مشهد به 1200تا 1500میلیارد تومان بودجه نیاز است و همین موضوع نشان می‌دهد بودجه مشخص شده از سوی دولت برای ساخت 78کیلومتر متروی مشهد در سال1401بسیار کمتر از آن است که پیشرفتی در ساخت متروی این شهر حاصل شود.

تکمیل متروی اصفهان با بودجه فعلی ممکن نیست
اصفهان کلانشهری پرجمعیت، آلوده و گردشگرپذیر است که 3خط مترو برای آن درنظر گرفته شده است. هم‌اکنون خط یک متروی اصفهان به پایان رسیده است و خط2متروی این شهر که از منطقه14شهرداری اصفهان آغاز می‌شود و به سمت منطقه11می‌رود هنوز در حال اجراست و خط3هم هنوز وارد چرخه اجرا نشده است. رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حمل‌ونقل شورای اسلامی اصفهان با بیان اینکه برای ساخت هر کیلومتر مترو در اصفهان با تجهیزات به جز واگن‎ها هزار میلیارد تومان نیاز است به همشهری می‎گوید: هر راند قطار شامل 5واگن و 2کشنده، 5میلیون یورو و با قیمت حال‌حاضر 150میلیاردتومان است که شهرداری‌ها باید هزینه آن را خودشان تامین کنند. محمدرضا فلاح می‎افزاید: این اعداد و ارقام نشان می‌‎دهد باید توجه ویژه‌ای از سوی دولت به متروی کلانشهرها وجود داشته باشد، زیرا بدون همکاری دولت مترو حتی تا 20سال آینده هم به بهره‌برداری نخواهد رسید. وی با بیان اینکه اگر دولت برای کاهش آلودگی هوا عزم جدی دارد و می‎خواهد وضعیت محیط‌زیست و ترافیک در شهرهای بزرگ بهبود یابد، باید به ناوگان حمل‎ونقل عمومی و به‌ویژه مترو و اتوبوس‎رانی توجه کند، اظهار می‌کند: با این حال هر سال شاهد هستیم دولت بودجه مترو را کاهش می‌دهد و این اتفاق امسال هم رخ داده است. رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر اصفهان ادامه می‌دهد: در اصفهان خط یک مترو با اندکی نقص به بهره‎برداری رسیده و کار روی خط2 هم آغاز شده است اما با بودجه‌ای که امسال در اختیار شهرداری اصفهان قرار داده شده تا سال‌های آینده نباید انتظار به بهره‌برداری رسیدن این خط را داشت. فلاح با بیان اینکه خط3 متروی اصفهان هم هنوز شروع نشده و به‌دلیل کمبود بودجه در مرحله مطالعه متوقف شده است، می‌گوید: شورای شهر اصفهان به‌عنوان نماینده مردم به‌دنبال آن است که توجه دولت را به ناوگان حمل‌ونقل عمومی جلب کند و در تلاش است بودجه دولت برای متروی کلانشهر اصفهان افزایش یابد. از سوی دیگر این شورا می‌کوشد منابع مالی موجود شهرداری اصفهان را برای تکمیل مترو اختصاص دهد. وی با تأکید بر اینکه یکی از معضلات اصلی کلانشهرها آلودگی هواست، می‌گوید: اصفهان مشکلات زیادی در این زمینه دارد و تکمیل مترو از راه‌های رفع این مشکل اصفهان است. شورای شهر اصفهان برای رسیدن به این دستاورد درنظر دارد به جز تلاش برای افزایش بودجه مترو از بانک‌هایی که دولت مشخص کرده است، وام دریافت کند. همچنین به‌دنبال استفاده از اوراق مشارکت است و از چند‌ماه قبل مصوب شد شهرداری اصفهان 1400میلیاردتومان اوراق مشارکت تهیه کند تا بتواند از آن برای تامین هزینه‌های مترو استفاده شود.

   انتشار اوراق مشارکت پرهزینه است   
همانطور که مهدی چمران اشاره کرده بود، تهران هم سهم اندکی از بودجه1401در بخش مترو دارد. متروی تهران از سال‌ها پیش با چالش مسائل مالی مواجه است اما کمبودها موجب نشده است دولتمردان توجه ویژه‌ای به اعتبار مترو در بودجه ملی داشته باشند. مدیرعامل شرکت متروی تهران معتقد است سهم اندک مترو در بودجه ملی، کم‌لطفی درحق شهرداری‌ها و حمل‌ونقل عمومی است.
علی امام درباره سهم مترو از بودجه1401 کشور می‌گوید: در بودجه حمل‌و‌نقل عمومی سال1401 امکان انتشار 8هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت برای قطارهای شهری پیش‌بینی شده است. براساس بند د تبصره5،  بخش حمل‎ونقل در این 8هزار میلیارد با نوسازی بافت فرسوده اطراف حرم‌های مطهر در مشهد، شیراز، قم و ری شریک است.‌ بنابراین سهم ناوگان ریلی در اوراق مشارکت حدود 5500میلیارد تومان می‌شود. هرچند امسال اصل و سود  اوراق که سال گذشته 50درصد بر عهده دولت بود به شهرداری سپرده شده است. وی با بیان اینکه انتشار اوراق مشارکت پرهزینه است و 26درصد از اوراق هزینه انتشار آن می‌شود، ادامه می‌دهد: زمانی که دولت 50درصد اصل و سود آن را تضمین می‌کرد این اوراق به صرفه بود اما درحال حاضر که دولت سهمی ندارد دیگر انتشار آن صرفه ندارد.

   دولت سهمش را فراموش نکند   
وضعیت بودجه متروی تبریز هم مثل دیگر شهرهاست و ادامه فعالیت متروی این شهر با بودجه فعلی ممکن نیست. مدیرعامل سازمان قطار شهری تبریز به همشهری می‌گوید: دولت می‌داند با چنین بودجه‌ای امکان ساخت مترو وجود ندارد. تا زمان دولت نهم همه هزینه ساخت متروهای شهری برعهده دولت بود و با آغاز دولت نهم 50درصد بودجه ساخت مترو برعهده شهرداری‌ها گذاشته شد. با این حال دولت همه سهم خود را پرداخت نمی‎کرد و بنابراین آورده شهرداری‎ها برای ساخت مترو افزایش یافت.
مصطفی مولوی‌فرد می‎افزاید: از اواخر دولت دهم برای تامین هزینه ساخت مترو در شهرهای بزرگ کشور اوراق مشارکت منتشر شد تا با استفاده از این اوراق بخشی از بودجه ساخت مترو تامین شود. در آن زمان دولت 50درصد هزینه انتشار این اوراق را برعهده داشت، اما هم‌اکنون این هزینه هم از تعهد دولت خارج شده است. به این ترتیب با هر تغییر سهم شهرداری در تامین بودجه مترو بیشتر شد.  وی با بیان اینکه شهرداری‌های شهرهای بزرگ با این بودجه‌ها نمی‌توانند متروهایشان را تکمیل کنند، اظهار می‌کند: آنچه در لایحه بودجه برای مترو درنظر گرفته شده مصوب عمرانی دولت است که البته معمولا به شکل صددرصد هم پرداخت نمی‌شود و در بیشترین حالت 40درصد آن با اسناد خزانه که سررسید 3ساله دارند، پرداخت می‌شود. مدیرعامل سازمان قطار شهری تبریز درباره وضعیت فعلی متروی تبریز هم می‎گوید: طول کل متروی تبریز 70کیلومتر است که 18کیلومتر آن ساخته و راه‌اندازی شده است. بودجه‌ای که در لایحه بودجه آمده است واقعا کفاف ساخت هیچ بخشی از مترو را نمی‌دهد. به‌نظر من نمایندگان مجلس باید دست‌کم کاری برای سهم 50درصدی دولت در اوراق مشارکت انجام دهند تا مثل سال‌های قبل پرداخت و مقداری از بودجه متروی شهرهای بزرگ توسط دولت تامین شود.

 بودجه اندک عمرانی اختصاص داده شده به مترو و حذف سهم دولت در اوراق مشارکت، اوضاع ساخت و تکمیل خطوط متروی شهرهای بزرگ کشور را با چالش مواجه کرده‌است. در شرایطی که آلودگی هوا در تبریز، تهران، اهواز و دیگر شهرها زندگی را دشوار کرده و جمعیت انبوه شهروندان، زائران و گردشگران اصفهان و مشهد نشان از نیاز این شهرها به بهبود حمل‎ونقل عمومی دارد، معضل بودجه مترو می‌تواند وضعیت زندگی در این شهرها را با مشکلات بیشتری مواجه کند.