رویین؛ دهکده ملی نساجی ایران

حمیده پازوکی- خبرنگار‌

‌میان کوه‌های شمال‌شرق ایران و در نزدیکی اسفراین روستای خوش‎آب‌وهوایی قرار دارد که مردمش هنوز به زبان تاتی سخن می‌گویند و پارچه‌های رنگینش دل هر بیننده‌ای را به آسانی می‌برد. «رویین» نمونه یک روستای تاریخی است؛ روستایی قدیمی در دو سوی یک رودخانه که باغ‌هایش چون نگین‌های سبز بین خانه‌ها بافته شده‌اند. از خانه‌های قدیمی‌ و زیبایش هم هنوز آنقدر باقی مانده است که بتوان تصویری از روزهای دورش را در ذهن ساخت. پارچه‌بافی رویین اما داستان دیگری برای خود دارد. بیش از 2سده است در این روستا پارچه‌های سنتی بافته می‌شود و همین سابقه، رویین را به پایتخت پارچه سنتی ایران تبدیل کرده است؛ دستبافته‌ای سنتی که هنوز هم مشتریان خاص خودش را دارد و موجب شده این روستا به‌عنوان روستای ملی نساجی معرفی شود.

    احیای پارچه‌بافی
اشتغال به تولید صنایع‌دستی شاید برای جوانان روستایی چندان جالب توجه نباشد، با این حال احیای چادرشب‎ و پارچه‌بافی موجب شده است رویین جان دوباره‌ای بگیرد.
یک بافنده پارچه و مدیر تعاونی شرکت تعاونی گل‌آرا به همشهری می‌گوید: بافت پارچه در رویین قدمتی 250ساله دارد و مردم حتی لباس‎های روزمره خود را با همین پارچه‌های دستبافت تهیه می‌کردند. از این لباس‎ها نمونه‌هایی هم باقی مانده که در روستا نگهداری می‌شود. عشرت کاوه با بیان اینکه پارچه‌بافی از مادران رویین به دخترانشان رسیده است، می‎افزاید: من خودم 10ساله بودم که کار با دستگاه پارچه‌بافی را یاد گرفتم، اما به‌طور حرفه‌‎ای از سال1380 شرکت تعاونی را با یک بافنده که مادرم بود راه‌اندازی کردم و هم‌اکنون کارگاهی دارم که در آن انواع پارچه، چادرشب، سفره نان، حوله و... با حضور 9بافنده تهیه می‌شود. از سال85 هم بافت پارچه سنتی برای مانتو را آغاز کردم تا بتوانم پارچه‌هایی برای استفاده روزمره به مردم ارائه کنم. مدیر خانه صنایع‌دستی رویین با تأکید بر اینکه در روستا حدود 200بافنده فعال هستند، می‌گوید: ممکن است در یک خانه مادر و دختر یا زن و شوهر با هم روی یک دستگاه کار کنند. آقایان اهل رویین هم از آبان به بعد که کار باغداری تمام می‌شود، پارچه می‎بافند و این هنر را به پسران خود هم یاد می‌دهند. وی با بیان اینکه تا چند سال قبل این هنر فراموش شده بود، می‎گوید: نسل ما در کودکی با صدای دستگاه پارچه‌بافی از خواب بیدار می‎شدند، اما از 20سال پیش دیگر کسی رغبتی به پارچه‌بافی نداشت. ایجاد تعاونی و شروع دوباره بافت پارچه، بافنده‌های قدیمی را امیدوار کرد که دوباره به این کار بپردازند و آن را احیا کنند. کاوه که معتقد است مردم روستا باور کرده‌اند باید پارچه‎بافی به‌روز شود، ادامه می‎دهد: رویین 800خانوار دارد و هم‌اکنون در هر خانه‌ای پارچه‌بافی انجام می‌شود و در نتیجه، جوانانی که مهاجرت کرده بودند به روستا برگشته‌اند و در بافت پارچه و کشاورزی به خانواده‌ها کمک می‌کنند. کاوه که با فروش اینترنتی، محصولاتش را به نقاط مختلف کشور می‎رساند درباره مشکلات این کار هم می‎گوید: استان ما بهترین تولیدکننده پنبه است، اما کارخانه تولید پنبه ندارد و به همین دلیل مجبوریم نخ مورد نیاز خود را از یزد و تهران وارد کنیم. این بافنده کند بودن اینترنت روستا را هم یکی از مشکلات بافندگان برای فروش آنلاین محصولات می‎داند و می‎گوید: از مسئولان می‌خواهم بیمه صنایع‌دستی را جدی بگیرند تا بافندگان بتوانند با اطمینان بیشتری کار کنند. بانک‌ها به سختی تسهیلات می‎دهند درحالی‌که ما نیاز داریم برای توسعه و ادامه کار از چنین تسهیلاتی استفاده کنیم. پارچه‌بافی فقط اشتغال بافنده نیست، از جوشکار و نجار تا راننده برای تعاونی کار می‎کنند و این نشان می‌دهد وجود صنایع‌دستی چه اندازه می‌تواند برای روستا مفید باشد. وی البته تأکید می‌کند که در دوران کرونا با اینکه بسیاری مشاغل کم‌کار شدند، اما آگاهی مردم درباره ارزش و کیفیت پارچه‌های سنتی موجب شد کار اهالی با فروش اینترنتی رونق بیشتری بگیرد.

   گردشگری خوب است اما...
توسعه گردشگری می‌تواند موجب بهبود اقتصاد روستایی شود، اما با این حال این موضوع چالش‌های خاص خود را هم برای روستاییان دارد. دهیار روستای رویین اسفراین با بیان اینکه از 200بافنده روستا حدود 50نفر ساماندهی شده‌اند و برای کارگاه‌ها کار می‎کنند و 150نفر مستقل فعال هستند به همشهری می‌گوید: ایجاد خانه نساجی رویین کمک بزرگی به شناخته‌شدن رویین کرد و موجب شد گردشگران با ویژگی‌های روستا آشنا شوند. از سوی دیگر، شرایط ساماندهی 15بافنده مستقل روستا هم باید فراهم شود تا بافندگان به شکل منسجم‌تری کار کنند.
حسین حسن‌پور با بیان اینکه مهاجرت به روستا به‌دلیل توسعه پارچه‌بافی، باغداری و زنبورداری در سال‌های گذشته معکوس شده است، می‌افزاید: بسیاری از جوانانی که تمایل دارند به روستا برگردند یا جوانان خود روستا که ازدواج می‌کنند با مشکل نبود مسکن مواجهند. از سوی دیگر، میراث فرهنگی اجازه ساخت وساز خانه‌های قدیمی را نمی‌‎دهد و ساخت خانه بیشتر از 2طبقه در رویین ممنوع است و به همین دلیل موجب شده شاهد مهاجرت اهالی به‌دلیل دیگری باشیم. به‌گفته وی، مردم روستا به ارزش گردشگری و حفظ معماری سنتی روستا واقفند، اما نبود مسکن آنان را به دردسر انداخته است و میراث فرهنگی استان باید راهی برای رفع این
مشکل پیدا کند.

     توسعه زیرساخت‌های گردشگری در رویین
میراث فرهنگی به‌عنوان نهاد متولی گردشگری و صنایع‌دستی می‌تواند تأثیر بسیاری بر بهبود این 2موضوع در روستاهایی مانند رویین داشته باشد. سرپرست میراث فرهنگی خراسان شمالی به همشهری می‌گوید: علاوه بر وجود صنعتگران بافنده، رویین روستای هدف گردشگری است و معماری سنتی آن نیز ثبت ملی شده، اما به هر حال اقتصاد روستا به پارچه‌بافی وابسته است و این کارگاه‌ها از جاذبه‌های گردشگری روستا هستند.
علی مستوفیان اشتغال، معکوس کردن نرخ مهاجرت و توسعه پایدار را از نتایج توسعه نساجی رویین می‌داند و می‌افزاید: برای حفظ این سرمایه ارزشمند تصمیم گرفته شد رویین عنوان دهکده ملی نساجی را داشته باشد که همه این موارد در کنار هم می‌تواند به اشتغال روستاییان کمک کند.
او با بیان اینکه زیرساخت‌های گردشگری روستا باید بهبود یابد تا تعداد گردشگران بیشتری بتوانند از آن بازدید کنند، می‌گوید: توسعه زیرساختی باید به شکلی باشد که به چشم‌انداز روستا ضربه‌ای وارد نکند. در سال گذشته تعریض جاده دسترسی به روستا انجام شد، امسال هم با همکاری بنیاد مسکن بخشی از بافت تاریخی روستا جداره‌سازی و کف‌سازی شده است و بعضی مالکان خانه‌های تاریخی هم بناهای خود را مرمت کرده‌اند.
مستوفیان با بیان اینکه در یکی دو سال گذشته شورای راهبردی پایگاه بافت تاریخی رویین ایجاد شده است، ادامه می‎دهد: طرحی درباره ضوابط ساخت‌وساز در بافت تاریخی رویین تهیه شده است. رویین روستایی در دامنه کوه است و زمین برای ساخت‌وساز ندارد. مردم روستا تقاضای ساخت‌وساز دارند، اما این طرح در آینده به نفع مردم است. توسعه کوتاه‌مدت ممکن است نیازهای مقطعی را رفع کند، اما توسعه پایدار می‌تواند به حفظ ارزش‌های تاریخی روستا منجر شود. با این حال مردم هم نیاز به ساخت‌وساز دارند و پیش‎بینی کرده‌ایم قطعه زمینی برای توسعه منفصل از روستا اختصاص یابد تا مشکل مردم هم حل شود.

رویین نمونه خوبی از توجه به صنایع‌دستی برای حفظ زندگی روستایی است؛ روستایی که گرچه مشکلات خاص خود را دارد، اما می‌تواند نمونه‌ای برای حفظ زندگی روستاها و جلوگیری از مهاجرت به شهرها باشد.

مکث
توسعه بازار داخلی فراهم شدن زمینه صادرات

 یکی از راه‌های حفظ حیات صنایع‌دستی روستایی امکان صادرات آن است. رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بجنورد در این‌باره به همشهری می‌گوید: صنایع‌دستی استان و همینطور روستای رویین به معرفی نیاز دارد. تولید‌‎کنندگانی که به شکل سنتی کار می‎کنند معمولا بیشتر در نمایشگاه‌های داخلی آثار خود را معرفی کرده‌اند و حتی خریدار داخلی هم به ندرت با محصولاتشان آشنایی دارد. به همین دلیل بهتر است ابتدا توسعه بازار داخلی این محصولات مدنظر سازمان‌هایی مانند میراث فرهنگی قرار گیرد تا پس از آن بتوان زمینه صادراتشان را فراهم کرد. سعید پورآبادی با بیان اینکه معرفی این صنایع‌دستی و دیگر محصولات سنتی استان در برنامه است، می‌افزاید: در بازدید از روستا متوجه شدیم هنوز محصولات این استان صادر ‎ و از‌ آنها حمایتی هم نمی‌شود که بتوانند این مسیر را آسان‌تر طی کنند. وی با تأکید بر اینکه باید محصولات سنتی به بازارهای خارجی معرفی شوند، می‎گوید: این محصولات باید متناسب با سلیقه مصرف‌کننده خارجی تولید شوند تا بتوان برای آنها بازاری یافت. زمینه صادرات صنایع‌دستی برای استان به کشورهایی مانند قزاقستان فراهم شده، اما تغییراتی که گفتم باید در تولید محصولات اتفاق افتد.