گزارش
همشهری گزارش جدید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را تحلیل می‌کند
صندوق‌های بحران‌زده، بازنشستگان درمانده
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وضعیت صندوق‌های بازنشستگی را نگران‌کننده خواند و اعلام کرد: نظام بازنشستگی و تامین اجتماعی ایران با آرمان‌های خود در حفظ کرامت انسانی، رفاه اجتماعی و زندگی به دور از فقر با چالش‌های جدی مواجه شده که رفاه سالمندان را در خطر قرار داده است. تازه‌ترین گزارش این وزارتخانه از مشکلات نظام بیمه‌ای و صندوق‌های بازنشستگی پرده برمی‌دارد و می‌گوید: این صندوق‌ها ذخایر کافی برای تامین تعهدات آینده را ندارند و چشم‌انداز خوبی در انتظار آنها نخواهد بود.
به گزارش همشهری، وضع بازنشستگان در ایران تحت‌فشار سنگین نرخ تورم متوسط 20ساله طی 40سال گذشته، نگران‌کننده شده و اعتراض‌های آنها را به همراه داشته است اما وزارت کار می‌گوید هم‌اکنون تعادل و تناسبی بین سند بازنشستگی و امید به زندگی افراد متناسب با استانداردهای جهانی وجود ندارد که علت اصلی آن قوانین و مقررات مربوط به سن بازنشستگی در طول 50سال گذشته است؛ به‌گونه‌ای که امید به زندگی در فاصله 1330تا اکنون از 46سال به 76سال بهبود پیداکرده اما قوانین و مقررات سن بازنشستگی مورد اصلاح قرار نگرفته است، به نحوی که ایرانیان به‌طور متوسط نسبت به استانداردهای جهانی 10سال زودتر بازنشسته می‌شوند و پرداخت مستمری، هزینه سنگینی بر دولت تحمیل می‌کند.
وابستگی صندوق‌ها به منابع دولت
این وزارتخانه به‌صورت ضمنی خواستار اصلاح سازوکار محاسبه حقوق بازنشستگی بر مبنای میانگین 5سال پایان خدمت شده درحالی‌که هم‌اکنون مبنای محاسبه، میانگین 2سال پایان خدمت بیمه‌شدگان است. گزارش جدید وزارت کار نشان می‌دهد که نسبت پشتیبانی در صندوق‌ها یعنی نسبت بیمه‌شدگان به مستمری‌بگیران به‌ویژه در 2صندوق کشوری و لشکری و صندوق‌های 14گانه فرعی از وضع مناسبی برخوردار نیست و این صندوق‌ها ظرف سال‌های نزدیک به‌طور کامل به بودجه عمومی وابسته خواهند شد تا جایی که صندوق‌های کشوری و لشکری بدون کمک دولت و دستگاه‌های اجرایی قادر به پرداخت حقوق و تعهدات خود در قبال بازنشستگان نخواهند بود. این گزارش می‌افزاید: حمایت دولت از 2صندوق یادشده در سال 1384تنها 2.8درصد بودجه عمومی کشور را شامل می‌شده اما این میزان در سال93 به 10.6درصد و در سال99 به 11.8درصد بودجه کشور رسیده است.
خطر ورشکستگی صندوق‌ها
وزارت کار در گزارش خود فاش کرده که صندوق‌های بازنشستگی وابسته به سازمان تامین اجتماعی در وضعی بحرانی قرار دارند زیرا این صندوق‌ها به‌صورت بالقوه به بودجه دولت وابسته شده‌اند و نسبت تعداد بیمه‌پردازان به مستمری‌بگیران در صندوق‌های بازنشستگی تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی به 4.5رسیده که حداقل نسبت پشتیبانی برای جلوگیری از ورشکستگی است. افزون بر این، شاخص نسبت پشتیبانی در صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تامین اجتماعی هم نشان از وخامت وضعیت آنها دارد.
نرخ جایگزینی یا تورم؟
وزارت کار ایران می‌گوید: از حیث شاخص نرخ جایگزینی یعنی نسبت مقرری بازنشستگی به آخرین حقوق و دستمزد مبنای بیمه‌پردازی، ایران دارای یکی از بالاترین نرخ‌های جایگزینی دنیاست و افراد وقتی بازنشسته می‌شوند تقریباً همان حقوق زمان اشتغال را دریافت می‌کنند. این گزارش می‌افزاید: باوجود رفتارهای سخاوتمندانه نظام‌های بازنشستگی در ایران و نرخ جایگزینی بالا، متأسفانه کفایت مستمری در ایران بسیار پایین است، به‌گونه‌ای که حقوق بازنشستگی قریب به 97درصد بازنشستگان، پاسخگوی هزینه‌های آنها نیست. افزون بر این هرچند دولت و مجلس طی سال‌های گذشته برنامه‌ها و سیاست‌های مختلفی را برای ترمیم حقوق بازنشستگان درنظر گرفته‌اند اما بررسی‌های وزارت کار می‌گوید که موضوع افزایش حقوق بازنشسته‌ها همواره به‌عنوان یکی از محورهای حرکت‌های اجتماعی اعتراض‌آمیز در کشور تبدیل‌شده است.
به گزارش همشهری، هرچند گزارش وزارت کار به تحلیل و آسیب‌شناسی وضعیت نظام بازنشستگی و تامین اجتماعی و بحران صندوق‌های بازنشستگی می‌پردازد اما نادیده‌گرفتن دلایل کوچک‌تر‌شدن سفره‌ها در اثر نرخ تورم بالا و نا‌ترازی دخل‌وخرج بازنشسته‌ها درنتیجه سیاست‌های غلط اقتصادی دولت‌ها و مجلس‌ها ممکن است باعث انحراف در سیاستگذاری رفاهی و تامین اجتماعی کشور شود و بر دامنه بحران‌ها و اعتراض‌ها در آینده بیفزاید.
بودجه کفاف نمی‌دهد
این گزارش می‌افزاید: هرساله سهم بیشتری از اعتبارات رفاه اجتماعی و همچنین اعتبارات هزینه‌ای کشور صرف پرداخت حقوق بازنشستگان 2 صندوق بازنشستگی کشوری و لشکری می‌شود و بررسی قوانین بودجه سنواتی نشان از آن دارد که سهم اعتبارات این دو صندوق از فصل رفاه از 36درصد سال1387به 64.4درصد در سال1399رسیده و اگر این روند ادامه پیدا کند، در سال1408باید 100درصد بودجه فصل رفاه به 2صندوق کشوری و لشکری اختصاص داده شود.
ریشه این انحراف کجاست؟ وزارت کار 2دلیل عمده را اعلام کرده و می‌گوید: نخست مقررات بازنشستگی متناسب با تغییرات جمعیت و افزایش سالمندی نه‌تنها اصلاح‌نشده است بلکه برخلاف نیاز کشور قوانین و مقررات مختلفی وضع‌شده است که موجب تشدید بحران صندوق‌های بازنشستگی شده است. دوم اینکه متناسب با سن امید به زندگی نه‌تنها سن و سابقه لازم برای بازنشستگی مورد اصلاح قرار نگرفته و در سال‌های اخیر سن بازنشستگی در تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری 10تا 15سال کم شده است. نتیجه اینکه سال‌های پرداخت حق بیمه کمتر شده و سال‌های دریافت مستمری بیشتر شده و تعادل دخل‌وخرج صندوق‌های بازنشستگی به ضرر صندوق‌ها برهم‌خورده است.
صندوق‌های شکننده و فرسوده
علاوه بر پدیده سالمندی جمعیت و متوسط سن بازنشستگی در ایران که یک هشدار جدی تهدید‌کننده پایداری صندوق‌های بازنشستگی است، نسبت تعهدات به دارایی‌های آنها هم نشان می‌دهد که وضع ناخوش و شکننده‌ای دارند، به‌گونه‌ای که صندوق پایدار بازنشستگی باید ارزش فعلی تعهداتش با ارزش حال دارایی‌هایش برابر باشد اما تحقیقات نشان می‌دهد ارزش فعلی صندوق‌های بازنشستگی کشوری 224درصد از تولید ناخالص داخلی و ارزش دارایی آنها 37درصد تولید ناخالص داخلی است و کسری آنها 187درصد تولید ناخالص داخلی است که این صندوق‌ها را محتاج بودجه دولت کرده است. به‌این‌ترتیب نه‌تنها این صندوق‌ها به‌شدت ناپایدار شده‌اند بلکه باید نزدیک به دوبرابر تولید ناخالص داخلی ایران برای جبران کسری آنها هزینه شود.
تأمین اجتماعی در خط پایان
وزارت کار می‌گوید: سازمان تامین اجتماعی از سال2018 برای تامین مخارج و مصارف خود به برداشت از ذخایر نسل آینده ناچار شده و پیش‌بینی می‌شود ذخایر این سازمان تا سال2027به پایان برسد و برای ایفای تعهدات خود نیاز به کمک دولت دارد، درحالی‌که خود دولت هم با کسری بودجه شدید مواجه خواهد شد. این گزارش فاش می‌کند که سازمان تامین اجتماعی در افق 60سال آینده معادل 220درصد تولید ناخالص داخلی ایران به ارزش امروز تعهدات خواهد داشت؛ آن هم بدون اندوخته. افزون بر اینکه ترکیب مصارف سازمان تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری از 5درصد تولید ناخالص داخلی در سال2015 به 11درصد در سال2040 و 19.6درصد در سال2080 خواهد رسید.
بحران پرداخت حقوق بازنشسته‌ها
بررسی‌های وزارت کار نشان می‌دهد: مصارف سازمان تأمین اجتماعی در سال1398معادل 22درصد و در سال 1399برابر 53درصد افزایش‌یافته که بخش عمده این افزایش مربوط به هزینه‌های حقوق و سایر مزایای بازنشستگی می‌شود که 73درصد هزینه‌های سازمان را شامل می‌شود؛ به‌طوری‌که در سال1399 حدود 49درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است. همچنین نسبت مصارف به منابع در صندوق بازنشستگی کشوری برای سال1398 حدود 253درصد است. این مسئله نشان می‌دهد که منابع صندوق کفایت مصارف آن را نمی‌دهد و مصارف آن 2.5 برابر منابع آن است و این کمبود از محل بودجه عمومی دولت تأمین می‌شود. این نسبت از سال1394تا 1398روند افزایشی داشته به‌طوری‌که از 188درصد در سال1394 به 255درصد در سال1399رسیده است. در سال1399 مصارف واقعی صندوق نسبت به سال قبل 61درصد افزایش داشته است و 96درصد از مصارف صندوق را هزینه پرداخت حقوق مستمری و سایر مزایای بازنشستگی تشکیل می‌دهد که در سال1399 بیشتر از 62درصد افزایش داشته درحالی‌که هزینه‌های سرمایه‌گذاری در سال1399 نسبت به سال1398 حدود 44درصد کاهش‌یافته و 3درصد کل مصارف را به‌خود اختصاص داده است.
در همینه زمینه :
