زندگی پدیا/ رسانه و تعلق خاطر به هویت

مهدی توکلیان

همه‌‌چیز از همین یک کلمه دو حرفی آغاز می‌شود به نام: «من» و امان از همین «من، من» کردن‌ها و «من» شدن‌ها و «من» گفتن‌ها در گفتار و ادبیات رایج خیلی‌ها که به ظاهر انتظار چنین گفتاری از آنها نمی‌رود و امان از این همه «من» که نیم‌من هم نمی‌شود و‌ ای کاش این دو‌حرفی ساده به مطالب مهم‌تر دیگری گره می‌خورد، مانند محله «من»، کوچه «من»، شهر «من»، ایران «من» تا کمی احساس تعلق به شهر و کوچه و محله و سرزمین مادری بیشتر تقویت می‌شد.
بنا بر نظر کارشناسان، مهندسی اجتماعی که رهاورد تعاملات اجتماعی است، از طریق رسانه‌های نوظهور می‌تواند باعث شود تا رفتار اجتماعی به حرکت‌های اجتماعی ختم شود و از آنجا که در حرکت‌های اجتماعی، نقش شبکه‌های اجتماعی پررنگ است، جنبش‌های اجتماعی پس از حرکت‌های اجتماعی پدید می‌آیند و می‌توانند زمینه‌ساز تغییر هویت اجتماعی جامعه منجر شوند. صدا و سیما در مناسبت محرم و صفر سال 1400 با رویکردی جدید به معرفی برخی از آیین‌های عزاداری در بین اقوام ایرانی پرداخت و در انتهای هر معرفی با ضرباهنگی زیبا و نشان گرافیکی با عنوان «ایران من» برنامه را به پایان می‌رساند. طبعا چنین ابتکاراتی با رویکرد ایجاد احساس تعلق به ایران اسلامی و هویت قومی و قبیله‌ای به‌عنوان ایجاد هویت اجتماعی در بین مخاطبان امری ستودنی است.
آیا برنامه‌ریزان و برنامه‌سازان و سیاستگذاران حوزه فرهنگ و هنر و رسانه، همچنان به‌عنوان نیروهای اثرگذار فرهنگی در تصمیم‌گیری‌های کلان فرهنگی کشور لحاظ می‌شوند یا به چشم فرزندی کم‌توان در مواجهه با توفان الکترونیکی مدرن یا قرابت نسبی فرهنگ عمومی با آن مماشات می‌شود؟ چرا که بعد از دستاوردهای درخشان در حوزه نرم‌افزاری و سخت‌افزاری فرهنگ و هنر و رسانه به‌صورت نسبی که در اوایل دهه 80شمسی (کمتر از دو دهه پیش) صورت پذیرفته، بدنه نخبگان منورالفکر حاکمیتی و اندیشمندان دور از قدرت و نمایندگان ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی همچنان حاضر به پذیرفتن قدرت بی‌صدای فرهنگ و هنر مهجور نشده‌اند. یکی از ویژگی‌های کلیدی در مفهوم روانشناختی «اثرگذاری»، مشاهده ملموس و عینی سود و زیان یک پدیده در معرض دید و قضاوت است. در روزگاری که سیطره این نگاه منفعت‌‌مدارانه به‌دلیل ضعف‌های اقتصادی و به تبع آن فرهنگی در کشور حکمرانی می‌کند، به‌نظر می‌رسد به تصویر کشیدن و معرفی آداب و رسوم، برنامه‌ها و فعالیت‌های کمتر شناخته شده اقوام ایرانی برای فعالان فرهنگی، اندیشمندان و نخبگان عرصه‌های مختلف می‌تواند باعث اتفاقات تازه‌ای در دایره توجهات و مداخل تحلیلی آنها شود.
در سال‌های اخیر که با ورود تجهیزات خانگی دریافت تصاویر ماهواره‌ها و راه‌اندازی شبکه‌های فارسی زبان، شاهد تحول هویت، ساختار و برنامه‌های رسانه‌های فارسی زبان بیگانه و تنوع و تکثر این شبکه‌ها بودیم انتظار می‌رود سیاستگذاران حوزه فرهنگ و رسانه با شناخت بیشتر و تحلیل دقیق از گسترش این شبکه‌ها و آشنایی به هدف گردانندگان و حامیان آنها در استحاله فرهنگی جامعه ایرانی، راهکار‌های مناسب و قابل دفاع متنوعی را در سپهر رسانه‌ای و فرهنگی ایران اسلامی طراحی و اجرا کنند، تا از شکل‌گیری حرکت‌های هنجارشکن و جنبش‌های اجتماعی ساختارشکن جلوگیری شود.