تهران چقدر برای پسا کرونا آماده است

زینب  زینال‌زاده- خبر‌نگار

حدود 19‌ماه از پاندمی کرونا می‌گذرد؛ بیماری منحوسی که به ناگهان دنیا را درنوردید و همه محاسبات را به‌هم زد. مردم بیش از 570روز دلهره‌آور را پشت‌سرگذاشتند، سبک زندگی‌ها تغییر کرد و در این مدت ضرر و زیان‌های زیاد به شهر و شهروندان وارد شد اما در نهایت رونمایی از انواع واکسن‌ها چون نور امیدی تابید و تا حدودی نگرانی از آینده را کاهش داد. به‌گفته وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیش از 60درصد مردم واکسینه شده‌اند و در روزهای اخیر آمار مبتلایان و فوتی‌ها روند کاهشی داشته و بسیاری از شهرها به رنگ آبی و زرد درآمده‌اند. اینها تکه‌های پازلی هستند که وقتی کنار هم چیده می‌شوند، نوید روزهای پساکرونا را می‌دهند اما جامعه‌شناسان معتقدند که تأثیر کرونا بر زندگی مردم چنان بوده که تا سال‌ها بعد آثار و نشانه‌هایش باقی می‌ماند. بنابراین همانطور که مدیریت شهری پس از شیوع کرونا برای افزایش تاب‌آوری شهر اقداماتی انجام داد ضروری است برای روزهای پساکرونا و پایداری شهر هم برنامه‌ریزی کند. هر چند کووید‌-19 جهان را شوکه کرد اما باعث شد تا برخی از نواقص، مشکلات و کاستی‌ها در شهرهای بزرگ ازجمله تهران نمایان شوند؛ نواقصی که رفع آنها منجر به پایداری شهرها می‌شود. مانند اقداماتی که دولت محلی در شهر بارسلونا انجام داده و اکنون به الگوی موفق شهر پایدار برای روزهای پساکرونا تبدیل شده است. آلودگی هوا، معضل بزرگ این شهر بود با اپیدمی کرونا و اعمال محدودیت‌های تردد و خلوت‌شدن شهر، مدیران فرصت یافتند تا  با بازنگری در طراحی شهری ازجمله ایجاد فضاهای سبز با پوشش گیاهی مناسب، توسعه مسیرهای دوچرخه و تعریض مسیرهای پیاده و... شهر را برای حضور شهروندان در روزهای پساکرونا آماده  کنند و آلودگی هوا را به حد چشمگیری کاهش دهند. در شهر لندن هم با اقدامات مدیران شهری، حمل‌ونقل عمومی کارآمدتر شده است و در روزهای پساکرونا شهروندان برای استفاده از این ناوگان مشکلی نخواهند داشت. اینها نمونه شهرهایی هستند که از تهدید کرونا به‌عنوان فرصت بهره‌برده‌اند و برای روزهای پساکرونا برنامه‌ریزی کرده‌اند.

تعیین نقش مدیریت شهری توسط دولت
در تمام دنیا، مدیران شهری مشغول برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری برای روزهای پساکرونا هستند اما به‌گفته اعضای پارلمان شهری نه‌تنها در تهران بلکه در کشور هنوز هیچ مسئولی در این زمینه اظهارنظر نکرده است. نایب‌رئیس شورای شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «شهرداری به تنهایی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد و باید دولت هم در این مورد اعلام آمادگی کند.» اگر طرح مدیریت یکپارچه شهری در مجلس تعیین تکلیف می‌شد و شهرداری مانند سایر شهرهای دنیا به‌عنوان دولت محلی عهده‌دار وظایف و مسئولیت‌ها می‌شد، امروز مدیران شهری پایتخت و سایر کلانشهرهای کشور می‌توانستند برای روزهای پساکرونا تصمیم بگیرند. پرویز سروری برنامه‌ریزی برای روزهای بعد از کرونا را الزامی می‌داند و تأکید می‌کند: «کرونا و اعمال محدودیت‌ها و همچنین وجود شرایط خاص سبب شد تا میزان توقعات و انتظارات شهروندان کم شود اما در روزهای پساکرونا که شرایط به روال گذشته بازمی‌گردد، بحق است مردم انتظاراتی از مدیران شهری و حاکمیتی داشته باشند، از این‌رو قطعاً باید در حوزه‌های مختلف اقداماتی انجام شود.» او به اهمیت و اولویت‌داشتن حمل‌ونقل عمومی اشاره می‌کند و می‌گوید: «ناوگان حمل‌ونقل عمومی تهران وضعیت خوبی ندارد و نسبت به 4سال گذشته ظرفیت ناوگان اتوبوسرانی یک‌سوم شده است. در شرایط کرونا با توجه به کم‌شدن تردد شهروندان، خدمت‌رسانی انجام می‌شود اما پس از کرونا قطعاً تعداد مسافران افزایش می‌یابد و اگر ناوگان عمومی، نوسازی و تجهیز نشود حتما مشکلاتی ایجاد خواهد شد.» به‌گفته این عضو شورای شهر تهران 100دستگاه اتوبوس خریداری شده که به‌زودی وارد ناوگان می‌شود و برای تأمین اتوبوس در پایتخت مذاکراتی با شرکت‌های خودروساز داخلی صورت گرفته است. او تأکید می‌کند: «با این اقدامات تا حدودی می‌توان پاسخگوی توقعات و انتظارات مردم بود اما باید گام‌های تأثیرگذارتری در این حوزه برداشت و امیدوارم با برنامه‌ریزی درست و تصمیم‌گیری صحیح در روزهای پساکرونا، شاهد بهبود شرایط موجود در تهران باشیم.»

تأخیر در برنامه‌ریزی جایز نیست
تصمیم‌گیری برای روزهای پساکرونا یک موضوع کلان است. عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری این مطلب را می‌گوید و تأکید می‌کند: «مدیریت شهری به تنهایی نمی‌تواند برای روزهای پساکرونا تصمیم‌گیری کند و در این زمینه دولت تصمیم‌گیرنده است. در حقیقت دولت با یک برنامه‌ریزی اصولی می‌تواند نقش هر یک از دستگاه‌ها مانند شهرداری را تعیین کند و باور دارم برای برنامه‌ریزی پساکرونا نباید تأخیر کرد؛ چرا که اکثر کشورها تحقیقات و مطالعات و حتی برنامه‌ریزی برای روزهای پساکرونا را انجام داده‌اند.» به گفته ناصر امانی در سطح کلان شاید مدیریت شهری نتواند بدون تعیین نقش از سوی حاکمیت کاری انجام دهد اما در محدوده شهری قطعاً مسئولیت‌ها و اختیاراتی دارد که می‌تواند در همین چهارچوب برای پساکرونا برنامه‌ریزی کند. او می گوید: «در سطح خرد، تهران با مشکلات آلودگی هوا و ترافیک مواجه است. در چند‌ماه گذشته هوای پاک کمتری داشتیم و از این‌رو برای دفاع از حقوق شهروندی که خواهان آسمان آبی و هوای پاک است، باید اندیشید. پس از کرونا قطعاً استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی افزایش می‌یابد و ضروری است برای بهسازی این ناوگان برنامه‌ریزی شود. برای ترافیک پایتخت نیز باید راهکاری ارائه داد. امروز دنیا، دنیای رقابت است و برای موفقیت باید برنامه‌ریزی کرد، اشکالی هم ندارد از نمونه‌های موفق البته متناسب با شرایط کشور و شهر تهران بهره گرفته شود.»

ایجاد نشاط در شهر و افزایش امید به زندگی شهروندان
کرونا بسیاری از شهروندان را سوگوار کرد و سبب از بین‌رفتن شادی و نشاط در شهر شد. به همین دلیل با تسریع فرایند واکسیناسیون باید مدیران شهری برای بازگرداندن نشاط در جامعه تمرکز بیشتری در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی داشته باشند. رئیس کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر تهران هم این موضوع را تأیید می‌کند و با بیان اینکه پاندمی کرونا، پیامدهای مختلفی همراه داشت، به همشهری می‌گوید: «سلامت روانی و اجتماعی شهروندان در سایه کرونا تحت‌تأثیر قرار گرفت و از این‌رو برای روزهای پساکرونا باید در راستای بهبود کیفیت زندگی و افزایش شادی و نشاط شهر و شهروندان برنامه‌ریزی کرد.» نرگس معدنی‌پور تأکید می‌کند: «مدیریت شهری می‌تواند با طراحی و اجرای خدمات و برنامه‌های متنوع و نوآورانه آموزشی، اجتماعی، فرهنگی و هنری و... موجب افزایش نشاط، تاب‌آوری شهر، بهبود کیفیت زندگی و... شود که قطعاً این اقدامات نیاز به برنامه‌ریزی‌های دقیق دارد.»

مکث
نیاز اولیه شهرها پس از کرونا
شیوع کرونا به شهرها آسیب زده و مشکلاتی ایجاد کرده است ، از این‌رو جامعه‌شناسان معتقدند در شهرها باید اقداماتی صورت گیرد تا در آینده کمتر دچار مشکل شوند.
   ایجاد فضاهای روباز با دسترسی به نورخورشید
   ایجاد مسیرهای وسیع برای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی
   توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی ازجمله افزایش خطوط اتوبوسرانی
   ایجاد فضاهای عمومی با تهویه مناسب
   افزایش امکانات بهداشتی در فضاهای شهری

شهرها در دوران پساکرونا
مه‌سیما مقدسی- کارشناس‌ارشد مدیریت شهری دانشگاه تهران
با افزایش سرعت واکسیناسیون، شهرها و شهروندان آماده می‌شوند تا مرحله جدیدی از زندگی در دوران پساکرونا را تجربه کنند. اکنون وقت آن است که براساس تجربیات به‌دست آمده در مقابله با این بحران جهت ایجاد تغییرات مثبت در مدیریت شهری و ارتقای ظرفیت آن برای پاسخگویی به بحران‌های مشابه آتی اقدام شود. از این‌رو مدیریت شهری باید در چند بخش تمرکز و برنامه‌ریزی کند.
  حمل‌ونقل و طراحی شهری: یکی از بخش‌های شهری که در دوران شیوع کرونا دچار آسیب‌های زیادی شد، حمل‌ونقل عمومی انبوه‌بر بود. طبق آمارهای رسمی در تهران شاهد کاهش 50درصدی تعداد مسافران حمل‌ونقل همگانی بودیم. دلایل اصلی این امر، کاهش تعداد سفرهای انجام‌شده به‌دنبال تعطیلی مراکز آموزشی و برخی مراکز تجاری و نیز دورکار‌ی برخی کارمندان و ترس شهروندان از ابتلا به بیماری در فضای بسته و پر‌ازدحام اتوبوس‌ها و واگن‌های مترو بوده است. از طرفی تمایل شهروندان به استفاده از سیستم حمل‌و‌نقل فعال مانند دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی و نیز خرید از واحدهای تجاری در نزدیکی محل سکونت افزایش پیدا کرد. همین مطلب اهمیت بازنگری در طراحی شهرها در تأمین نیازهای روزانه شهروندان براساس برنامه‌ریزی همسایگی و اجتناب از پیمایش مسیرهای طولانی در شهر را نشان می‌دهد. اعمال قرنطینه و محدودیت‌های تردد در فضاهای عمومی سربسته، لزوم توجه ویژه به اختصاص فضای باز شهری در مقیاس محلی و مسیرهای مناسب پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در طرح‌های شهری را یادآور می‌شود.
  مدیریت هوشمند: همچنین شواهد گزارش شده از تجربیات شهرها در پاسخ به پاندمی کرونا نشان می‌دهد که از طریق فناوری‌های هوشمند مبتنی بر گردآوری و تحلیل اطلاعات و داده‌های برخط، موارد مختلفی نظیر حجم تردد وسایل نقلیه، تعداد مسافران حمل‌ونقل عمومی و شناسایی مسیرهای پرازدحام و ایجاد داشبوردهای مدیریتی، می‌توان تصمیم‌های سریع‌تر و متناسب‌تری مبتنی بر داده‌های موجود اتخاذ کرد.
  توسعه متوازن شهری و منطقه‌ای: پاندمی کرونا لزوم بازنگری در سیاست‌های مدیریت شهری و توجه به مناطق پرتراکم حاشیه‌ای شهر و فراهم‌آوردن زیرساخت‌های بهداشت عمومی در این مناطق را یادآوری کرد و نشان داد که سکونتگاه‌های غیررسمی در حال توسعه می‌توانند عاملی خطرزا برای سلامت عموم شهروندان باشند. نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی که در شهرها با شیوع این بیماری برجسته شد، نشان داد که چگونه می‌تواند سلامت عمومی را تحت‌تأثیر قرار دهد.
  مشارکت‌های مردمی: تجربه خوبی که شاید بتوان آن را منحصر به ایران دانست، همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌های مردمی در مساجد و هیئت‌های مذهبی و محلات با مدیریت شهری در مقابله با کرونا بود.  با توجه به تغییرات ایجاد‌شده در زندگی اجتماعی و اقتصادی شهروندان، دوران پسا کرونا فرصت بسیار خوبی جهت بازنگری در برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های شهری است تا مدیریت شهری از طریق اتخاذ مسیرهای توسعه‌ای متوازن، پایدار و مبتنی بر فناوری اطلاعات در راستای دستیابی به شهرهای هوشمندتر، تاب‌آورتر و عادلانه‌تر گام بردارد.