از باغ‌ انار تا زمین خشخاش

فتانه احدی- روزنامه‌نگار
تحولات افغانستان در ماه‌های اخیر باعث شده تا کشاورزان و باغداران این کشور برای تامین معاش خود رویه‌ای دیگر در پیش ‌گیرند؛ انتخاب آنها برای کشت امسال خشخاش است.
تغییر مسیر کشاورزان افغان مورد حمایت طالبان نیز قرار گرفته است؛ طالبانی که 100روز قبل زمانی که بر کابل تسلط پیدا کرد، وعده به صفر رساندن تولید خشخاش را داد. اما بحران اقتصادی در افغانستان باعث شده سران طالبان وعده خود را کنار بگذارند و کشت خشخاش را راه علاجی برای عبور از بحران بدانند. عدم‌ مخالفت طالبان با کشت خشخاش باعث شده تا باغداران در مناطق کم‌آب به فکر برچیدن درخت‌های خود و تغییر کاربری زمین‌ها بیفتند. آنها که به‌دنبال کشت خشخاش نبوده‌اند هم مجبورند در میانه یک فروپاشی اقتصادی تن به این اقدام دهند و این آغازی باشد برای شروع فصل سرد و خزان باغ‌های افغانستان.

وعده‌ای که عملی نشد
از مرداد‌ماه امسال، یعنی زمانی که نیروهای طالبان بر افغانستان چیره شدند، سرنوشت مردم این سرزمین، سمت و سوی دیگری به‌ خود گرفت. در کنار همه تغییرات، آنچه بسیار مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفت، وعده طالبان برای ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان بود؛ وعده‌ای که از سوی ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان بر آن تأکید شد. او با اشاره به جوانان معتاد و بیکار وعده داد که طالبان کشت خشخاش را یک‌بار دیگر مانند 20سال قبل، به صفر برساند. براساس آمار سازمان ملل، طالبان در سال2001 موفق شد کشت خشخاش را 91درصد کاهش دهد. تا پیش از آن 82هزار هکتار از اراضی افغانستان زیرکشت خشخاش بود. در 2منطقه «هلمند» و «ننگرهار» که قطب تولید تریاک جهان هستند، کشت خشخاش تقریبا به صفر رسید. در آن سال تنها «بدخشان» بود که حدود 6هزار و 500هکتار از مزارع آن زیرکشت خشخاش بود.
پس از حوادث 11سپتامبر و سقوط حکومت طالبان، سفره خالی کشاورزان باعث شد تا آنها زود کشت خشخاش را از سر بگیرند.
ذبیح‌الله مجاهد هفته گذشته در مصاحبه‌‌ای اعلام کرد که طالبان دیگر هیچ برنامه‌ای برای توقف یا ریشه‌کن‌کردن کشت خشخاش ندارد؛ چراکه مردم افغانستان در حال گذراندن بحران اقتصادی هستند و متوقف کردن کشت خشخاش که تنها درآمد مردم است، ایده خوبی نیست. کشورهای غربی مانع دسترسی طالبان به منابع مالی افغانستان در بانک‌های خود شده‌اند و به‌نظر می‌رسد این گروه با رها کردن ایده ممنوعیت کشت خشخاش به‌دنبال تحت فشار قرار دادن این کشورهاست.

باغ‌های خشک مردم افغانستان
روزگار سخت کشاورزان افغان باعث شده که آنها در مناطق درگیر خشکسالی ازجمله میوند و ارغنداب در ولایت قندهار از باغ‌های انار دل‌کنده و به کشت خشخاش روی آورند. فقدان زیرساخت‌های کشاورزی صنعتی مانند سیستم نظام‌مند تولید و توزیع سموم دفع آفات یا آبرسانی، سوددهی از کشت‌های جایگزین خشخاش را تا حد زیادی ناممکن کرده؛ چراکه خشخاش علاوه‌بر نیاز بسیار کم به آب، در برابر آفات بسیار مقاوم است.
روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی از این منطقه نوشته که یک باغ 100ساله متعلق به کشاورزی به نام عبدالحمید در اثر خشکسالی و درگیری‌های ماه‌های منتهی به سقوط افغانستان، به قبرستانی از تنه‌های پیچ‌خورده و میوه‌های خراب و آسیب‌دیده تبدیل شده است؛ باغی که نسل به نسل از آن ارتزاق می‌کرده‌اند. از بین بردن کل باغ تصمیمی است که او و بسیاری از کشاورزان دیگر برای ادامه زندگی گرفته‌اند.
انار، محصول اصلی منطقه ارغنداب است و بخشی از آن به‌طور سنتی به بازارهای پاکستان، هند و کشورهای خلیج‌فارس صادر می‌شده ‌است اما بسته شدن ناگهانی مرزها همزمان با درگیری‌های دولت و طالبان و تعطیلی فرودگاه کابل از زمان به قدرت رسیدن طالبان، صادرات میوه را بسیار دشوار کرده است. بیشتر میوه باغداران منطقه امسال از بین رفت. خشکسالی فلج‌کننده و مشکلات مالی باعث شده آنها به فکر کشت خشخاش بیفتند. باغداران آخرین میوه‌های باقی‌مانده فصل را از شاخه‌های خاردار می‌چینند و می‌دانند که مرگ انارچینی رسیده است. آنها نوید کشت خشخاش را برای سال آینده می‌دهند. کشاورزان و باغداران بعد از این خیال‌شان از امرار معاش راحت است. تریاک را می‌توان برای مدت طولانی‌تری نگهداری کرد. مرز هم اگر بسته شود، دیگر مشکلی برای محصول آنها ایجاد نمی‌شود.

کشت خشخاش در افغانستان طی سال2020
آمارها نشان می‌دهد که به‌رغم میلیاردها دلار هزینه‌‌ای که آمریکا و سایرین برای مبارزه با  مواد‌مخدر در افغانستان کرده‌اند، کشت خشخاش آن در این کشور طی سال‌های گذشته به‌طور پیوسته افزایش یافته است. گزارش سازمان ملل نشان می‌دهد که کل سطح زیرکشت خشخاش در افغانستان در سال2020 حدود 224هزار هکتار بوده که نسبت به سال2019 افزایش 37درصدی داشته است.
گزارش سالانه مواد‌مخدر سازمان ملل نشان می‌دهد که 83درصد از تریاک تولیدی در جهان بین‌ سال‌های 2015 تا 2019، محصول زمین‌های افغانستان بوده است. تریاک تولیدی افغانستان در بازارهای کشورهای همسایه و اروپا، خاور نزدیک و میانه، آسیای‌جنوبی و آفریقا و بخش کوچکی در آمریکای‌شمالی(به‌ویژه کانادا) و اقیانوسیه توزیع شده است. 7درصد تریاک جهان در کشورهای جنوب شرق آسیا به‌ویژه میانمار و یک‌درصد هم لائوس تولید می‌شود که در بازارهای شرق و جنوب شرق آسیا و در اقیانوسیه عرضه می‌شود. 6درصد تریاک تولید‌شده در کشورهای آمریکای لاتین، به‌ویژه مکزیک و کمتر از یک‌درصد تولید در کلمبیا و گواتمالاست که بیشتر به ‌صورت هروئین دربازارهای جنوب به فروش می‌رسد.
224هزار هکتاری که اکنون در افغانستان زیرکشت خشخاش است، 80درصد بیشتر از 10سال قبل است. طبق گزارش سازمان ملل، در سال2020 نیمی از خشخاش تولیدی در افغانستان محصول ولایت هلمند در جنوب این کشور بوده است. کشت خشخاش در این منطقه نسبت به سال قبل، 27درصد افزایش یافته است. در مناطق بادغیس و فاریاب، غزنی و زابل کشت خشخاش دوبرابر شده است.