خلبان‌های افغان در برزخ

15آگوست2021 (24مرداد) رستاخیز افغانستان بود؛ کشوری که تلاش‌های تدریجی‌اش برای ترمیم جراحت‌های ناشی از جنگ طولانی و فروپاشی‌ اقتصادی و سیاسی، به مرور و به‌کُندی در حال اثربخشی بود، یکباره متوقف شد تا بار دیگر مسیر عقبگرد را در پیش گیرد. از همان زمان که اشرف غنی بنا به ادعای واشنگتن‌پست با یک جفت دمپایی پلاستیکی و کتی نازک، به همراه خانواده‌اش سوار بر هلی‌کوپتر کابل را به مقصد ازبکستان ترک کرد، سرنوشت شهروندان زیادی در افغانستان برای همیشه زیر و رو شد. با بازگشت حکومت طالبان به افغانستان، نیروها و متخصصانی که به دلایل مختلف با نیروهای ارتش آمریکا در ارتباط بودند، ازجمله مترجم‌ها، ‌خدمه پرواز و خلبان‌هایی که توسط نیروهای آمریکایی یا ناتو آموزش دیده بودند، خود را در معرض خطری بزرگ احساس کردند. مانند هزاران افغانی که در فرودگاه کابل برای نجات خود از چنگ طالبان به بال‌ها و چرخ‌های هواپیما آویزان شده بودند، اینها هم برای نجات جان‌شان، فرار را بر قرار ترجیح دادند. با این تفاوت که یک دلگرمی بزرگ داشتند؛ پشتیبانی دولت‌های خارجی، ‌به‌ویژه انگلیس و آمریکا. اگرچه گذر زمان ثابت کرد این دلگرمی چندان عمیق و قابل اتکا نبوده است، دست‌کم برای خلبانان ارتش افغانستان.
از آن زمان تاکنون تعداد زیادی از مترجمان و خلبانان افغان از کشور خارج شده‌اند، اما برای آنها خروج از کشور لزوما به معنی داشتن امنیت نبوده است. به‌ویژه بسیاری از خلبانان و خدمه پرواز ارتش افغانستان که پیش از سقوط کابل از ترس جان کشور را ترک کرده‌ بودند، همچنان در انتظار محقق شدن وعده‌های پشتیبانی دولت آمریکا هستند. خلبان‌ها که در حال حاضر بلاتکلیف‌ترین گروه از میان نظامیان و خدمه پرواز ارتش افغانستان به‌شمار می‌روند، بیش از دیگر نیروها در معرض خطر بوده و هستند زیرا در تمامی سال‌های نبرد با نیروهای طالبان نقشی کلیدی در واردکردن تلفات به این نیروها داشته‌اند. براساس گزارشی از رویترز، حتی پیش از به‌قدرت رسیدن طالبان، خلبانان آموزش‌دیده افغان از اهداف اصلی طالب‌ها بوده‌اند. پیش از خروج آمریکا، طالبان حتی موفق شد شماری از خلبان‌ها را ترور کند. از این‌رو حتی با وجود اعلام عفو عمومی، خلبانان افغان که با استفاده از هواپیمای جنگی ارتش افغانستان به تاجیکستان و ازبکستان گریخته‌اند، همچنان نگران جان خود و در انتظار مساعدت آمریکا برای انتقال به این کشور هستند. همزمان، طالبان برای استرداد این خلبان‌ها و هواپیماهای جنگی، ازبکستان را تحت فشار قرار داده است. براساس گزارش پایگاه خبری-تحلیلی هیل، دولت ازبکستان 2هفته بعد از سقوط کابل، به آمریکا هشدار داد که ممکن است خلبان‌ها را از کشور اخراج کند و از آمریکا درخواست کرد برای جلوگیری از وقوع درگیری میان این کشور و طالبان، خلبانان را به کشوری دیگر منتقل کند. درنهایت پس از یک‌ماه اقامت، یا به‌گفته خود خلبانان بازداشت در کمپی در ازبکستان، روند انتقال بخشی از ‌خلبانان و دیگر خدمه پرواز ارتش افغانستان به امارات از حدود 2‌ماه قبل آغاز شد. اگرچه هنوز تعداد زیادی از این خلبانان، ناراضی از ضعف دولت آمریکا در حمایت از آنها، در تاجیکستان جا مانده‌اند.

خلبان‌های فراموش‌شده
براساس گزارشی جدید از نیویورک‌تایمز، صدها خلبان و خدمه پرواز ارتش افغانستان که از ترس جانشان در افغانستان پنهان شده‌اند، احساس می‌کنند از سوی همرزمان خود، یعنی نیروهای ارتش آمریکا رها شده‌اند. این افراد می‌گویند خود و خانواده‌هایشان در معرض خطر کشته‌شدن به‌دست نیروهای طالبان قرار دارند. خلبانان داخل افغانستان می‌گویند برای فرار از دست طالب‌ها از خانه‌ای به خانه‌ای دیگر می‌گریزند، پولی در بساط ندارند و برای جلوگیری از لورفتن هویتشان نمی‌توانند مشغول به‌کار شوند. یکی از این خلبانان می‌گوید نیروهای طالبان به خانه او حمله کرده‌اند، ‌درباره محل خفای او پرس‌وجو و مادرش را بازجویی کرده‌اند. خلبانی دیگر که در پایگاه نیروی هوایی آمریکا در تگزاس دوره دیده است می‌گوید فرصت فرار به تاجیکستان را نادیده گرفته، زیرا نمی‌خواسته اعضای خانواده‌اش را در افغانستان تنها بگذارد. اکنون او به همراه همسر و 7فرزندش پنهان شده‌اند و پول و غذای کمی برایشان باقی مانده است. این خلبان که مانند دیگر خلبانان به دلایل امنیتی نام خود را افشا نمی‌کند می‌گوید: زندگی ما روزبه‌روز بدتر می‌شود، نمی‌توانیم در جای ثابتی بمانیم، ‌همیشه در خفا هستیم و حتی اقوام و فامیل هم از محل پنهان‌شدن ما بی‌اطلاع‌اند. خلبانی دیگر در تماسی ناشناس به نیویورک‌تایمز گفته است: من برای 5سال شانه‌به‌شانه در کنار همرزم‌های آمریکایی‌ام ایستادم، اما آنها ما را فراموش کرده‌اند.
چند خلبان دیگر هم به‌صورت ناشناس از افغانستان با نیویورک‌تایمز تماس گرفته و اعلام کرده‌اند که هیچ تماس یا خبری از جانب دولت آمریکا دریافت نکرده‌اند، اما از سوی اعضای سابق ارتش آمریکا راهنمایی‌هایی دریافت کرده‌اند. برخی از این مشاوران گروهی به نام «عملیات وعده مقدس» تشکیل داده‌اند که به‌واسطه آن بتوانند خدمه پرواز ارتش افغانستان را به مکانی امن منتقل کنند. ژنرال دیوید هیکز یکی از اعضای بازنشسته نیروی هوایی ارتش آمریکا که مدیر اجرایی این عملیات است می‌گوید این گروه پیام‌های زیادی از سوی خلبانان متواری دریافت کرده‌ که از چند و چون برنامه آمریکا برای نجات جان آنها می‌پرسند. هیکز که زمانی مدیریت برنامه آموزش نیروهای هوایی در افغانستان را به‌عهده داشته می‌گوید: ما متوجه شدیم که دولت آمریکا هیچ برنامه‌ای برای خارج‌کردن این افراد از افغانستان ندارد. آمریکا میلیون‌ها دلار صرف آموزش این افراد کرده و تمامی آنها به‌خاطر تلاشی که برای نبرد با طالبان به خرج داده‌اند، شایسته آن هستند که در اولویت قرار گیرند. به‌گفته هیکز این عملیات تاکنون به خروج 350نفر از این افراد از کشور کمک کرده و وضعیت دوهزار خدمه پرواز ارتش افغانستان و خانواده‌های آنان را برای خروج از کشور مورد بررسی قرار داده، اما هنوز 8هزار مورد دیگر در انتظار بررسی هستند.

وضعیت در کمپ خلبانان
به‌جز افرادی که از ازبکستان به امارات منتقل شده‌اند، هنوز 143نفر از خدمه پرواز و خلبان‌های افغان در کمپی در نزدیکی دوشنبه پایتخت تاجیکستان محبوس هستند. تمامی خلبانان و خدمه پروازی که در این کشور تحت نظر و بازداشت هستند، چشم امید خود را به دولت و ارتش آمریکا دوخته‌اند تا آنها را از تاجیکستان و خانواده‌هایشان را از افغانستان به کشوری امن منتقل کنند. این افراد نسبت به وضعیت خود به‌شدت ناامید هستند؛ حتی با وجود اینکه مقامات سفارت آمریکا در دوشنبه به‌تازگی برای ثبت داده‌های بیومتریک و پیگیری روند انتقال خلبانان به محل اقامت آنها رفته‌اند. یکی از ساکنان کمپ خلبانان از روحیه بسیار پایین همکارانش خبر می‌دهد و می‌گوید ما در موقعیتی نامشخص قرار گرفته‌ایم و نمی‌دانیم چه بر سرمان خواهد آمد. این خلبانان به تلفن همراه دسترسی ندارند و با استفاده از یک گوشی که پنهانی به کمپ وارد شده با رسانه‌ها در تماسند. آنها اجازه ترک کمپ را ندارند، گوشی‌های آنها ضبط شده و مجبورند با مقدار ناچیزی غذا و دارو سر کنند. تعدادی از این افراد چندین‌ماه است نتوانسته‌اند با اعضای خانواده خود تماس بگیرند و حتی از سلامت و زنده‌بودن آنها بی‌خبرند.

   فرار جنگنده‌های افغانستان
براساس گزارش جدید بازرس ویژه بازسازی افغانستان که یک نهاد دولتی در آمریکاست، حدود 25درصد از هواپیماهای نیروی هوایی ارتش افغانستان در پی سقوط دولت در این کشور توسط خلبانان افغان به تاجیکستان و ازبکستان پرواز کرده‌اند. ژنرال هیکز تعداد هواپیماها را 56 تا 60فروند اعلام کرده است. جنگنده‌های سبک A-29 و هلی‌کوپترهای UH-60 بلک‌هاوک ازجمله این تجهیزات هستند که هنوز سرنوشت آنها مشخص نشده است.