الزامات ویژه برای واکسیناسیون معلولان

 بیژن یاور- مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه مدیریت بحران، ریسک و پدافند غیرعامل

 افراد دارای معلولیت، ناتوانی‌ها و محدودیت‌های خاص نیاز به ملاحظات ویژه‌ای درخصوص مواجهه با شرایط اضطراری و در حال‌حاضر شرایط ویژه ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا  دارند. 4رویکرد درخصوص معلولان در جامعه وجود داردکه عبارتند از: محرومیت، تبعیض و جدایی، ائتلاف و دربرگیری و شمول. بهترین حالت، «دربرگیری وشمول» است. در چنین شرایطی همه مردم، اعم از افراد سالم یا دارای معلولیت باهم و در کنار هم زندگی می‌کنند. امور  روزمره خود را مانند سوار و پیاده شدن از اتوبوس تا سایر فعالیت‌های اجتماعی و شغلی در کنار هم بدون نیاز به دریافت کمک و ترحم بی‌مورد به سهولت انجام می‌دهند. در یک نوع طبقه‌بندی وتقسیم‌بندی انواع افرادآسیب‌پذیر دچار مشکل، ناتوانی و معلولیت، به انواع مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند که از آن جمله‌اند: 1.افراد با مشکلات و معلولیت حرکتی 2.افراد با مشکلات و ناتوانی‌های غیرقابل رویت که خود به انواع مختلفی تقسیم می‌شود؛ یعنی افرادی که ناتوانی ارتباطی، ادراکی، حسی، یادگیری و ذهنی دارند و همچنین بیماران خاص. 3.افراد دچار مشکلات و ناتوانی‌های شنوایی، 4.افراد با مشکلات و ناتوانی‌های بینایی، 5.افراد با مشکلات گفتاری. 6.افراد مسن دچار مشکلات و ناتوانی‌ها و دارای نیازمندی‌های خاص7.افراد دارای چند نمونه از محدودیت‌ها ومعلولیت‌ها به‌طور همزمان. با کمی تامل در می‌یابیم که از نظر شهرسازی به‌طور عمومی و از جنبه برنامه‌ریزی شهری به‌طور اخص در شرایط عادی تدابیر لازم برای تردد راحت و بی‌دغدغه این شهروندان تا حدود زیادی فراهم نبوده یا حداقل با موانعی روبه‌رو است. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که شرایط اضطراری را درنظر بگیریم و بخواهیم شرایطی مطلوب برای این بخش از جامعه درنظر بگیریم. در شرایط فعلی که مخاطره بیماری ناشی از ویروس کرونا جاری است این مشکل و محدودیت برای افراد خاص و دارای معلولیت، خود را بیشتر نمایان می‌کند. شاید با طرح چند سؤال ساده بتوان حساسیت موضوع را بیشتر روشن کرد. به‌طور مثال آیا می‌دانیم که محل سکونت معلولان و افراد دارای محدودیت‌های خاص کجاست تا بتوان در شرایط اضطراری، مدیریت  بهتری داشت؟ آیا با نیازهای این قشر از جامعه آشنا هستیم؟ آیا برنامه شرایط اضطراری و به تناسب آن برنامه‌های اقتضایی متناسب با نوع معلولیت‌ها و محدودیت‌ها در شهرها متناسب با ویژگی‌های خاص خودشان در دست اقدام است؟ این سؤال‌ها و بسیاری پرسش‌های دیگر، به همه ما اعم از اینکه جزو مردم باشیم یا مسئولان یادآوری می‌کندکه این شهروندان  نیاز به توجه ویژه دارند. آیا تابه‌حال برای لحظه‌ای با خود اندیشیده‌ایم که یک فرد دچار معلولیت یا مثلا یک نابینا یا ناشنوای عزیز در شرایط رخداد مخاطره زمین لرزه، سیلاب یا هر مورد دیگر در قالب هر یک از شرایط اضطراری (حوادث، سوانح، بلایا، بحران‌ها و فجایع) چگونه باید عمل کند؟ آیا با این شهروندان مصاحبه هدفمند در قالب تهیه یک برنامه داشته‌ایم؟آیا اندیشیده‌ایم فردی که از ویلچر استفاده می‌کند و دست‌ها یش می‌تواند در معرض آلودگی باشد چگونه از مواد ضدعفونی‌کننده نصب شده در اماکن عمومی استفاده کند؟ آیا ارتفاع مناسب دارد؟و...
زمانی می‌توانیم بگوییم یک شهر، شهری برای همه است که تاب‌ آوری لازم را داشته باشد و براساس چرخه مدیریت جامع شرایط اضطراری و بحران (پیشگیری، کاهش اثرات، آمادگی، تاب‌آوری، پاسخ، بازیابی شامل بازسازی و بازتوانی) نیازهای گروه‌های مختلف ساکن در یک شهر را مدنظر قرار دهد. حداقل در قالب یک برنامه می‌توانیم در شهرها، ارتباط بین معلولان و افراد دچار محدودیت را از یک طرف با سطوح مختلف شهری و ستاد مدیریت بحران مناطق شهرداری از طرف دیگر برقرار کنیم تا بتوانیم در شرایط عادی (پیشگیری، کاهش اثرات، آمادگی وبرنامه‌ریزی تاب‌آوری) برای این شهروندان، برنامه‌ریزی لازم را به‌گونه‌ای انجام دهیم تا در شرایط اضطراری (پاسخ، مدیریت و فرماندهی و اجرای تاب آوری) بتوانیم مدیریتی منسجم‌تر و هوشمندانه‌تری را اعمال کنیم. به راستی، تهیه نقشه‌های عارضه‌یابی مدیریت ریسک معلولان و افراد دارای محدودیت و آسیب‌پذیر، محل زندگی، تردد و اشتغال آنها و بسیاری از شاخص‌های دیگر درباره این افراد در سطح محله‌ها، نواحی، مناطق و شهرها یک ضرورت است که باید با قید فوریت به آن پرداخته شود. استفاده از سامانه‌های هوشمند و فناوری‌های نوین ازجمله اینترنت اشیا  (IoT)، اینترنت بدن (IoB)، هوش مصنوعی، هوش تجاری
 (Business Intelligence)، داشبوردهای مدیریتی و بسیاری از موارد دیگر به‌صورت یکپارچه و منسجم ضمن افزایش سرعت کار، سلیقه‌ای عمل کردن را منتفی کرده و برنامه محوری را جایگزین آن می‌کند. نتیجه اینکه در کلانشهر تهران با واکسیناسیون مردم آسیب پذیر و تمرکز توجهات بر این افراد، و برنامه‌ریزی برای رسیدگی به مردم آسیب پذیر به‌طور «خانه به خانه» و «جا به جا» و اعزام واحد سیار از طریق سامانه 137برای رسیدگی به واکسیناسیون افرادی که توان مراجعه به مراکز اعلام شده را ندارند و وجود برنامه‌ای مدون در این خصوص، حاکی از رویکرد جدید در شهرداری تهران مبنی بر مردم محور بودن فعالیت‌ها و توجه ویژه به افراد آسیب‌پذیر در راستای ارتقای تاب‌آوری به‌عنوان گامی ارزشمنداست. این ابتدای راه است و باید متفاوت اندیشید.