حاشیه نشینی پر حاشیه

فاطمه جعفرنژاد|  ارومیه- خبرنگار:‌

بنا به گواه کارشناسان در آذربایجان‌غربی بالغ بر 600 هزار نفر حاشیه نشین وجود دارد، با این وجود هنوز آمار دقیقی از تعداد حاشیه نشین‌ها در دست نیست.  دولت در سال‌های اخیر با ایجاد امکانات نظیر برق، گاز، مخابرات، راه های مواصلاتی و فضاهای آموزشی در روستاها و شهرستان‌ها قصد کاهش آمار مهاجرت مردم را به کلان‌شهرها داشته و با اجرای طرح های متعددی سعی در رسیدن به این هدف دارد، اما مشکلات اقتصادی و معیشتی باعث افزایش هر روزه حاشیه نشین‌ها می‌شود. عموم حاشیه نشین‌ها به دلیل آنکه قدرت مالی کمی دارند و امکانات عمومی کافی نیز در آن مناطق وجود ندارد زندگانی پرحاشیه‌ای دارند. در برخی از بخش‌های مناطق حاشیه نشین، اعمال خلاف قانون به صورت سازماندهی شده در حال انجام است و به نظر مبارزه با آن دیگر کار راحتی نیست. 
برخی مناطق حاشیه ای شهر ارومیه آنقدر بافت پیچیده ای دارند که تا به چشم دیده نشود پیچدگی آن به صورت ملموس حس نخواهد شد.  


5 شهر حاشیه نشین

سرپرست اداره کل فرهنگی و اجتماعی استانداری آذربایجان غربی با اشاره به اینکه در چند شهر آذربایجان غربی حاشیه نشینی محسوس تر از سایر شهرهاست، می افزاید: به طور کلی 5 شهر ارومیه، خوی، میاندوآب، مهاباد و بوکان شهرهایی هستند که بیش از نقاط دیگر حاشیه‌نشین دارد. گمان می رود تعداد ساکنین این مناطق بالغ بر 600 هزار نفر باشد. 

«اکبر محمدی» با بیان اینکه آمار جرم خیزی در این نقاط بیش از مرکز شهرهاست، بیان می کند: همواره آمار جرم در نقاط حاشیه شهری به دلیل حضور کمرنگ دستگاه های نظارتی و امنیتی بیش از نقاط متراکم و پر جمعیت شهرهاست. افزایش خشونت‌ها، نزاع و درگیری بین مردم و اعتیاد از اصلی ترین بزه‌هایی هستند که در این مناطق با آن مواجه هستیم.وی با اشاره به برخی از عوامل بسترساز آسیب‌های اجتماعی در حاشیه شهرها می‌گوید: زمانی که شهروندی از محیط روستای خود یا شهر کوچکی که در آن ساکن است خارج و در محیط اجتماعی جدید ساکن می شود عوامل بازدارنده و نظارت های اجتماعی که یکی از عوامل تاثیرگذار در کاهش آمار جرم و بزه است، کم می شود و فرد برای ارتکاب به خشونت شرایط را مهیا می بیند. 


عوامل حاشیه‌نشینی

سرپرست اداره کل فرهنگی و اجتماعی استانداری آذربایجان غربی با اشاره به برخی از مهم ترین عوامل و دلایل حاشیه نشینی تاکید می کند: فقر، توزیع نابرابر امکانات شهری در مرکز استان‌ها و شهرهای محروم و نیز نابرابری های اجتماعی به افزایش حاشیه نشینی دامن زده و یا از عوامل بروز این پدیده است. زمانی که بهترین پزشکان متخصص در مرکز استان بوده، بهترین فروشگاه ها با تنوع بیشتر و حتی مراکز آموزش عالی و دانشگاهی در شهرهای بزرگ قرار دارند افراد برای تامین نیاز خود و بهره مندی از این امکانات اقدام به مهاجرت و اسکان در حاشیه شهرها می کنند. این فقط مختص جامعه کنونی نیست، از گذشته ها در جوامع مختلف شاهد بروز و ظهور این پدیده بودیم اما در ایران پس از سال 1342 که زمان آغاز اصلاحات ارضی بود کم کم شیوع بیشتری پیدا کرد.

محمدی در پاسخ به این سوال که آیا باوجود مشکلات زیاد حاشیه نشینی شاهد مهاجرت معکوس به سمت روستاها و شهر های کوچک هستیم، اظهار می‌کند: ایجاد درمانگاه‌ها، خانه‌های بهداشت، وام های اعطایی در حوزه اشتغال به روستاییان و مواردی مشابه این، همگی در  مقابله با مهاجرت افراد به کلان شهرها و نیز مهاجرت معکوس در استان اتفاق افتاده است. اما آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد. شاید بتوان گفت مهاجرت معکوس؛ بسیار ناچیز
 است. 


  عامل اصلی خلاف

یکی از ساکنین محله حاشیه شهر ارومیه به خبرنگار همشهری می گوید: عموم اهالی این منطقه کارگر هستند و به دلیل اینکه کاری در روستاها و شهرهای خود نتواستند پیدا کنند به ارومیه مهاجرت کرده‌اند، اما در اینجا نیز مشکلات زیادی گریبان آنها را گرفته است. من خود نیز کارگر هستم اما در 60 روز گذشته تنها 10 روز توانسته ام کار کنم. 

«عبدالرحمن» می افزاید: هر چند خانه هایمان در نزدیک ترین فاصله با خانه های مردگان در باغ رضوان قرار گرفته است اما چاره دیگری نیست. جای دیگری برای ساخت خانه نداشته‌ایم.  هر چند اینجا خانه داریم اما مشکلات زیادی نیز در کنار آن وجود دارد. نبود فاضلاب یکی از این مشکلات است. 
از وی درباره اینکه چرا این مناطق جرم خیزتر از سایر مناطق است، می پرسیم که اظهار می‌کند: بالاخره هر منطقه ای هم آدم خوب دارد و هم آدم بد اما در برخی مناطق فقر، نبود عدالت اجتماعی، بیکاری و دلایل دیگر باعث می شود برخی در مقابل کار خلاف زودتر وسوسه شوند. خود من دیسک کمر دارم و فرزندم از من مراقبت می کند، اگر فردا وی ازدواج کند و سر خانه و زندگی خود برود؛ چه کسی از من حمایت خواهد کرد؟


هویتی پیچیده 

«امید» یکی دیگر از ساکنان تحصیل کرده این منطقه است که با ما برای تهیه گزارش همراه شده و کوچه به کوچه این مناطق را نشان و درباره آن توضیح می‌دهد. 
وی می گوید: هر محله به بخش‌های درهم تنیده اما در عین حال متفاوتی تقسیم شده است. در برخی بخش ها «کولی‌ها» ساکن هستند. این ها متکدیانی هستند که در طول سال و به صورت حرفه ای و سازمان یافته گدایی می‌کنند. بیشتر ساکنان نیز تحت پوشش کمیته امداد هستند. 

وی ادامه می دهد: در بخشی از این مناطق وضعیت فرهنگی ساکنین از سطح اقتصادی آنها بالاتر است و در برخی مناطق به دلیل کسب و کار کاذب هرچند وضعیت اقتصادی بهتر است اما از لحاظ فرهنگی اوضاع نامناسبی را مشاهده می کنید. 
وی با اشاره به برخی ساختمان‌های نسبتا مناسب در مناطق فقیر نشین بیان می کند: در برخی محله‌ها نیز گروه‌های غیرقانونی به وجود آمده است که از  گدایی و برخی مشاغل کاذب به صورت سازمان یافته حمایت می‌کند. اینها حاضر نیستند باوجود ثروت زیاد و البته نامشروع منطقه را ترک کنند.
به گفته امید، در مقابل این افراد، تعداد زیادی از ساکنان نیز وجود دارند که باوجود سختی‌های فراوان با کارگری، فرش بافی و... گذران زندگی می کنند. 


راه اندازی دفاتر تسهیل گری 

سرپرست اداره کل فرهنگی و اجتماعی استانداری آذربایجان غربی درباره اینکه آیا طرح و برنامه ای از سوی دولت برای بهبود وضعیت این مناطق در دست اقدام ‌است، می‌گوید: ایجاد دفاتر «تسهیل‌گری» در سال جدید توسط دستگاه های اجرایی اولین اقدام و مهم ترین برنامه در راستای بازآفرینی در بافت قدیم و جدید شهری است.

«اکبر محمودی»  با بیان اینکه در برنامه ششم توسعه کشور برای کنترل، گسترش و توانمندسازی مناطق حاشیه ‌ای شهر، تمهیدات مناسبی پیش بینی شده است، می افزاید: دفاتر تسهیل گری به صورت آزمایشی در 10 استان کشور که آذربایجان غربی نیز یکی از آنهاست راه اندازی می شوند، در آذربایجان غربی نیز این طرح در 10 محله ارومیه به صورت پایلوت با همکاری نهادهای استانی که در راس آن استانداری و فرمانداری است و با مشارکت سازمان های مدنی اجرا می‌شود.وی با تاکید بر این که این دفاتر بر اساس اولویت ها، اقدام به پیشبرد اهداف  خود می‌کنند،  می‌گوید: دفاتر تسهیل‌گری در این طرح برنامه ریزی خود را بر اساس اعلام نیاز مردم محله‌ها و پس از نیازسنجی اجرا می‌کنند و مطالبه صرف ایجاد نمی‌کنند، به طور مثال در یک محله اگر نیاز مردم و خواست آنان ساخت مدرسه باشد، نباید قبل از ساخت مدرسه اقدام به ایجاد پایگاه آتش‌نشانی شود.


تکثیر سکونتگاه‌های غیررسمی ارومیه 

فرماندار ارومیه از تکثیر سکونتگاه‌های غیررسمی ارومیه ابراز نگرانی کرد. به گزارش همشهری، «عباس حسن‌خانی» گفت: در حال حاضر بیش از ۳۳ درصد جمعیت ارومیه در سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه شهر ساکن شده‌اند که به دلیل مهاجرت بی‌رویه ساکنان روستاها این جمعیت متاسفانه در حال افزایش است. باید تدابیر اتخاذ شده در این زمینه با سرعت و جدیت بیشتری به مرحله اجرا گذاشته شود تا نتایج مورد انتظار به دست آید.

وی با بیان اینکه اقدامات مختلفی از سال ۹۴ تاکنون برای ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی در ارومیه تصویب و به مرحله اجرا گذاشته شده، ادامه داد: آسیب‌های اجتماعی و برنامه‌ریزی برای کاهش مشکلات در این مناطق یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های فعالیت در ارومیه به شمار می‌رود تا جایی که در 2 منطقه به صورت پایلوت مطالعات در حوزه‌های مختلف در حال انجام است. فرماندار ارومیه ضرورت اجرایی کردن بندهای مختلف مصوبات مربوط به احداث اماکن آموزشی، ورزشی، فضاهای بهداشتی و ... را در این مناطق مورد اشاره قرار داد و اظهار کرد: همچنین لازم است برای رفع مشکلات موجود در محله‌های خارج از محدوده شهر تدابیر لازم اتخاذ شود؛ به ویژه اینکه گسترش روزافزون آنها را به خاطر مهاجرت شاهد هستیم و زیرساخت‌های موردنیاز در زمینه‌های مختلف باید فراهم شود. 

حسن‌خانی ضمن ابراز تاسف از اینکه حاشیه‌نشینی در ارومیه هم‌اکنون در حال افزایش است، گفت: ۳۱ محله در سال ۹۶ جزو مناطق حاشیه‌ای ارومیه محسوب می‌شوند که ۲۴۰ هزار نفر جمعیت را در خود جای داده است؛ عوامل مختلف به ویژه مهاجرت بی‌رویه از روستاها و شهرستان‌ها به ارومیه باعث شده است که چنین وضعیتی به وجود آید و سکونتگاه‌های غیررسمی روز به روز رشد کنند. 

وی مساحت سکونتگاه‌های غیررسمی ارومیه را 1140 هکتار دانست و ادامه داد: مناطق حاشیه‌ای ارومیه ۱۰ درصد از مساحت شهر را شامل می‌شود بنابراین پرداختن به این مقوله باید به صورت جدی و اولویت‌دار در سرفصل فعالیت‌های مسئولان دستگاه‌های اجرایی در ارومیه قرار گیرد تا دامنه آن گسترش پیدا نکند. فرماندار ارومیه بر لزوم تلاش هر چه بیشتر برای توسعه دامنه خدمات در مناطق روستایی و شهری ارومیه تاکید کرد و گفت: چنانچه امکانات متوازن به لحاظ تفریحی و ورزشی به ویژه اشتغال در سراسر استان وجود داشته باشد تا این حد مهاجرت به مرکز استان را شاهد نخواهیم شد. لازم است که برای خدمات‌رسانی در همه شهرستان‌ها و توابع آنها در آذربایجان غربی اقدام شده و زیرساخت‌های موردنیاز فراهم شود.