ماشین اشتغال دولت در سربالایی اقتصاد

آیا اشتغالزایی میلیونی بدون ارتقای سطح معیشت نیروی کار موفقیت‌آمیز خواهد بود و آیا این دو می‌تواند بدون بهبود فضای کسب‌وکار محقق شود تا موتور محرک تحقق رشد اقتصادی 8درصدی باشد؟ این سؤالات، نمای کلی از چالش‌هایی است که دولت سیزدهم در مسیر اجرای برنامه‌های اقتصادی سعی در برطرف کردن آنها دارد.
به گزارش همشهری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌گوید: برای ایجاد یک‌میلیون و 850هزار شغل از مهر 1400تا پایان اسفند 1401با ۲۶دستگاه توافق شده و دولت می‌خواهد براساس تقسیمات استانی و بین دستگاهی و تخصیص منابع آن‌ها، این فرایند را به سرانجام برساند. طبق اعلام حجت‌الله عبدالملکی، از مجموع این اشتغالزایی، ۶۰۰هزار فرصت شغلی را برای ۶‌ماه دوم امسال و یک‌میلیون و ۲۵۰هزار فرصت شغلی برای سال ۱۴۰۱ مدنظر قرار گرفته شده است.

هدایت منابع در زیست‌بوم اشتغال
هدف‌گذاری دولت سیزدهم برای اشتغالزایی میلیونی در یک چشم‌انداز 4ساله با رونمایی و تصویب زیست‌بوم ملی اشتغال انجام شده و بناست با تجمیع منابع و حرکت هماهنگ در این زیست‌بوم، برنامه‌های اشتغالی به ثمر بنشینند. آنگونه که وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌گوید: این زیست‌بوم، یک نظام‌واره است که نحوه تعامل بخش‌های مختلف کشور برای ایجاد اشتغال را نشان می‌دهد؛ در قالب دوگانه اشتغال و تولید، 5عاملی که برای تولید نیروی انسانی لازم است در یک اکوسیستم و زیست‌بوم و یک نظام‌واره، کنار هم قرار می‌گیرند و همه اینها باید با هم حرکت کنند.
حجت‌الله عبدالملکی می‌افزاید: اکنون این زیست‌بوم در حال فعالیت است و ۷۱دستگاه دولتی، عمومی، غیردولتی، نهادهای انقلابی و تشکل‌های کارگری و کارفرمایی که خارج از دستگاه‌های حاکمیتی هستند در حال ایفای نقش بوده و ماشین اشتغال دولت سیزدهم، حرکت خود را آغاز کرده است. استارت خوردن ماشین اشتغال دولت در شرایطی که اقتصاد همچنان برای خروج از بحران‌های متعدد در تقلاست، در آمارها نیز قابل ردیابی است به‌گونه‌ای که براساس اطلاعات سامانه رصد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در فصل پاییز امسال، ضریب اشتغالزایی نسبت به 6ماهه نخست سال 2.17برابر بوده و تعداد فرصت‌های شغلی جدید ثبت شده در فصل پاییز نسبت به دو فصل قبل رشد قابل‌توجهی داشته است. آمارها حاکی از این است در پاییز امسال ۲۱۷ هزار فرصت شغلی جدید در سامانه رصد ثبت شده درحالی‌که در دو فصل بهار و تابستان امسال درمجموع تعداد فرصت‌های شغلی ثبت شده حدود ۲۰۰ هزار مورد بوده است.

نقشه اشتغالزایی 18ماهه
براساس آمارهای سامانه رصد وزارت‌کار از ابتدای امسال تا آخر پاییز ۴۱۷ هزار فرصت شغلی ایجاد شده که 52درصد این اشتغالزایی به 3ماهه پاییز و دوره آغاز به‌کار ماشین اشتغال دولت سیزدهم اختصاص داشته است. البته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی برآورد می‌کند؛ با ادامه حرکت این ماشین، شتاب اشتغالزایی نیز افزایش یابد و براساس پیش‌بینی‌ها در 3‌ماه زمستان امسال ۳۵۰ تا ۴۰۰هزار فرصت شغلی ایجاد شود و عملاً ضریب اشتغالزایی در این فصل در مقایسه با دو فصل نخست سال به 3.5تا 4برابر برسد.
همچنین برآوردهای وزارت کار نشان می‌دهد که ضریب اشتغالزایی در سال آینده نیز نسبت به میانگین اشتغالزایی امسال رشد خواهد داشت و با ایجاد یک‌میلیون و 250شغل در سال 1401، مجموع فرصت‌های شغلی ایجاد شده در این سال حداقل 60درصد بیش از مجموع اشتغالزایی امسال خواهد بود. البته پایش نهایی اشتغالزایی دولت باید از طریق رصد خالص بیمه شده‌های سازمان تأمین اجتماعی انجام شود که پس از آمارگیری مرکز آمار ایران در اواخر زمستان اعلام خواهد شد اما تا اینجای کار، در عمر دولت سیزدهم ۱۳۰ هزار نفر به خالص بیمه شده‌های سازمان تأمین اجتماعی اضافه شده است.

دست‌اندازهای مسیر اشتغالزایی
براساس آخرین آمارهای رسمی، اقتصاد ایران با نرخ مشارکت 41.1درصدی، ۲۳میلیون و 404هزار و 980نفر شاغل بالای 15سال و 2میلیون و 496هزار و 86نفر بیکار بالای 15سال دارد؛ اما این آمارها براساس معیار یک ساعت کار در هفته و بدون توجه به پوشش بیمه، حداقل مزد، وضعیت معیشت و... گردآوری می‌شود و نمایی که اقتصاد و بازار کار نشان می‌دهد، متفاوت از آن چیزی است که مردم احساس می‌کنند. آنگونه که پیش‌ازاین وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفته است: در بازار کار ایران 2.4میلیون نفر بیکار مطلق، ۲.۲میلیون نفر اشتغال ناقص، ۲میلیون نفر ناامید شده از یافتن کار، ۲.۷میلیون نفر شاغل کم‌درآمد و ۴.۵میلیون نفر شاغل غیررسمی حضور دارند و همه این جمعیت 14میلیون نفری فاقد شغل شایسته بوده و به‌نوعی نیازمند حمایت دولتی هستند. بر همین اساس است که متولیان حوزه کار در دولت سیزدهم با راه‌اندازی زیست‌بوم اشتغال، به‌دنبال اصلاح ریشه‌ای ساختار بازار کار و اشتغال هستند؛ اما این جمعیت 14میلیونی عملاً دست‌اندازهایی برای ماشین اشتغال دولت خواهد بود و می‌تواند به تناقض در آمارهای کلی بازار کار و اشتغالزایی دولت تبدیل شود، هر چند این تناقض در سطح کلان بازار کار و در میان‌مدت رنگ می‌بازد و امکان سنجش دقیق کارنامه اشتغالزایی دولت سیزدهم را فارغ از ادعاها و آمارها فراهم می‌آورد.

مکث
چالش اشتغالزایی میلیونی
برآوردها نشان می‌دهد تولید ناخالص داخلی ایران در دهه 90(براساس ریال) حدود 3درصد رشد داشته درحالی‌که رشد جمعیت کشور در همین بازه زمانی 12.6درصد بوده است. به‌عبارت‌دیگر، در دهه 90حتی با افزایش 3درصدی کیک اقتصاد ایران، سهم هر ایرانی از این کیک نسبت به شروع دهه 90حدود 8.4درصد کمتر شده است. در این میان، سنجش تولید ناخالص داخلی با نرخ ارز از شرایط بسیار وخیم‌تری پرده برمی‌دارد که معنای آن افت قابل‌توجه قدرت خرید جامعه ایرانی در این دهه است؛ اما حتی براساس تحولات ریالی تولید ناخالص داخلی نیز جریان پسرفت اقتصادی دهه 90به سقوط قدرت خرید جامعه منجر شده و به‌خصوص شاغلان را به‌دلیل سرکوب مزدهای ریالی به گوشه رینگ رانده است؛ ازاین‌رو، اجرای کاملاً موفقیت‌آمیز برنامه‌های اشتغالزایی و شتاب گرفتن ماشین اشتغال دولت، می‌تواند زیر سایه تضعیف معیشت نیروی کار محو شود. به‌خصوص که در ماه‌های اخیر، شاخص‌های پیش‌نگر اقتصاد ایران از تغییر خواسته بازار کار از ایجاد شغل به هر قیمتی به سمت ترمیم معیشت نیروی کار تغییر کرده است تا جایی که شاخص مدیران خرید اقتصاد حداقل در 6‌ماه نخست سال‌جاری همواره نسبت به کمبود نیروی کار در صنعت هشدار داده و دلیل این کمبود را پایین بودن دستمزد نسبت به هزینه معیشت عنوان کرده است. البته اظهارات متولیان وزارت کار حاکی از این است که در زیست‌بوم اشتغال دولت سیزدهم برای ساماندهی زنجیره تولید، اشتغال و بازار تلاش خواهد شد و موفقیت نهایی آن می‌تواند به حل معادله شاغلان فقیر نیز منجر شود؛ اما سؤال بی‌پاسخ این است که آیا جمعیت فعال اقتصادی ایران اعم از شاغل و بیکار می‌تواند تا آن زمان، شرایط موجود اقتصادی و شکاف بیش از 60درصدی مزد و هزینه معیشت را تاب بیاورد؟