صدر در یک‌قدمی تشکیل دولت

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

 با گذشت نزدیک به 2‌ماه از برگزاری انتخابات عراق، هنوز گره پارلمان جدید این کشور باز نشده است؛ پارلمانی که در مقطع زمانی بسیار ویژه‌ای بر سر کار آمده و قرار است فرایند بازسازی اقتصادی و گشایش‌های بین‌المللی عراق را مدیریت کند. با نگاهی به سال‌های سختی که عراق در جریان جنگ، اشغال و مبارزه با تروریسم پشت سر گذاشته، می‌توان دوران جدید را فرصتی کم‌نظیر برای این کشور به شمار آورد. بر این اساس رقابت‌های میان احزاب برای دستیابی به سهم بیشتری از قدرت در این دوران، طبیعی و قابل انتظار بود. مشکل اما از همان صندوق‌های رأی آغاز شده است؛ جایی که بخش مهمی از احزاب شیعی، ازجمله ائتلاف فتح (شاخه سیاسی حشد شعبی) معتقدند تقلب یا دست‌کم بی‌قانونی صورت گرفته است. البته دولت و کمیسیون انتخابات عراق طی 2‌ماه گذشته هیچ اعتنایی به اعتراضات سیاسی و حتی خیابانی این احزاب نداشته و در نهایت، هفته قبل به‌طور رسمی نتایج اعلام‌شده از سوی وزارت کشور عراق را تأیید کردند؛ نتایجی که براساس آن، جریان صدر به رهبری مقتدی صدر موفق شده بیشترین کرسی را در میان احزاب و ائتلاف‌ها به‌دست آورد. اما این پایان ماجرا نیست، چرا‌که جریان صدر حتی با وجود تأیید این نتایج، توانایی چندانی برای تشکیل دولت نداشته و ناچار است با دیگران وارد ائتلاف شود. حال سؤال این است؛ صدر برای تشکیل دولت با کدام جریانات ائتلاف خواهد کرد؟ رقبای خود در ائتلاف‌های شیعی (که اکثرا معترض به نتایج انتخابات هستند) یا احزاب کرد و اهل سنت؟

تعلیق مذاکرات شیعیان
روز چهارشنبه رسانه‌های عراقی از برگزاری جلسه‌ای تعیین‌کننده میان نمایندگان و رهبران مهم‌ترین ائتلاف‌های سیاسی شیعه خبر دادند. این جلسه قرار بود روز گذشته به میزبانی هادی العامری (رئیس ائتلاف فتح) برگزار شده و مقدمات توافق همه طرف‌ها برای تشکیل دولت ائتلافی را فراهم کند. رسانه‌های عراقی این نشست را بمبی خبری توصیف می‌کردند که به سکوت هفته‌های گذشته پایان داده و سرانجام تکلیف پارلمان جدید این کشور را روشن خواهد کرد. شرایط اما به‌گونه دیگری پیش رفت. نه‌تنها هیچ‌کدام از رهبران شیعی پس از پایان این ملاقات در روز گذشته، موضع‌گیری دلگرم‌کننده‌ای نداشتند بلکه مقتدی صدر، ساعاتی بعد با انتشار تصویری از دستخط و امضای خود، برنامه‌اش برای تشکیل «دولت اکثریت» را اعلام کرد. در این تصویر که در صفحه توییتر مقتدی صدر منتشر شد، آمده است: «نه شرقی، نه غربی، دولت اکثریت ملی». این جمله بدون‌شک به‌معنای عبور صدر از تلاش برای توافق با سایر احزاب شیعی و تشکیل دولت ائتلافی یا وحدت ملی است. اگرچه تا‌کنون جزئیات رسمی از ملاقات سران احزاب شیعه در روز گذشته منتشر نشده اما منابع خبری ازجمله شبکه دجله مدعی شده‌اند مقتدی صدر در این جلسه محورهایی را به‌عنوان پیش‌شرط خود برای توافق مطرح کرده؛ محورهایی که مورد قبول شرکت‌کنندگان قرار نگرفته است.شبکه دجله تا‌کنون اطلاعاتی درباره محورهای مورد‌نظر جریان صدر منتشر نکرده است. از سوی دیگر روز گذشته، علاءالعبادی از چهره‌های نزدیک به مقتدی صدر با اشاره تلویحی به شکست مذاکرات احزاب شیعه در صفحه توییتر خود نوشت: صدر خطاب به سایر رهبران ائتلاف‌های شیعه گفته است اگر می‌توانید، اکثریت پارلمانی و دولت را تشکیل دهید تا من رهبری اپوزیسیون را در اختیار بگیرم و اگر هم نتوانستید، من دولتی با اکثریت ملی تشکیل خواهم داد.

روایت متفاوت
ساعاتی پس از انتشار اخبار منفی درباره نتایج مذاکرات احزاب در منزل هادی العامری، برخی از منابع و رسانه‌های عراقی روایتی متفاوت از آنچه نزدیکان مقتدی صدر مدعی شده بودند را منتشر کردند؛ روایتی که در آن بر تداوم گفت‌وگوها میان طرفین و زمینه‌چینی برای تشکیل دولت ائتلافی تأکید شده بود. برای مثال، احمد الجبوری، نماینده پارلمان سابق عراق در مصاحبه با شبکه العربیه گفت: با توافق میان جریان صدر و سایر احزاب شیعی، دولتی قدرتمند بر سر کار خواهد آمد. نشست روز جمعه، مقدمه‌ای در این مسیر است. ائتلاف احزاب شیعه نیز در بیانیه‌ای ضمن اعلام محورهای کلی مورد گفت‌وگو میان طرفین (از مبارزه با فساد گرفته تا مسئله آب، تشکیل دولت و...) از توافق برای ادامه رایزنی‌ها خبر داد. روزنامه العربی الجدید با اشاره به این تناقض‌ها می‌نویسد: به‌نظر می‌‌رسد جریان صدر از توافق با حشد شعبی نا‌امید شده و به‌دنبال تشکیل دولت از طریق توافق با احزاب کرد و اهل سنت است. تأکید صدر به تعبیر «دولت ملی»، نشان از برنامه او برای توافقی فرا‌طایفه‌ای و خارج از چارچوب احزاب شیعه دارد. درصورت تحقق این سیاست، اکثریت پارلمان عراق و در نتیجه نخست‌وزیر آن، حاصل توافقی فرا‌طایفه‌ای و فرا‌شیعی خواهد بود. پیش از این شبکه الجزیره در گزارشی به نقل از منابع آگاه از پیشرفت مذاکرات محرمانه صدر با محمد الحلبوسی و مسعود بارزانی خبر داده بود. این دو شخصیت، رهبر احزاب پیروز اهل سنت و کرد در آخرین انتخابات پارلمانی عراق هستند و می‌توانند تعداد کرسی‌های لازم برای تشکیل دولت را در اختیار جریان صدر قرار دهند. البته تمام اینها در حالی است که تا‌کنون هیچ‌یک از احزاب نامبرده، گزارش الجزیره مبنی بر پیشروی مذاکرات را تأیید نکرده‌اند. مقتدی صدر 2هفته قبل در سفری شبانه به بغداد، مستقیما راهی منزل محمد الحلبوسی (رئیس پارلمان سابق عراق و رهبر سیاسی جوان نزد اهل سنت) شده و با او بر سر تشکیل فراکسیون اکثریت رایزنی کرده بود. همزمان با این ملاقات، اخبار غیررسمی نیز از سفر مسعود بارزانی به بغداد منتشر شد. اما رشته این مذاکرات با تشدید درگیری‌های خیابانی میان معترضان شیعه و نیروهای امنیتی در منطقه سبز بغداد پاره شد؛ مذاکراتی که گفته می‌شود به آخرین قدم‌ها برای توافق و تشکیل دولت نزدیک شده بود.

  تصمیم احزاب شیعه در قبال جریان صدر چیست؟
طی سال‌های اخیر، موضع برخی از جریانات سیاسی شیعی نسبت به جریان صدر و شخص مقتدی، منفی شده است. این موضع منفی بیش از هر چیز به اصرار صدر بر انحلال گروه‌های نظامی خارج از دولت و انحصار سلاح نزد نخست‌وزیری بر‌می‌گردد. بر این اساس، حصول هرگونه توافق بلندمدتی میان احزاب نزدیک به حشد شعبی (فتح، حقوق، نجباء و...) اگر نه غیرممکن، دست‌کم بعید به‌نظر می‌رسد. از سوی دیگر، مقتدی صدر و نوری مالکی به‌عنوان 2قطب مهم در احزاب شیعی عراق، همواره مواضع بسیار منفی علیه یکدیگر داشته‌اند. برای مثال، صدری‌ها همواره نوری مالکی را به فساد اقتصادی متهم کرده و در مقابل، ائتلاف دولت قانون از خیانت جریان صدر به مقاومت و نبرد علیه اشغالگران سخن می‌گوید. با وجود این، نمی‌توان قاطعانه گفت هیچ حزب شیعی حاضر به توافق با صدر نیست. به نوشته روزنامه العربی الجدید، جریان صدر تلاش دارد همراهی 3رهبر شیعی را با خود در مسیر تشکیل دولت جلب کند. این 3شخصیت عبارتند از عمار حکیم، حیدر العبادی و هادی العامری. اگرچه العامری بخشی از ائتلاف فتح است، اما روابط بهتری با جریان صدر داشته و احتمال توافق میان این دو شخصیت وجود دارد. درصورتی که صدری‌ها همراهی برخی جریانات شیعه (حتی با تعداد کرسی‌های اندک) را به‌دست آورند، مهم‌ترین اجماع مخالفان خود را از بین برده و گامی مهم به‌سوی اکثریت پارلمانی و تشکیل دولت برداشته‌اند.