پویش حرف و گفت؛ تلاشی برای توانمندسازی خانواده

احمد حاجبی- مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت

جامعه ایران مانند هر جامعه‌ پویای دیگری، تغییرات زیادی را در چند دهه گذشته تجربه کرده است. موج‌های مختلف پیمایش‌های اجتماعی، چهره‌ای از این تغییرات را در چارچوب تحول در ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان به‌خوبی ترسیم کرده است. به هر روی تغییر و تحول در زیرساخت‌ها و جهت‌گیری‌های تازه در ارزش‌های جامعه و حتی بهبود شاخص‌هایی چون وضعیت تحصیل به‌ویژه در میان زنان و افزایش اشتغال در میان آنها همراه با تحول در نگاه به جایگاه، منزلت و موقعیت شخصی در گروه‌های مختلف سنی و جنسیتی و به‌ویژه جوانان و زنان پیامدهای ناخواسته و عوارضی جانبی نیز همراه داشته ‌است. تغییر سیمای خشونت خانگی در ایران و افزایش خشونت‌های روانی، افزایش خشونت‌های اجتماعی و کاهش بردباری در روابط بین فردی و گروهی و البته افزایش در آمار اختلالات روان و به‌ویژه بالاگرفتن میزان تنش و تنوع در منابع استرس و تنش در جامعه و خانواده، از پیامدهایی است که می‌توان دست‌کم بخشی از آن را پای تغییرات اجتماعی در ایران نوشت.
خانواده و مدرسه،2نهاد مهم اجتماعی اثرگذار در وضعیت اجتماعی در هر کشوری ازجمله در ایران هستند. پژوهش‌ها مشخص می‌کند که ما با تغییرات جدی در وضعیت خانواده در ایران روبه‌رو هستیم و تنوع در سبک‌های تشکیل و تداوم خانواده در کشور مانند بسیاری دیگر از حوزه‌های مربوط به سبک زندگی، آشکارا دیده می‌شود. این در حالی است که برای بسیاری از ما ایرانیان مفهوم خانواده و سرمشق رفتار خانوادگی هنوز همان تقلید از شیوه و مدلی است که پدران و مادران ما از آن استفاده می‌کردند و با آن امور خانواده را سامان می‌دادند و در اغلب موارد هم موفق بودند. البته این تمام ماجرا نیست، زیرا از یک طرف نبود سرمشق متناسب با تغییرات و از طرف دیگر نبود تناسب میان ارزش‌های جدید خانوادگی و شیوه‌ روابط درون خانواده، موجب تعارض، تنش، نابردباری و خشونت و کاهش میزان اثر خانواده به‌عنوان یک عنصر قوام‌بخش برای افراد در زندگی اجتماعی شده است. نهاد خانواده در کشور ما نیاز به توانمندسازی و احیای مجدد دارد. این موضوع تنها از طریق تعریف مجدد نقش‌ها و تلاش برای احیای ارزش‌های ایرانی-اسلامی خانواده درون پارادایم جدیدی که در 3دهه گذشته در کشور نمود یافته و قوام پیدا کرده ممکن می‌شود. وقتی به جایگاه اموری مانند فرزند‌پروری، استفاده از مشاور برای تربیت کودکان، یا برای حل تعارض‌های درون خانواده و اموری چون تحصیل و ازدواج و جدایی نظر می‌کنیم، متوجه می‌شویم که مرجعیت بزرگ‌ترهای درون خانواده با عناصر و نهادهای بیرونی و منابع تجویزشده از سوی علم تقسیم شده است. این به‌ خودی خود هیچ ایرادی ندارد و نشانه‌ آن است که جامعه ما مانند تمام حوزه‌های دیگر که روی خوشی به علم و تغییرات اجتماعی نشان داده و با پیشرفت‌های روزآمد هماهنگ شده، در چنین اموری نیز روی گشاده به تغییرات دارد. اما این تغییرات فقط روی کاغذ و در مدرسه و دانشگاه قابل بحث و انجام نیست. شیوه‌ مواجهه با این تغییر و تحولات و نحوه استقرار نظم جدید باید در قالب درسنامه‌ها و برنامه‌های مدون و هماهنگ با شرایط فرهنگی و بومی کشور تدوین شود، شهروندان در مورد آنها آموزش ببینند و آگاهی پیدا کنند.
آمار طلاق در ایران نه‌تنها گویای مهارت‌های ناکافی افراد برای مدیریت فضای خانواده است، بلکه دلالتی بر نبود تفاهم و سازگاری و بحران گفت‌وگو درون نهاد خانواده است. گفت‌وگو به‌عنوان پادزهر و شیوه‌ای برای پیشگیری از تعمیق تعارض و تنش و ترفندی مسالمت‌جویانه برای کاهش احتمال بالاگرفتن تعارض و احیانا بروز انواع خشونت‌ها، دستمایه‌ای است که این مجموعه آموزشی می‌کوشد آن را به شیوه‌های مختلف در قالب 7ارزش معین به خانواده‌ها پیشنهاد دهد.
پویش «حرف و گفت» از اول تا هفتم آذر در محورهای مختلفی برپا می‌شود. تمام تلاش این است که فرهنگ گفت‌وگو را به‌عنوان بهترین جایگزین برای خشونت و ناسازگاری معرفی کنیم و امیدواریم این گام آغازین، تداوم یابد و به فرهنگ و ارزشی محوری در مناسبات درون خانواده و البته اجتماعی تبدیل شود.