بحران پناهجویان؛ به نام بلاروس، به کام لهستان

سمیرا مصطفی نژاد- روزنامه‌نگار
بازنده بحرانی که در ماه‌های اخیر در مرز میان بلاروس و اتحادیه اروپا خلق شده، بدون شک پناهجویان هستند؛ به‌ویژه پناهجویانی که با پرداخت هزینه‌های گزاف به قاچاقچیان و اتکا به وعده‌ دروغین عبور راحت از مرز و رسیدن به قلب اروپا، از خاورمیانه ‌خود را به مرز بلاروس و لهستان رسانده‌اند. همه می‌دانند که وقایع اخیر، ساخته و پرداخته دولت بلاروس با هدف تحت فشار قراردادن اتحادیه اروپا برای لغو تحریم‌های این کشور بوده است. گرچه دولت بلاروس تاکنون در بهره‌برداری از این بحران خودساخته ناکام مانده، اما وضعیت پناهجویان در مرز، بخشی از منافع حزب حاکم لهستان را تأمین کرده است.
مرگ تعدادی از پناهجویان در اثر سرمای شدید جنگل‌های مرزی بلاروس، تشدید تنش مرزی به‌واسطه بروز درگیری میان پناهجویان و نیروهای مرزی لهستان در روزهای اخیر و وضع بسته تحریمی جدید اتحادیه اروپا علیه دولت بلاروس، همگی خبر از وخامت بحرانی می‌دهند که مرزهای شرقی اروپا را هفته‌هاست به خود مشغول کرده است. آخرین رویداد، برچیدن کمپ مرزی پناهجویان و استقرار آنها در مرکزی در نزدیکی مرز و بازگشت صدها عراقی به وطن است. طی روزهای اخیر، آرامشی نسبی در مرز‌ میان دو کشور برقرار شده، اما این واقعیت تلخ باقی مانده که دولت‌های بلاروس و لهستان، از شرایط نامساعد هزاران انسان، بهره‌برداری سیاسی کردند. دولت لهستان عملا این بحران را به دستاویزی تبدیل کرده تا به کمک آن بتواند توجه داخلی و خارجی را از مجموعه‌ای از مسائل داخلی که برخلاف میل حزب حاکم در جریان بود، منحرف سازد.

بحران مرزی ناجی حزب حاکم
حزب ملی‌گرای قانون و عدالت (PiS)، که در انتخابات سال2015 اکثریت مطلق آرا را در لهستان به‌دست آورد، در سال‌های اخیر شاهد کاهش کرسی‌های خود در پارلمان بوده است. این حزب همچنین درباره حاکمیت قانون اتحادیه اروپا بر لهستان، با کمیسیون اروپا درگیری‌هایی دارد.
براساس گزارش سی‌ان‌ان، اوایل ماه جاری مرگ یک زن لهستانی باردار، آتش اختلاف‌ها بر سر ممنوعیت سقط جنین در لهستان را دوباره روشن کرد و اعتراضات نسبت به این موضوع به خیابان‌ها کشیده شد. در میانه این بحران، بحرانی ناخواسته اما جدی در مرزهای شرقی با بلاروس، به داد دولت لهستان رسید. پیوتر بوراش، رئیس شورای روابط خارجی اروپا، در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان‌ گفته است که بحران پناهجویان از منظر سیاست داخلی برای حزب حاکم لهستان بسیار کاربردی بود، زیرا این حزب مدت‌هاست که با مشکلات داخلی دست به گریبان است؛ ازجمله اینکه قدرت آنها در پارلمان لهستان به‌واسطه از دست دادن اکثریت، رو به افول گذاشته است.
پیش از این، ائتلاف حزب حاکم اکثریت نسبی مجلس سفلای لهستان را در اختیار داشت اما از تابستان سال‌جاری پس از جداشدن 3نماینده مجلس از این حزب، عملا ورق برگشت و حزب ملی‌گرای قانون و عدالت، اکثریت خود را در مجلس از دست داد. این حزب مجبور شد برای جبران این ضعف به جلب حمایت نمایندگان مستقل روی آورد. حزب حاکم پیش از این و در انتخابات سال2019 هم کنترل مجلس سنا را از دست داده بود.
همزمان افزایش تورم در لهستان بسیاری از شهروندان این کشور را به سختی انداخته و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد در هفته‌های اخیر میزان رضایت از دولت در میان شهروندان لهستانی کاهش پیدا کرده است. بوراش گفته است: «نباید بحران مرزی ایجادشده را کم‌اهمیت جلوه داد؛ چراکه ترکیبی از یک فاجعه انسانی و یک بحران امنیتی است. اما به‌طور قطع تلاش‌هایی برای سرمایه‌گذاری سیاسی روی این بحران انجام گرفته است.»
جودی دمپسی، تحلیلگر اندیشکده کارنگی اروپا با این نظریه که از بحران رخ داده در راستای تامین منافع حزب حاکم لهستان بهره‌برداری شده موافق است و می‌گوید: «با وجود کاهش رضایت مردم از دولت، بحران پناهجویان در مرز اکنون حزب حاکم را به قهرمان حفاظت از تمامیت ارضی لهستان و محافظت از مرزهای اروپا تبدیل کرده است.»

بهره‌برداری از وضعیت اضطراری
تصمیم دولت لهستان برای جلوگیری از ورود پناهجویان و محافظت شدید از مرزها مورد حمایت گسترده لهستانی‌ها قرار گرفته است. در عین حال، این تصمیم سیاستمداران، اپوزیسیون را در موقعیت دشواری قرار داده است. آنها اگرچه با بخشی از تصمیمات دولت مخالف هستند، اما نمی‌توانند اعتراض خود را بیان کنند زیرا ممکن است این اعتراض به مخالفت آنها با محافظت از مرزها تعبیر شود. ورشو تلاش کرده بحران را از چشم مردم و رسانه‌ها دور نگه دارد، از این‌رو خبرنگاران، امدادگران و پزشکان را با وجود شرایط اضطراری حاکم بر منطقه، از بخش لهستانی مرز دور نگه داشته است. با این حال، این اقدام لزوما به نفع دولت لهستان تمام نشده است. بخشی از تکان‌دهنده‌ترین لحظات درگیری‌ها و زدوخورد میان پناهجویان و نیروهای مرزی لهستان، از سمت خاک بلاروس توسط خبرنگاران بین‌المللی ثبت شده‌اند.
بحران کنونی در عین حال اتحادیه اروپا را وادار کرده در شرایطی که میان کمیسیون اروپا و لهستان بر سر حاکمیت قانون اتحادیه اروپا و استقلال قوه قضاییه این کشور اختلاف‌نظرهای شدیدی وجود دارد، از دولت لهستان حمایت کند. درپی اختلاف پیش‌آمده، ‌ماه گذشته دیوان دادگستری اتحادیه اروپا لهستان را به پرداخت غرامت روزانه یک‌میلیون یورو محکوم کرد. اما اکنون با وجود این اختلافات، اتحادیه اروپا و قدرت‌های بزرگ اروپایی مجبورند در دفاع و حمایت از دولت لهستان به‌عنوان حامی مرزهای شرقی اتحادیه صحبت کنند. بوراش معتقد است که اعضای حزب حاکم لهستان امید دارند اتحادیه اروپا به‌واسطه بحران مرزی، انعطاف بیشتری از خود نشان دهند و سختگیری‌های خود در مورد مسائل مربوط به حاکمیت قانون اتحادیه اروپا را کنار بگذارند.
فارغ از همه اینها، حتی در صورتی که بحران مرزی پایان یابد، بهره‌برداری دولت لهستان از شور ملی‌گرایانه‌ای که به راه انداخته‌، ادامه خواهد داشت. البته نباید فراموش کرد که در لهستان هستند افرادی که با سیاست راه‌ندادن پناهجویان به‌شدت مخالفند و در صورت کمرنگ‌تر شدن بحران مرزی، مخالفت‌های همین گروه‌های فعال حقوق بشر و گروه‌های اپوزیسیون می‌تواند به مرور از اثرگذاری شور ملی‌گرایانه محبوب دولت لهستان بکاهد.

آخرین وضعیت پناهجویان
نیروهای مرزی بلاروس روز جمعه اعلام کردند تمامی پناهجویان به‌صورت داوطلبانه از کمپ‌های خودساخته‌ای که در نقطه مرزی «بروژگوی» ایجاد کرده بودند، به مراکز لجستیک نظامی منتقل شده‌اند و دیگر هیچ پناهجویی در بخش بلاروسی مرز حضور ندارد. تصاویر ثبت‌شده از چادرهای خالی در این نقطه مرزی ادعای مقامات مرزی بلاروس را تأیید می‌کند. همزمان حدود 400نفر از پناهجویان عراقی روز پنجشنبه با استفاده از نخستین پرواز ویژه‌ای که دولت عراق برای بازگرداندن پناهجویان به لهستان فرستاده بود، به بغداد بازگردانده شدند. به این ترتیب درحال حاضر بیش از هزار پناهجو در سوله‌ای عظیم در نزدیکی مرز بلاروس مستقر شده‌اند. پلیس مرزی لهستان اعلام کرده که از اواسط ماه مرداد سال‌جاری بیش از 35هزار مورد تلاش برای ورود غیرقانونی به مرز لهستان صورت گرفته است. تاکنون جسد 7نفر در سمت لهستانی مرز پیدا شده است.