باشگاه سالمندان/ زندگی در آشیانه خالی

لیلا شریف -روزنامه‌نگار

پای گذاشتن در دوره سالمندی برای افرادی که دارای فرزند هستند با تلاقی احساسات مختلف همراه است چرا که جدا شدن فرزندان از خانواده، همانقدر که می‌تواند در دسته تغییرات مثبت تفسیر شود برای برخی از والدینی که در دوره میانسالی و سالمندی به‌سرمی‌برند، قابل پذیرش نیست و حتی ممکن است که آنها را درگیر سندرومی به‌نام سندروم آشیانه خالی کند.
محمد که سال‌ها با خانواده‌اش زندگی می‌کرد به‌دلیل شرایط جدید کار مجبور شد تا شهر دیگری را برای زندگی انتخاب کند اما این جدایی برای پدر او قابل پذیرش نبود تا جایی که برای حل مشکل دست به دامان روانشناس شدند. محمد در رابطه با آن روزها و واکنش پدر سالمندش به جدایی او از خانواده، به روزنامه همشهری گفت:«من و پدرم به یکدیگر خیلی وابسته بودیم و هستیم. زمانی که شرایط من برای داشتن یک زندگی مستقل مهیا شد، پدر من این موضوع را نپذیرفت و ساعت‌ها و روزها به‌خاطر این جدایی گریه می‌کرد. در روزهای اول فکر کردیم که به‌دلیل بالا رفتن سن مقداری حساس شده است و نمی‌تواند جلوی احساسات خود را بگیرد اما گذر زمان به من و خانواده‌ام ثابت کرد که قرار نیست این مشکل به‌راحتی حل شود. گریه‌های پدرم تا ماه‌ها ادامه پیدا کرد، خوردن غذا برایش اهمیتی نداشت و مدام تکرار می‌کرد که من باید به خانه بازگردم. پدرم حتی به اطرافیان می‌گفت که من به‌زودی به خانه برمی‌گردم، در واقع از هیچ تلاشی برای انکار خروج من از خانه دریغ نمی‌کرد. این اتفاق تا یک‌سال ادامه داشت تا اینکه از هراس افسردگی پدرم از مشورت‌های یک روانشناس استفاده کردیم و توانستیم شرایط را کمی بهتر کنیم.»
سندروم آشیانه خالی در دوران سالمندی مشکلات بسیاری را پیش پای افراد پا به سن گذاشته قرار می‌دهد، علیرضا شریفی‌یزدی، روانشناس اجتماعی، در تعریف این سندروم به روزنامه همشهری می‌گوید:«افراد در یک مقاطع سنی به‌دلیل اینکه فرزندانشان به‌دنبال زندگی خود می‌روند و برای خود خانواده‌ای تشکیل می‌دهند، با مشکل تنهایی و دوری از فرزندان روبه‌رو می‌شوند در این شرایط ممکن است که یک خانواده با چند فرزند به یک خانواده با دو عضو شامل زن و شوهر تغییر وضعیت بدهد. این زن و شوهر سال‌های زیادی از زندگی‌شان را برای فرزندانشان صرف کردند و درگیر تربیت فرزندان و تأمین نیازهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آنها بوده‌اند، تلاش برای حفظ فرزندان موجب می‌شود تا اغلب والدین از حال خود غافل و در دوران خروج فرزندان از خانه با نگرانی‌ها و احساسات جدیدی مواجه شوند.»
براساس گفته شریفی‌یزدی، بسیاری از والدین در سنین بالا به‌دلیل بازنشستگی زمان خالی زیادی دارند و ساعت‌های زیادی را در کنار یکدیگر اما باکیفیت پایین می‌گذرانند. چنین شرایطی موجب می‌شود تا سالمندان به یک حس بیهودگی نسبت به تمام فعالیت‌های قبلی خود برسند، خروجی چنین روندی، افسردگی و اضطراب است. این دو اتفاق وقتی با هم تنیده می‌شوند سندروم آشیانه خالی خود را بیشتر نشان می‌دهد. در این میان نباید فراموش کرد در شرایطی که افراد از جنب‌وجوش خارج می‌شوند با بیماری‌های دوره سالمندی نیز دست به گریبان خواهند شد و این بیماری‌های نیز اضطراب و افسردگی در افراد سالمند را شدیدتر می‌کند.
هر چند سندروم آشیانه خالی می‌تواند به‌عنوان خطری جدی برای تمام سالمندان معرفی شود اما برخی از سالمندان با ویژگی رفتاری و روحی خاص ممکن است که بیش از دیگران در دام این مشکل بیفتند. براساس توضیحات این روانشناس اجتماعی باید گفت:« این سندروم مانند بحران میانسالی یک امر رایج در میان افراد است اما سالمندان توانمند خیلی سریع از این حال بیرون می‌آیند و می‌توانند خود را با شرایط تطبیق دهند.»

بیشتر کدام سالمندان در معرض سندروم آشیانه خالی هستند؟
اگر بخواهیم فهرستی از سالمندان در معرض آشیانه خالی تهیه کنیم، براساس توصیه شریفی یزدی می‌توان زنگ خطر را برای سالمندانی با این ویژگی‌ها به صدا درآورد:
 سالمندانی که مراودات اجتماعی زیادی ندارند و تعداد دوستانی که در این سن برای خود تعریف کرده‌اند بسیار محدود است.
 وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند و نگران آتیه اقتصادی خود هستند.
 فرزندانشان رفت‌وآمد کمتری با آنها دارند.
 اختلاف نظر شدید عقیدتی یا سبک زندگی با فرزندان یا همسران فرزندان خود دارند.
 فرزندانشان مهاجرت‌های طولانی مدت با فاصله جغرافیایی زیاد دارند.
 کمتر از توانایی‌هایشان برای ارتقای خود استفاده می‌کنند به‌عنوان مثال سالمندی که مهارت تدریس دارد و در قبال کارهای خیر یا حتی در ازای پول از این مهارت استفاده می‌کنند، کمتر دچار سندروم آشیانه خالی می‌شود.
 تفریح را به‌عنوان بخشی از زندگی روزمره خود نپذیرفته‌اند و در همین راستا از فعالیت‌هایی مانند رفتن به سفر و دیدن تئاتر و فیلم محروم هستند.
  افرادی که ارتباط اجتماعی‌شان با دوست و خانواده کمتر است و یک فعالیت مدنی و اجتماعی دوره سالمندی را ندارند بیشتر در معرض این سندروم قرار می‌گیرند.
 سالمندانی که زیاد در کار فرزندان دخالت می‌کنند و این دخالت‌ها منجر اختلاف‌های جدی خانوادگی و فاصله گرفتن اعضای خانواده از یکدیگر می‌شود.

 راهی برای نجات سالمندان
نبود تعاملات اجتماعی و خانوادگی به‌عنوان عامل اصلی ایجاد سندروم آشیانه خالی در افراد سالمند معرفی می‌شود و در همین راستا برای غلبه بر این مشکل باید تلاش کرد تا از دوران میانسالی شرایط برای روابط گسترده اجتماعی و فعالیت‌های مختلف مهیا شود؛«یکی از راه‌حل‌ها این است که والدین با فرزندان تعامل خوب داشته باشند. افراد از دوره جوانی یک گروه دوستی ایجاد کنند تا در دوره سالمندی بتوانند با آنها مراوده داشته باشند، انجام فعالیت‌هایی مانند مدیر ساختمان، شورای محله و... نیز راه را برای گریز از سندروم آشیانه خالی در دوران سالمندی هموارتر می‌کند و در کنار تمام این اتفاقات نمی‌توان از نقش دولت‌ها و سازمان‌های مختلف چشم‌پوشی کرد. به‌عبارت دیگر دولت و نهادها باید در این حوزه فعال شوند و شرایط را برای تعامل بازنشسته‌ها مهیا کنند.»
در پایان نباید فراموش کرد که هر چند سندروم آشیانه خالی بیشتر افرادی را درگیر می‌کند که دارای فرزند هستند اما براساس گفته شریفی‌یزدی، افرادی که فرزند ندارند و روابط اجتماعی خود را حفظ نمی‌کنند نیز ممکن است به این سندروم دچار شوند.