درنگی بر چند رمان مطرح داستایفسکی به بهانه دویستمین سالگرد تولدش
داستایفسکی نجابت یک جهانِ بی‌قدر
فرزام شیرزادی - روزنامه‌نگار
فیودور میخایلوویچ داستایفسکی که در ایران ترجمه‌هایی از رمان‌های مطرح و قدر اولِ او با نام فیودور داستایوسکی، فئودور داستایفسکی و فیودار داستایفسکی منتشر و با اقبال و فروش چشمگیری مواجه بوده، یکی از انگشت‌شمار غول‌های نویسندگی در جهان است که نویسندگان بسیاری از او تأثیر گرفته‌اند؛ نویسنده‌ای که به‌رغم بیماری صرع و جسم ناخوشش رمان‌هایی نوشت که میلیون‌ها نسخه از آنها در سراسر گیتی به زبان‌های مختلف ترجمه شده و خوانندگان و منتقدان بسیاری را در سراسر جهان مفتون خود کرده است؛ آثاری که پس از گذشت 140سال از مرگ نویسنده‌شان، هنوز نقدها و نشست‌های زیادی را به‌خود اختصاص می‌دهند. از ابتدای این هفته به همت شهر کتاب برنامه «یک‌هفته با داستایفسکی» آغاز شده که تا پایان هفته، با سخنرانی‌ها و انتشار مقالات و یادداشت‌هایی از هنرمندان، منتقدان ادبی و نویسندگان ادامه دارد. به بهانه هفته داستایفسکی که در دویستمین سالگرد تولد او برپا شده، مروری داریم بر آثاری از این نویسنده که طی سال‌های اخیر چندین‌بار تجدیدچاپ شده‌اند. نویسنده‌ای که نجابت یک جهان بی‌قدر است.
برادران کارامازوف
بسیاری از منتقدان ادبیات، رمان 2جلدی «برادران کارامازوف» را مشهورترین اثر داستایفسکی می‌دانند؛ گرچه در این خصوص اختلاف‌نظرهایی وجود دارد و عده‌ای «جنایت‌ومکافات» و «ابله» را در جایگاه نخست ارزیابی می‌کنند. برادران کارامازوف که مشفق همدانی، صالح حسینی، پرویز شهدی و احمد علیقلیان آن را به فارسی برگردانده‌اند، ترجمه‌ای هم از اصغر رستگار دارد که انتشارات نگاه آن را منتشر کرده و تا‌کنون به چاپ‌های متعدد رسیده است. داستان کتاب ماجرای خانواده‌ای عجیب و شرح نحوه ارتباطی است که بین فئودور کارامازوف، پیرمرد فاسدالاخلاق و متمول با 3پسرش به نام‌های دیمیتری، ایوان و آلیوشا و پسر نامشروعش به نام اسمردیاکوف وجود دارد. برادران کارامازوف، رمانی فلسفی- اجتماعی است که به‌طور عمیقی به حوزه الهیات، اختیار و اخلاقیات می‌پردازد. از زمان انتشار، این رمان توسط بسیاری از اندیشمندان و دانشمندان همانند آلبرت اینشتین، زیگموند فروید، مارتین هایدگر، کورت ونگات، لودویگ ویتگنشتاین و پاپ بندیکت شانزدهم مورد تحسین قرار گرفته است و به‌عنوان یکی از بهترین اثرها در ادبیات شناخته شده‌است. نشر نگاه چاپ مجدد این رمان 2جلدی پرکشش و گیرا را به بهای 355هزار تومان منتشر کرده است که یکی از ترجمه‌های درخور توجه از این اثر به فارسی است.
جنایت و مکافات
این رمان بسیار شناخته شده داستایفسکی، داستان دانشجویی به نام راسکولْنیکف را روایت می‌کند که به سبب اصولش مرتکب قتل می‌شود. بنابر انگیزه‌های پیچیده‌ای که حتی خود او از تحلیلشان عاجز است، زن رباخواری را همراه با خواهرش که غیرمنتظره، هنگام وقوع قتل در صحنه حاضر می‌شود، می‌کشد و پس از قتل خود را ناتوان از خرج کردن پول و جواهراتی که برداشته می‌بیند و آنها را پنهان می‌کند. بعد از چند روز بیماری و بستری شدن در خانه، راسکولنیکف هرکس را می‌بیند گمان می‌کند به او مظنون است و با این افکار کارش به جنون می‌رسد. داستایفسکی 3بار تلاش کرد تا این اثر را از زبان شخصیت اصلی داستان روایت کند؛ نخست به شکل یادداشت‌های روزانه شخصیت اصلی، سپس به شکل اعتراف او در برابر دادگاه و سرانجام به‌صورت خاطراتی که او به هنگام آزادی از زندان می‌نویسد، ولی در نهایت آن را به روایت ساده سوم شخص مفرد که قالب نهایی رمان بود، نوشت. جنایت و مکافات بارها به فارسی ترجمه و منتشر شده است. مهری آهی، پرویز شهدی، اصغر رستگار، احد علیقلیان و حمیدرضا آتش برآب ازجمله مترجمان شناخته شده این رمان به فارسی بوده‌اند. یکی از نسخه‌های فارسی این رمان که همراه با 20تفسیر و از زبان روسی به فارسی برگردانده شده، ترجمه‌ای روان و پاکیزه از حمیدرضا آتش برآب، مترجم 44ساله است که ظرف 3سال از سوی انتشارات علمی و فرهنگی با شمارگان 2هزار نسخه در هر نوبت به چاپ سوم رسیده است. این رمان 2جلدی به بهای 180هزار تومان منتشر شده است.
یادداشت‌های زیرزمینی
فیودور داستایفسکی کتاب یادداشت‌های زیرزمینی را در سال ۱۸۶۴ منتشر کرد؛ یکی از عجیب‌ترین رمان‌هایش که در آن به پیچیده‌ترین جنبه‌های روانشناختی انسان پرداخته است؛ منتهی با فرمی که از دیگر آثار او فاصله بسیار زیادی دارد. چالش‌برانگیزترین و مهم‌ترین بخش اتفاقات مرد زیرزمینی، مواجه شدنش با زنی بدکاره و بیچاره است. در این بخش شخصیت داستان به نوعی از نظر بیچارگی با زن احساس همذات‌پنداری می‌کند، دلش به حال او می‌سوزد و می‌خواهد راهنمایی‌اش کند تا اختیار زندگی‌اش را به‌دست بگیرد و برده و بازیچه‌ای در دست دیگران نباشد. حمیدرضا آتش برآب، مترجم این رمان، در ابتدای کتاب در یادداشتی می‌نویسد: «آقایان! خانم‌ها! گوش کنید! شما یکی از دشوارترین، دراماتیک‌ترین و غیرقابل هضم‌ترین رمان‌ها را در دست دارید. اکنون چیزی بیش از 150سال از نگارش این اثر می‌گذرد؛ نخستین رمان تک‌گویی درونی و نخستین جریان صدای وجدان که تاریخ ادبیات به‌خاطر می‌آورد؛ حتی پیش از ولوله جوشانِ جیمز جویس، ایتالو ازوو، روبرت موزیل، آلفرد دوبلین و ژان پل سارتر. این رمان تسلایی اندک است که انسان‌های باهوش را به هیچ نمی‌رساند، اما دیوانه‌ها با آن حتما به جایی می‌رسند...» این رمان 566صفحه‌ای با 14تفسیر به بهای 90هزار تومان منتشر شده و انتشارات علمی و فرهنگی چاپ سیزدهم آن را با شمارگان هزار نسخه روانه بازار کتاب کرده است.
قمار باز
قمارباز یکی از آثار در خور و ممتاز داستایفسکی است که در ۴۵ سالگی، تنها در مدت ۲۶ روز نگاشته شده‌است. داستان رمان ماجرای خانواده‌ای روس است که بر اثر تحولات و بی‌لیاقتی‌ها ثروت انبوه خود را از دست داده و مجبور به مهاجرت به کشور دیگری شده‌اند. راوی داستان که معلم فرزندان این خانواده است داستان را در حالی روایت می‌کند که یا از قمارخانه برگشته است یا در راه قمارخانه است. وی که به شانس خودش در قمار اعتقاد دارد مدام در اندیشه قمار است و آن را تنها راه محقق شدن خواسته‌هایش می‌داند. این رمان نوعی خودزندگینامه از داستایفسکی به‌حساب می‌آید. او با نگاهی دقیق و موشکافانه به دردسرهای افرادی که قمار می‌کنند، می‌پردازد و حس آنها را پای میز قمار، هنگام برد و باخت به تصویر می‌کشد؛ تصویری که نشان‌دهنده مشکلات این قشر است. «نیچه» فیلسوف آلمانی درباره توانایی داستایفسکی در تجزیه و تحلیل ریشه‌های فکری گفته است: «آنچه درباره روانشناسی آموخته، نتیجه مطالعه آثار این نویسنده بی‌نظیر روس است.» قمارباز را علاوه بر جلال آل‌احمد، سروش حبیبی و صالح حسینی هم به فارسی برگردانده‌اند، اما ترجمه‌ای جدید از آن از زبان روسی توسط حمیدرضا آتش برآب منتشر شده که انتشارات علمی و فرهنگی چاپ ششم آن را به قیمت 72هزار تومان منتشر کرده است.
جوان خام
این رمان شرح حال و روزگار جوان ۱۹ ساله روشنفکری به نام آرکادی دولگوروکی، فرزند نامشروع ملاکی ولنگار به نام ورسیلوف است. داستان بر تضاد ایدئولوژیک مستمر پدر و پسر تمرکز دارد که نمایانگر تقابل تفکر سنتی نسل ۱۸۴۰ با نظریات پوچ‌گرایانه نسل ۱۸۶۰روسیه است. داستایفسکی در این رمان و به نوعی در تمام آثار مهم ادبی خود چالشی را فراروی خواننده می‌گذارد؛ آدمی چگونه موجودی است؟ فرشته‌خو یا دیوصفت یا ترکیبی از این دو. اکثر شخصیت‌های خلق شده توسط او بیشتر از هر چیز درگیر خود هستند و این درگیری موجب خلق روایت‌های فرد با افراد و محیط می‌شود. زندگی خاص و پر از پیچیدگی نویسنده، بیماری صرع که بسیاری آن را منشا نبوغ وی می‌دانند، جامعه اشرافی روسیه در دوران زندگی او که از یک سو متاثر از رشد بورژوازی در اروپا و از دیگر سوی دیگر متکی بر فئودالیسم روسی است در تک تک آثارش ردپای خود را بر جای گذاشته و انسان گرفتار پوچ انگاری در جامعه‌ای با ظاهر پرزرق و برق و پرفریب را با استادی تصویر کرده است. جوان خام نیز یکی دیگر از آثار ماندگار این نویسنده بی‌بدیل است که اصغر رستگار آن را ترجمه کرده و بارها از سوی نشر نگاه تجدید چاپ شده است. چاپ جدید این اثر 760صفحه‌ای به بهای 195هزار تومان منتشر شده است.
در همینه زمینه :
