پاییز هزار رنگ ارسباران

سیدمرتضی احمدپور-خبرنگار

اگر علاقه‌مند به پاییز و شنیدن صدای خش خش برگ‌های پاییزی زیر قدم‌هایتان هستید و برای لمس این فصل زیبا هم عجله دارید، جنگل‌های ارسباران بهترین گزینه برای شما خواهد بود؛ جنگلی به وسعت 550هزارهکتار که از چند روز قبل، رنگ عوض کرده و جنگل یک‌دست سبزپوش، به رنگ‌های متنوعی زینت داده شده است؛ رنگ‌هایی که از زرد و نارنجی تا قرمز و قهوه‌ای را شامل می‌شود.
جنگل‌های ارسباران در محدوده استان‌های آذربایجان‌شرقی و اردبیل واقع شده و از شمال به رودخانه «ارس»، از شرق به رودخانه «دره‌رود»، از جنوب به شهرستان «هریس» و از غرب به شهرستان‌های «جلفا» و «مرند» محدود می‌شود. این جنگل‌ها بازمانده  بخشی از جنگل‌های هیرکانی هستند که از دوره سوم زمین‌شناسی باقی مانده‌اند.
 تنوع حیات‌وحش دراین منطقه آنقدر بالاست که به آن «موزه حیات وحش ایران» هم لقب داده‌اند. این منطقه به عنوان «ذخیره‌گاه زیست‌کره» در سازمان یونسکو ثبت شده و این موضوع نشان دهنده پوشش گیاهی و حیات جانوری غنی ارسباران است که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. 

سفر به قلب زیبایی‌های پاییزی 
«محمدرضا عزیزی»، یکی از اهالی روستای «علی‌آباد» واقع در «دره مکیدی» کلیبر است که 2اتاق از خانه خود را به گردشگران اجاره می‌دهد و به‌گفته خودش، در تمام ایام سال، حتی در زمستان و پاییز، مسافر دارد. او به خبرنگارهمشهری می‌گوید: هر فصل از سال جنگل‌های ارسباران، به‌ویژه در دره مکیدی و اطراف روستای علی‌آباد که در قعر منطقه قرار دارد، زیبایی‌های خاص خود را دارد و علاقه‌مندان برای دیدن این جنگل‌ها به این منطقه می‌آیند.وی ادامه می‌دهد: پاییز ارسباران زیبایی‌های خاص خود را دارد و درختان چند رنگ می‌شوند، اما امسال این پدیده هم زودتر آغاز شده هم اینکه تنوع رنگی بیشتری دارد که برای خود اهالی هم جالب است.
به‌گفته عزیزی، امسال برگ درختان حدود 2هفته زودتر تغییر رنگ داده‌اند و رنگ‌بندی قهوه‌ای درمیان برگ‌ها بیشتر است، ضمن اینکه برگ‌ریزان هم رخ داده‌است که معمولا از اواسط آبان‌ماه آغاز می‌شود.

دلیل رنگ‌بندی متفاوت 
یک کارشناس محیط زیست با بیان اینکه تنوع درختان در جنگل‌های ارسباران زیاد بوده و برهمین اساس نیز تنوع برگ‌های پاییزی دراین منطقه بیشتر است، به خبرنگارهمشهری می‌گوید: در بهار و تابستان، درختان برگ‌های ‌ریزی درمی‌آورند که به‌مثابه کارخانه‌ غذای آنها دراین فصل عمل می‌کنند. این برگ‌ها دارای کلروفیل یا سبزینه هستند که بر بقیه مواد شیمیایی موجود در برگ‌ها غلبه می‌کنند. بنابراین در فصل بهار و تابستان برگ درختان اغلب سبز است.
«شیرین ثابتی» می‌افزاید: رنگ‌دانه‌های زرد، نارنجی و قهوه‌ای درختان در منطقه ارسباران با رسیدن پاییز که روزها کوتاه‌تر و دمای هوا پایین می‌آید، بیشتر خود را نشان می‌دهند و همزمان با کاهش میزان کلروفیل در برگ‌ها، رنگ سبز آنها نیز از بین می‌رود.
وی تأکید می‌کند: در منطقه ارسباران، برخلاف شمال کشور، هوا زودتر سرد می‌شود و روزهای پاییزی حتی با یخبندان و برف نیز همراه است. دمای هوا دراین منطقه در اواسط پاییز، به‌ویژه در شب‌ها تا زیرصفر هم می‌رسد که زمینه‌ساز به‌خواب رفتن سریع‌تر درختان و عدم نیاز به مواد مغذی برگ‌ها می‌شود. در نتیجه درختان پاییزی به رنگ‌های مختلفی درمی‌آیند که این فرایند چند هفته زودتر از بقیه جنگل‌ها به‌وقوع می‌پیوندد.
ثابتی می‌افزاید: در جنگل‌های ارسباران علاوه بر رنگ زرد و نارنجی، رنگ‌های «قرمز روشن»، «قرمز تیره» و «قرمز مایل به قهوه‌ای» هم دیده می‌شود و در مخروط‌داران هم که برگ‌های خود را در پاییز از دست نمی‌دهند، به قهوه‌ای روشن بدل می‌شود که خود عامل روشن‌تر شدن رنگ در بهار است.
این کارشناس با اشاره به آغاز سریع‌تر تغییر رنگ درختان و تنوع رنگی بیشتر برگ‌ها در سال‌جاری اضافه می‌کند: امسال جنگل‌های ارسباران با آفت‌های حشره‌ای مواجه بود که تأثیر این آفت‌ها تا تاپاییز هم ادامه داشت و به همین دلیل قبل از زمان عادی سالانه، برخی درختان تغییررنگ داده‌اند که دلیل آن را می‌توان تولید رنگ‌دانه‌های سرخ برای مبارزه با حشرات توسط درختان ارسباران ارزیابی کرد.
کمیته‌‌ای برای صیانت از جنگل‌های ارسباران 
مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان‌شرقی نیز با بیان اینکه جنگل‌های ارسباران در پاییز با آسیب‌های زیادی مواجه هستند، می‌گوید: دراین فصل گردشگران برای دیدن زیبایی‌های پاییزی به منطقه می‌آیند و متأسفانه برخی خطاهای انسانی رخ می‌دهد که منجر به حادثه و آتش‌سوزی می‌شود.
«محمدباقر هنربر» با بیان اینکه کمیته‌ صیانت از جنگل‌های ارسباران از چند ماه قبل به‌صورت جدی‌تری فعال شده‌است، ادامه می‌دهد: این کمیته در شهرهایی که در حوزه جنگل‌های ارسباران قرار گرفته‌اند، فعال است و در پاییز و زمستان هم رصد و مراقبت صورت می‌گیرد و امیدواریم گردشگران و علاقه‌مندان به جنگل‌های ارسباران با رعایت اصول ایمنی و پرهیز از روشن کردن آتش، از این جنگل‌ها دیدن کنند.
وی اضافه می‌کند: گرمای بالای هوا در تابستان سال‌جاری و وقوع سیل در بخشی از جنگل، سبب وارد آمدن آسیب‌هایی به محیط جنگلی و درختان شده‌است و مسئولان مربوط دراستان نیز با توجه به فرا رسیدن پاییز، براساس برنامه‌های کمیته صیانت، اقدام‌های حمایتی لازم را انجام می‌دهند.