از مبدع خطوط بنام تا ثبت برنامه حفاظت
مرجان حاجی‌رحیمی/روزنامه‌نگار
شاید کمتر کسی در ایران و حتی جهان بداند که «ابن‌مقله بیضاوی شیرازی»(۳۲۸-۲۷۲قمری) وزیر ایرانی دربار عباسیان، زاده روستای بیضای استان فارس، نخستین کسی بود که خطوطی را که امروزه در جهان اسلام با آن کتابت می‌شود، ابداع کرد که به «اقلام ستّه» یا «خطوط شش‌گانه» معروف است و شامل مشهورترین خطوط یعنی نسخ، ثلث، توقیع، رقاع، ریحان و محقق است. اما متأسفانه از آنجا که در سال‌های اولیه ورود اسلام به ایران، اسامی ایرانیان و خط رسمی کشور عربی شده بود، خیلی‌ها دانشمندان و بزرگان ایرانی را عرب می‌پندارند. سال‌ها گذشت و این خطوط برای نوشتن عربی بیشتر مورد استفاده قرار گرفت، حتی روی کتیبه‌های مساجد و مدارس مذهبی نیز از این خطوط استفاده می‌شد تا اینکه «میرعلی تبریزی» در قرن نهم از ادغام 2خط نسخ و تعلیق، خط نستعلیق را به‌وجود آورد که خطی است کاملا ایرانی تا اینکه بعدها خط شکسته نستعلیق که بیشتر به‌دلیل تندنویسی خط نستعلیق شکل گرفته بود توسط «مرتضی قلی‌خان شاملو» حاکم هرات و «محمد شفیع هروی» معروف به «شفیعا» ابداع شد که «درویش عبدالمجید» در قرن دوازدهم آن را به اوج رساند.
حالا در شانزدهمین جلسه کمیته بین‌الدول محافظت از میراث فرهنگی ناملموس در مقر سازمان یونسکو در پاریس طی روزهای ۱۳تا۱۸دسامبر۲۰۲۱(برابر با ۲۲تا۲۷ آذرماه۱۴۰۰) 3نوع از خطوط خوشنویسی به ثبت جهانی درآمده‌اند.
دانش، مهارت و شیوه خوشنویسی عربی که پرونده‌ای مشترک از سوی ۱۶کشور شامل عربستان‌سعودی، الجزایر، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، لبنان، موریتانی، مراکش، عمان، فلسطین، سودان، تونس، امارات‌متحده‌عربی و یمن بود و از آنجا که اعراب خطی غیر از اقلام سته ندارند مگر خط کوفی، جاداشت ایران نیز در این پرونده جای می‌گرفت.
کشور بعدی ترکیه است که موفق شد پرونده «خوشنویسی سنتی در هنر اسلامی» را به فهرست میراث فرهنگی ناملموس جهانی خود اضافه کند.
و در نهایت ایران برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران را در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری به ثبت جهانی رساند که به مجموعه اقداماتی اشاره دارد که طی چند دهه گذشته برای پاسداری از این هنر ایرانی اسلامی در ایران جریان داشته و تداوم دارد. اما آنچه در ایران ملموس است، این است که هنر خوشنویسی از آموزش و پرورش رخت بربسته و تنها به آموزش‌های انجمن خوشنویسان بسنده می‌شود که امیدواریم با ثبت این پرونده در آینده، خوشنویسی ایرانی که نستعلیق و شکسته نستعلیق را شامل می‌شود، جدی‌تر گرفته شود.
در همینه زمینه :