چرا شاد نیستیم؟
بررسی دلایل فقدان شادی در جامعه و پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن در گفت‌وگو با امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس
ایران در گزارش سالانه شادترین کشورهای جهان معمولا در رتبه‌های آخر قرار می‌گیرد؛ برای مثال، در سال2020 جایگاه 118 را به‌خود اختصاص داد؛ جایگاهی که تنها نسبت به کشورهای جنگ‌زده‌ای چون افغانستان و یمن بهتر است. در گفت‌وگو با امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس، دلایل پایین‌بودن شاخص‌های شادی در جامعه و پیامدهای اجتماعی آن را بررسی کرده‌ایم.
چرا در جامعه ماشاخص‌های شادی و نشاط اجتماعی جایگاه پایینی دارد؟
به‌صورت کلی شادی اجتماعی در نسبت مستقیم با وضعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و بافت فرهنگی جامعه قرار دارد. عامل مؤثر دیگری که یک جامعه را به سمت غمگین بودن می‌کشاند، مکاتب و سمبل‌های فرهنگی و آنچه به این واسطه توسط رسانه‌ها به مردم نشان داده می‌شود نیز در بروز شادی اجتماعی مؤثر است. در جامعه ما افزون بر اوضاع نه‌چندان مناسب اقتصادی و پیامدهای آن تلاشی نیز برای عرضه برنامه‌های شاد و ایجاد محیط‌های شادی‌بخش نمی‌شود.
آیا بحران اقتصادی به تنهایی می‌تواند نشاط و شادی اجتماعی را از بین ببرد؟
آنچه ملازم با این بحران است و مردم را دچار افسردگی و اندوه می‌کند، شرایطی است که چنین بحرانی را ایجاد کرده یعنی رانت، بی‌عدالتی و شکاف طبقاتی. در کشوری مانند هند، بخش اعظم مردم فقیر و گرسنه هستند اما آنها ملت افسرده و غمگینی نیستند زیرا با وجود مشکلات معیشتی، هندیان آیین‌های زیادی دارند که مشحون از شادی و آواز است و بین همه مردم فارغ از فقیر و غنی انجام می‌شود، اما درخصوص جامعه ما چه نهاد یا سازمانی دغدغه شاد‌کردن مردم را دارد؟ کدام موسیقی شاد یا سریال و برنامه شاد از صدا و سیما پخش می‌شود؟ اساسا شرایط به‌گونه‌ای است که کمتر ابزار و فضایی برای شادی و تفریح مردم وجود دارد.
پیامدهای بروز این وضعیت ناگوار در جامعه چیست؟
نشاط اجتماعی و خنده مردم همه‌‌چیز است. در جامعه‌ای که مدام غمبار است، اقتصاد فضایی برای رشد ندارد، بازدهی کاری کاهش پیدا می‌کند؛ این مسئله حتی بر مناسبات خانوادگی مانند طلاق و ازدواج اثرگذار است. آسیب‌های دیگری از قبیل واگرایی اجتماعی، یأس و خشونت نیز ازجمله پیامدهای فقدان نشاط اجتماعی است. در چند‌دهه اخیر جهان پیشرفته درصدد افزایش میزان نشاط مردم از طریق مطالعات جدید ازجمله جامعه‌شناسی اوقات‌فراغت است. این نیاز به اندازه‌ای جدی است که برخی افراد به‌خاطر آن وطن و خاکشان را ترک می‌کنند و سرمایه مملکت را می‌برند مثلا در جایی دیگر ملک می‌خرند؛ تنها برای اینکه شاد باشند. یکی از بدترین و تأسف‌بارترین پیامدهای فقدان نشاط، افزایش آمار خودکشی به‌ویژه در میان جوانان است.
یعنی نرسیدن به بخشی از آرزوها تأثیری بر کاهش شادی اجتماعی می‌گذارد؟
طبقه پایین که با مشکلات فراوان اقتصادی مواجه است تکلیفش معلوم است، وضعیت شادی حتی در میان طبقه متوسط رو به بالا و طبقه بالا نیز تعریف چندانی ندارد؛ یعنی گروه‌هایی که به این طبقه تعلق دارند نیز تجربه مشترکی در ناامیدی و سرخوردگی با طبقه پایین دارند، هرچند این طبقه با بحران معیشت چندان مواجه نیستند اما وجود ناکارآمدی در ساختار اجتماعی و اقتصادی، سبب می‌شود که این گروه نیز احساس شادی و خوشبختی را تجربه نکنند، زیرا خوشبختی و احساس شادی امری است که در پیوند با شادی و خوشبختی دیگران قرار دارد؛ وقتی دیگری گرسنه و در تنگناست، حتی فرد متمول هم احساس خوشبختی ندارد. در وضعیت فعلی بعضی از افراد از طبیعی‌ترین حقوق و لذات خود به‌دلیل مشکلات اقتصادی و تورم محرومند و این موضوع تبعات اجتماعی نامناسبی دارد.
پیامدهای فقدان نشاط اجتماعی در آینده چیست؟
انباشت اندوه و ناکامی به بروز نارضایتی می‌انجامد. راه نجات پس از اصلاح ساختاری و ارتقای رفاه اجتماعی، ایجاد فضایی برای تفریح و نشاط مردم در عرصه عمومی و دادن آزادی به مردم است.
