زورآزمایی خشکسالی با زمستان

عقب‌ماندگی 34.5درصدی میزان بارش‌های فصل پاییز نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در 53سال اخیر نشان می‌دهد که گستره بی‌سابقه‌ترین خشکسالی نیم‌قرن اخیر، سه‌ماهه نخست سال آبی 1401-1400 را نیز فراگرفته و بارندگی‌های زمستانی، تنها امید باقی‌مانده برای فروکش کردن تنش‌های آبی و تعدیل بحران آب است.
به گزارش همشهری، آخرین آمارهای تازه مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی حاکی از این است که در 90روز سپری شده از سال آبی جاری (اول مهر تا شامگاه 30آذر 1400) میانگین ریزش‌های جوی در ایران به 40.3میلی‌متر رسیده که این میزان نسبت به بارندگی 61.6میلی‌متری در دوره‌های مشابه 53سال اخیر، 34.5درصد کاهش نشان می‌دهد. البته در همین شرایط نیز برخی مناطق کشور تا 85درصد کاهش بارندگی را تجربه کرده‌اند.

نقشه بارندگی‌های پاییزی
وضعیت نامطلوب بارش‌های پاییزی، سال آبی جاری را نیز به خشکسالی بی‌سابقه اخیر پیوند داده است. آنگونه که تازه‌ترین گزارش مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی درباره وضعیت بارشی پاییز نشان می‌دهد بارندگی‌های آذرماه وضعیت نامساعدتری نسبت به میانگین پاییزی داشته و در شرایطی که میانگین عقب‌ماندگی بارندگی در پاییز امسال نسبت به میانگین فصول پاییز در 53سال اخیر 34.5درصد برآورد شده، میزان بارش اتفاق افتاده در طول آذرماه ۱۷.۹ میلی‌متر بوده که در مقایسه با میانگین‌ماه آذر در 53سال اخیر ۴۴.۲ درصد کاهش نشان می‌دهد. به‌عبارت‌ دیگر گرچه 44.4درصد از کل بارش‌های پاییزی مربوط به بارندگی‌های آذرماه بوده و در ظاهر شرایط پربارانی در این‌ماه تجربه شده؛ اما در مقایسه با میانگین بلندمدت، بارش‌های این‌ماه بسیار کمتر از سوابق قبلی آن بوده است.
براساس اعلام مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو، باوجود کاهش بارش‌های پاییزی، حوضه آبریز کارون بزرگ در آخرین روز آذرماه شاهد بارش نقطه‌ای به میزان ۸۶ میلی‌متر بوده و بعد از کارون بزرگ، حداکثر بارش نقطه‌ای در حوضه آبریز زهره- جراحی به میزان ۷۸ میلی‌متر رخ داده است. همچنین در این بازه زمانی، میزان حداکثر بارش در حوضه آبریز کرخه ۳۴ میلی‌متر و در حوضه آبریز مرزی غرب ۲۱ میلی‌متر بوده ضمن اینکه حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز 8‌میلی‌متر بارندگی دریافت کرده است.

رکوردداران بارش پاییزی
بررسی اطلاعات شبکه ایستگاه‌های باران سنجی کشور از اول مهر تا سوم دی‌ماه امسال حاکی از این است که در این بازه زمانی ۴۷.۵ میلی‌متر بارندگی رخ داده که ۳۹ درصد کمتر از میانگین بلندمدت است. در این دوره 93روزه، بیشترین میزان افزایش بارش نسبت به دوره زمانی بلندمدت به استان قم اختصاص داشته که بارش‌های آن ۳۹ درصد رشد کرده است. بعد از قم استان مرکزی با ۲۴ درصد رشد، استان کهگیلویه و بویراحمد با ۲۱ درصد رشد و استان گیلان با ۱۸ درصد رشد در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. در مقابل، بررسی کاهش بارش‌های جوی در استان‌های کشور نسبت به میانگین بلندمدت نیز حاکی از این است که در بازه زمانی اول مهر تا سوم دی‌ماه امسال، استان هرمزگان با کاهش ۸۵ درصدی میزان بارندگی، نامساعدترین شرایط را تجربه کرده و بعد از آن استان سیستان و بلوچستان با کاهش 83درصدی، استان فارس با کاهش ۸۱ درصدی و استان بوشهر با کاهش ۷۵ درصدی در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. نکته امیدوارکننده در آمارهای بارندگی این است که از مجموع 47.5میلی‌متر بارندگی 93روز اخیر، 15.15درصد از کل بارش‌ها معادل 7.2میلی‌متر در 3روز نخست فصل زمستان به وقوع پیوسته و تداوم این وضعیت می‌تواند بخشی از آثار خشکسالی و کم‌بارانی را محو کند.

در انتظار زمستان خوش بارش
به‌طور میانگین، در سال‌های اخیر 44درصد از بارندگی کشور به بارش‌های زمستانی اختصاص داشته و به‌دنبال زمستان‌های خوش بارش، در فروردین‌ماه نیز بارندگی‌های مساعدی تجربه شده است. در شرایط فعلی با توجه به برآوردهای مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی مبنی بر احتمال بارش فراتر از نرمال در فصل زمستان، می‌توان امیدوار بود بخشی از خشکسالی با بارش‌های زمستانی خنثی شود. احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی ضمن تشریح وضعیت دما و بارش کشور در آذرماه، به ایسنا می‌گوید: در طول آذرماه به‌طور میانگین کم‌بارشی ۳۴ درصدی در سطح کشور مشاهده شده و دمای کشور نیز ۰.۹ درجه بالاتر از مقدار نرمال بوده است.
او می‌افزاید: در پاییز امسال باوجود بارش‌های مساعد در برخی مناطق کشور، همچنان ۱۵ استان کشور ازجمله کرمانشاه، گیلان، فارس، بوشهر، گلستان، زنجان، خراسان شمالی و خراسان رضوی، اردبیل و شمال استان‌های آذربایجان غربی و شرقی با کم‌بارشی شدید مواجه بوده‌اند. نکته امیدوارکننده در اظهارات رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی این است که با اشاره به‌احتمال مواجهه با زمستانی پربارش در یک‌چهارم پایانی سال ۱۴۰۰، می‌گوید: انتظار بالایی داریم تا بارش در فصل زمستان و سه‌ماهه پایانی سال به میزان نرمال و حتی بالاتر از آن نیز برسد؛ هرچند همه این پیش‌بینی‌ها قطعیت ندارد و بین ۶۰ تا ۷۰ درصد احتمال دارد که زمستان بارش نرمال یا حتی پربارشی پیش رو داشته باشیم.
او می‌افزاید: برخلاف سال گذشته که ما انتظار تجربه زمستان کم‌بارشی را داشتیم و در عمل نیز بارش کل کشور به حدود نصف بارندگی سال‌های گذشته رسید، امسال انتظار داریم شرایط بارندگی تا حد زیادی به مقدار نرمال نزدیک شود. وظیفه، احتمال وقوع بارش‌های فراتر از نرمال را از دو هفته دیگر محتمل می‌داند. او ابراز امیدواری می‌کند: بارش‌های زمستانه که ۴۴ درصد از بارش سالانه را دربر می‌گیرند، به حد نرمال برسد و بخشی از کم‌بارشی پاییز و سال آبی قبل را جبران کند. البته این کارشناس هواشناسی، رشد بارندگی در برخی استان‌ها و حتی پربارش شدن زمستان را نشانه ترسالی و رفع مشکل خشکسالی نمی‌داند چراکه منبع آب فلات مرکزی ایران، رشته‌کوه زاگرس است و این منبع بدون بارش‌های سنگین، قابل توجه و ادامه‌دار به وضعیتی نمی‌رسد که بتوان آن را ترسالی قلمداد کرد.

چالش برف و افزایش دما
گرم شدن کره زمین به‌واسطه افزایش گازهای گلخانه‌ها و به تبع آن، وقوع تغییرات اقلیمی یکی از مسائلی است که بر بارش‌های فلات ایران و کاهش آب در کشور ما اثرگذار بوده است. همزمان، به‌واسطه افزایش دما، ذخایر برفی سدهای کشور با افزایش ضریب ذوب کاهش پیدا کرده و جایگزینی آنها جز با وقوع بارش‌های برفی قابل توجه در ارتفاعات میسر نیست. با توجه به برآوردهای کارشناسی در مورد احتمال بارش فراتر از نرمال در زمستان امسال و نرمال بودن وضعیت دمای هوا، می‌توان امیدوار بود که از این منظر نیز ذخایر برفی سدهای کشور ترمیم شود. رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی می‌گوید: در پاییز گذشته، مناطق جنوبی کشور با افزایش ۱.۵ تا ۲ درجه سانتی‌گراد دما مواجه بودند درحالی‌که مناطق شمالی کشور، خط ساحلی، شمال استان‌های آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل دمایی در حد نرمال و حتی تا یک درجه زیر نرمال داشتند اما در مجموع دمای کل کشور نسبت به دوره مشابه به‌طور میانگین یک درجه بالاتر از مقدار نرمال بود. وظیفه با اشاره به وضعیت دما در سه‌ماهه پایانی سال گفت: انتظار ما از زمستان پیش رو دمایی در حد نرمال است البته امکان مواجهه با دوره‌هایی که دما زیر حد نرمال باشد نیز وجود دارد. ورود سامانه‌های جوی می‌تواند باعث افت دما شود اما در مجموع دما در حد نرمال خواهد بود.