خون تازه در رگ‌های تاریخ‌ تهران

بناهای تاریخی شهر تهران با توجهی که در سال‌های گذشته به حفظ هویت تاریخی شهرها شکل گرفت،‏ سرنوشت تازه‌ای یافته اند. بسیاری از بناهایی که تا همین یک دهه پیش زیر عنوان بنای فرسوده قرار می‌گرفتند و آسمان و زمین برای محو آن‌ها از عرصه‌های شهر همدست می‌شدند، با فراگیری موج مطالبه حفظ هویت معماری و تاریخی شهرها و راه افتادن کارزارهای مردمی برای نجات هویت تاریخی عاقبت به خیر شدند و حتی سازمان ها و نهادهای دولتی نیز برای مرمت و احیای ارزش‌های تاریخی شهرها دست به کار شدند. در تهران نیز که بناهای تاریخی به دلیل ارزش افزوده زمین یک به یک از صحنه روزگار محو می‌شدند با رویکرد تازه‌ای در حفظ و احیای میراث معماری پایتخت پایان خوشی یافته و نه تنها اسیر لودرها نشدند که بار دیگر سر برآوردند و خدمات اجتماعی و کاربری تازه‌ای یافتند. همشهری با نگاه به چند بنای تاریخی شهر تهران و چگونگی حفظ این بناها را بررسی کرده است.

بوستانی به‌نام باغ عمارت وثوق‌الدوله

عمارت وثوق الدوله، در باغ سلیمانیه تهران پیش‌تر در اختیار بنیاد مستضعفان بود. این خانه منزل آقا بزرگ در سریال شهرزاد بود که پس از رسانه‌ای شدن تخریب‌های صورت گرفته در آن، شهرداری تهران این خانه‌باغ قاجاری را تملک و با مرمت آن و احداث بوستان وثوق‌الدوله این باغ عمارت تاریخی را در اختیار مردم شهر تهران قرار داد. مالک این باغ عمارت تاریخی میرزا حسن‌خان، معروف به وثوق‌الدوله، نخست‌وزیر زمان ناصرالدین شاه بود. او صاحب ۲۵ هکتار باغ‌ در منطقه بود که بعدها بخش‌هایی از آن برای ساخت سازمان آب، کلانتری، بوستان، راهنمایی و رانندگی و شهرک و مجتمع مسکونی واگذار شد. بعد از آن هم محوطه باغ به‌عنوان چایخانه سنتی و تفریحگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت.
خانه وثوق‌الدوله از معدود خانه‌باغ‌های شهر تهران است که با گذشت حدود 150سال از عمر آن سالم مانده است.

عمارت وکیل‌التجار

سرای میزانی در دوره قاجار در ضلع جنوب‌غربی میدان محمدیه (اعدام سابق) احداث شد. این بنا به‌دلیل برخورداری از حجره‌های متعدد محل عرضه خواربار بود. میرزا محمدباقر میزانی ملقب به وکیل‌التجار در سال 1300خورشیدی این بنا را با زیربنای 1400مترمربع ساخت.
سرای میزانی پیش از آنکه به محل فروش خواربار تبدیل شود، یک کاروانسرا برای تجار و بازرگانانی بود که از سراسر ایران برای دادوستد به تهران می‌آمدند. سرای میزانی اما در فروش خشکبار موفق نبود و چند سال بعد توسط حاج هاشم میزانی، فرزند میرزا محمد تبدیل به کارخانه قندریزی شد. با مرگ حاج هاشم میزانی سرای میزانی هم خاموش و متروک شد. سال 1390بود که نوادگان میزانی که در معماری سنتی و کاشیکاری ایرانی تخصص داشتند، تصمیم گرفتند میراث اجدادی خود را دوباره زنده کنند. آنها در مدت 6سال بنا را مرمت و در سال 96رستوران وکیل‌التجار را افتتاح کردند تا بدین‌ترتیب یک بنای تاریخی ارزشمند دیگر در شهر تهران با تلاش و سرمایه بخش خصوصی از مرگ تدریجی نجات یابد.

سازمان اوقاف و موقوفه سرهنگ بهرامی

خانه سرهنگ یوسف بهرامی، عمارت متعلق به دوره پهلوی اول در خیابان نوفل لوشاتو است. این بنا، 540مترمربع مساحت دارد و دارای یک زیرزمین و 2طبقه بالایی است. خانه بهرامی با بهره‌گیری از الگوی کوشک ایرانی ساخته شده است. این بنای موقوفه اما در سال‌های گذشته با همراهی سازمان اوقاف و امور خیریه و به درخواست متولی مرمت شده و قرار است به‌زودی تبدیل به مرکز فرهنگی با رویکرد وقف شود. موقوفه بهرامی از آن دسته بناهای شهر تهران بود که به‌دلیل متروکه بودن به‌شدت آسیب دید؛ اگرچه پیش‌تر مدتی تعاونی اداره اوقاف در این خانه فعال بود، اما آسیب‌های ناشی از متروکه ماندن بنا به تخریب بخش‌هایی از خانه منجر شده بود که سرانجام در همراهی اوقاف و متولی موقوفه این بنای تاریخی شهر تهران نیز مرمت و از تخریب کامل نجات یافت.

هاستل پهلوان رزاز

سال 1257مردی در محله عودلاجان تهران، در هسته اولیه تشکیل تهران چشم به جهان گشود که در دوران قاجار و پهلوی یکی از سرامدان ورزش باستانی در تهران بود. سیدحسین شجاعت توانست در جوانمردی و شجاعت به جایی برسد که تمام تهران او را با نام پهلوان رزاز بشناسند.
پهلوان رزاز روحانی و تحصیلکرده نجف‌اشرف و از مشروطه‌خواهان بنام بود. در وصف او چنین نوشته‌اند که رزاز چنان در جوانمردی و پاک‌طینتی خوشنام بود که مردان راهی سفر مال و خانواده خود را به وی می‌سپردند. شغل او برنج‌فروشی بود و لقب رزاز نیز به همین دلیل به پهلوان خوشنام تهران داده شد. او خانه‌ای در کوچه میرزا محمود وزیر داشت که قدمت آن به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی می‌رسید. خانه او در سال‌های گذشته توسط یک سرمایه‌گذار بخش خصوصی خریداری و پس از مرمت و بازسازی در یک‌سال گذشته به یک هاستل تبدیل شده است تا هم بنایی تاریخی در تهران حفظ شود و هم نام پهلوان رزاز همچنان سر زبان‌ها باشد.
سال 1393جلسه هیأت مؤسس بنیاد حامیان دانشگاه تهران پس از برگزاری نخستین جشنواره خیرین و واقفین دانشگاه تهران تشکیل شد. نیاز به یک ساختمان مناسب برای فعالیت این بنیاد موجب شد تا سال 1394یک ساختمان تاریخی در خیابان وصال‌شیرازی از اموال این دانشگاه به‌مدت 99سال در اختیار این مجموعه قرار بگیرد. بنیاد فرهنگی مصلی‌نژاد هم هزینه مرمت، بازسازی و تجهیز این ساختمان تاریخی را به مبلغ 2میلیارد تومان پرداخت کرد. این ساختمان متعلق به یکی از نخستین وارد‌کنندگان دارو به ایران بود که پس از انقلاب اسلامی مصادره و سال‌های طولانی به حال خود رها شد. این ساختمان در طرح ساماندهی املاک دانشگاه تهران اما توسط این دانشگاه خریداری شد و در 3سال اخیر مرکز بنیاد حامیان دانشگاه تهران شد. این ساختمان البته لوکیشن فیلم خوب بد جلف نیز بود. دانشگاه تهران با خرید و مرمت این ساختمان متعلق به دوره پهلوی دوم توانسته است یکی دیگر از بناهای تاریخی شهر تهران را حفظ کند.

خانه ناصرالدین میرزا - باشگاه صندوق بازنشستگی

عمارت تاریخی ناصرالدین میرزا در محدوده ارگ سلطنتی تهران و در حریم کاخ جهانی گلستان قرار دارد. این خانه که در خیابان صوراسرافیل واقع شده است در سال 1384به شماره ۱۲۲۱۴ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
این خانه متعلق به فرزند مظفرالدین‌شاه بود که در مالکیت صندوق بازنشستگی کشوری است.خانه ناصرالدین میرزا پس از انقلاب اسلامی به تملک دولت ایران درآمد و دولت نیز پس از چند سال این عمارت تاریخی را به‌دلیل دیون خود به صندوق بازنشستگی تحویل این صندوق داد. صندوق بازنشستگی اما این عمارت ویران شده را مرمت و بازسازی کرد و قرار است در آینده نزدیک این بنای قاجاری تبدیل به مرکز دورهمی و میزبانی صندوق بازنشستگی شود.

خانه نیما یوشیج؛ موزه شعر نوین ایران

خانه نیما یوشیج در تهران در دوره پهلوی دوم ساخته شد و در کنار خانه جلال آل‌احمد، سیمین دانشور و دیگر نویسندگان مطرح کشور در منطقه شمیرانات قرار دارد. این خانه به‌دلیل آنکه واجد ارزش تاریخی و فرهنگی تشخیص داده شده و سال‌ها در معرض تخریب قرار داشت، توسط شهرداری تهران خریداری و به شکل کامل مرمت و بازسازی و همین چند هفته پیش بازگشایی شد. نیما یوشیج ملقب به پدر شعر نوین ایران بود و به همین دلیل خانه او در شمیرانات نیز به موزه شعر نوین ایران تبدیل شده است. شهرداری تهران 4و نیم میلیارد تومان صرف مرمت و بازسازی خانه نیما کرد. خانه نیما یوشیج در گذر سال‌های طولانی تبدیل به یک مخروبه‌ای شده بود که بارها گزارش‌های آن با عنوان پاتوق معتادان منتشر شد، اما شهرداری تهران  در سال 1398این خانه را خریداری کرد و سرانجام آن‌ را در آبان‌ماه 1400با عنوان موزه شعر نوین ایران افتتاح‌کرد. خانه نیما یوشیج در فاصله ۲۵۰ متری خانه جلال آل‌احمد و سیمین دانشور قرار دارد و شهرداری تهران به‌دنبال آن است که به واسطه قرار گرفتن این دو ملک در نزدیکی یکدیگر و ارتباط خوب نیما و جلال در دوران حیاتشان، حد فاصل این دو ملک را به گذر فرهنگی تبدیل کند.

بانک ایران – انگلیس و موزه بانکداری

ساختمان بانک تجارت در میدان توپخانه تهران از آن دسته بناهای ارزشمند و باشکوهی است که توسط این بانک مرمت شده و قرار است تبدیل به موزه بانک تجارت شود. این ساختمان در دوران پهلوی اول با معماری یک معمار ارمنی و هنرمندی استاد لرزاده در داخل بنا روی ویرانه‌های یک ساختمان قاجاری بنا شد. ساختمان بانک تجارت بر خانه قاجاری قهرمان‌میرزا بنا شد. رویتر، بنیانگذار بانک ایران و انگلیس خانه قاجاری را از مالکیت قهرمان میرزا خارج و با تخریب آن ساختمان جدید بانک ایران و انگلیس را احداث کرد. این بانک بعدها به بانک بازرگانی و سپس به بانک تجارت تغییر نام داد. حالا با مرمت ساختمان واقع در ضلع شرقی میدان توپخانه تهران قرار است موزه بانکداری بانک تجارت در این ساختمان راه‌اندازی شود. مدیران این بانک اکنون با جمع‌آوری اسناد بانکی و تجهیزات بانکداری در دوره‌های مختلف تاریخی خودروهای سابق آقای تجدد، نخستین رئیس بانک بازرگانی ایران را جمع‌‌آوری و در حیاط این مجموعه داخل ویترین قرار داده‌اند تا جلوه دیگری به موزه بانک تجارت بدهند.

میراث خانواده لولاگر

خانه حنا متعلق به خانواده مشهور لولاگر در پهنه رودکی تهران و در خیابان نوفل‌لوشاتو و اتفاقا در کوچه لولاگر قرار دارد. قدمت بنا به دوره پهلوی دوم بازمی‌گردد و 90سال از عمر آن می‌گذرد. این خانه 7اتاق و فضاهای جانبی دارد. سال 1395یک شرکت معماری این خانه را خریداری کرد و پس از مرمت آن در سال 97کاربری تازه‌ای به این خانه ارزشمند داده شد. حنا نخستین هتل بوتیک ایران بود که توانست مجوز فعالیت در حوزه اقامت و خدمات به گردشگران را از وزارت میراث‌فرهنگی کسب کند.