بحران آب
دیپلماسی راه‌حل رفع مشکلات محیط زیستی منطقه
رئیس سازمان محیط‌زیست در مجمع وزیران محیط زیست آسیا: باید از سیاسی شدن محیط‌زیست اجتناب کنیم
یک هفته پس از شروع کار رئیس جدید سازمان حفاظت محیط‌زیست، نخستین شواهد از دیپلماسی محیط‌زیستی دولت جدید کلید خورد.
11مهر بود که روزنامه همشهری در گزارشی از «جای خالی دیپلماسی در مقابله با ریزگردها» نوشت و در آن اعلام شد که مسائل محیط‌زیستی کشور و خاورمیانه تا آن حد نگران‌کننده است که باید هرچه سریع‌تر اصول مدونی برای مقابله با بحران‌های پیش‌رو اتخاذ شود. در این مسیر مشکلاتی نظیر تغییر اقلیم، خشکسالی، ریزگردها، تنش آبی و بحران‌های ناشی از رگبارهای متعدد وجود دارد که طی سال‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته و هر سال بر دامنه آن در ایران و کشورهای منطقه افزوده می‌شود. محور تمام این بحران‌ها، کمبود آبی است که موجب شده کشاورزی، تولید دام با مشکل مواجه شود و حتی آب شرب کافی به مناطق مسکونی شهرهای بزرگ نرسد.
تمرکز بر محور بحران آبی
حل بحران آب مهم‌ترین محور دنبال‌کننده ایران در چهارمین مجمع وزیران و مراجع محیط‌زیستی آسیا و اقیانوسیه بود که در پایان هفته گذشته در سوون کره‌جنوبی به‌صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد.
معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، در این مجمع از کشورهای منطقه و جهان خواست برای حل بحران آب هم‌افزایی داشته باشند. به گزارش همشهری، علی سلاجقه در این سخنرانی با اشاره به بحران کمبود آب به‌عنوان معضلی جهانی به راهکارهای هم‌افزایی کشورها برای حل این بحران پرداخت و در این زمینه به برخی اقدامات جمهوری اسلامی ایران برای مبارزه با خشکسالی ازجمله احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد. معاون رئیس‌جمهوری همچنین در این سخنرانی که به زبان انگلیسی ایراد می‌شد به لزوم اجرای طرح‌های پایدار برای حفاظت از طبیعت مناطق خشک و نیمه‌خشک از طریق راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و درس‌های آموخته شده در مواجهه با تغییرات اقلیمی و مقابله با توفان‌های گردوغبار تأکید کرد. سلاجقه با اظهار خرسندی از گرایش جهانی برای ساختن جهانی بهتر و شکل‌گیری طبیعت متعادل و متوازن گفت: توجه ویژه به بازیابی سبز در دستیابی به اهداف توسعه پایدار و سایر اهداف ابزارهای مختلف بین‌المللی مربوط به حفظ و ارتقای اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی کمک شایانی می‌کند. این هدف غایی، با ایجاد مشاغل سبز، ترویج تولید و مصرف پایدار و اقتصاد چرخه‌ای سالم محقق خواهد شد.
اجتناب از سیاسی شدن
برای مواجهه با چالش‌های پیش‌روی محیط‌زیست منطقه و جهان، ایران پیشنهاد داده که در دستیابی به نتیجه‌ای بهتر برای نجات زمین، تلاش‌ها هم‌افزا شود. به‌گفته رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، باید از سیاسی شدن محیط‌زیست اجتناب کنیم و به حفظ مسئولیت‌های مشترک اما متفاوت جهانی بپردازیم. کشورهای توسعه‌یافته باید به تعهدات خود مبنی بر تأمین ابزارهای اجرایی مانند کمک‌های مالی و انتقال فناوری متعهد باشند و کشورهای در حال توسعه نیز باید از این منابع به بهترین نحو استفاده کنند. هم‌اکنون، توسعه پایدار در مرکز تلاش‌های سازمان ملل متحد قرار دارد. با این حال، باید درنظر داشته باشیم که توسعه نمی‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل جهانی متناسب با سیاست‌های ملی و بومی تجویز شود. ضرورت دارد به تحریم‌های یکجانبه علیه برخی از کشورها ازجمله کشورم، ایران بپردازیم؛ چراکه مانع مهمی برای اخذ کمک‌های مالی توسط این کشورها برای حفظ سرعت حفاظت از طبیعت است. به‌گفته سلاجقه، ایران قصد دارد طرح‌های پایدار برای حفاظت از طبیعت مناطق خشک و نیمه‌خشک را از طریق راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و درس‌های آموخته شده در مواجهه باتغییرات اقلیمی و مقابله با توفان‌های گرد وغبار اجرا کند. همچنین در زمینه کاهش اثرات گردوغبار در منطقه، قطعاً به حمایت کشورهای دارای تجربه و فناوری و همچنین کشورهای آسیب‌پذیر و برنامه محیط‌زیست ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی مرتبط با گردوغبار، از طریق سرمایه‌گذاری و استفاده از داده‌های علمی و تعامل میان علم و سیاست نیاز داریم؛ بنابراین به‌نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان رهبر و مبتکر در مقابله با توفان‌های گردوغبار در غرب آسیا، دستان خود را برای دستیابی منطقه و فراتر از آن برای مقابله با توفان‌های گرد وغبار در منطقه آسیا و اقیانوسیه دراز می‌کنیم.
بحران آب تا چه اندازه جدی است؟
بحران کنونی آب بی‌شک ناشی از تغییرات اقلیمی است که ممکن است وضعیت جغرافیایی کشور را برای همیشه تغییر دهد و از این نظر با خشکسالیهای قبل که با ترسالی‌های بعدی جبران می‌شد، قابل مقایسه نیست. بخشی از مشکلات امروز منابع آب کشور به مدیریت ناصحیح و سیاست‌های نادرست در حوزه آب بازمی‌گردد. کم‌آبی، خشکسالی، کاهش نزولات جوی و صدها واژه دیگر که شنیدن آن بیابانی خشک و بی‌آب و علف را برای هرکس تداعی می‌کند، اما این اصطلاحات بیش از هر چیزی هشدارهایی را زنده می‌کند که شاید تا ۳ دهه قبل چندان مورد توجه جامعه جهانی و به‌ویژه ایران نبود.
رضا برهانی، کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری در این‌باره به همشهری می‌گوید: بسیاری از کارشناسان آن را برای ایران بسیار قریب‌‌الوقوع می‌دانستند. البته این موضوع تنها اختصاص به کشوری مانند ایران نداشته و غالب کشورهای جهان - به استثنای چند کشور محدود - با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. بحران کم‌آبی به حدی جدی است که حتی بسیاری از کشورهای قاره اروپا که از آن به‌عنوان قاره سبز هم یاد می‌شود، طی 2دهه اخیر با آن درگیر بوده و هستند. به‌گفته برهانی، نکته مهم در رابطه با این کشورها نحوه مدیریت منابع آبی است که به‌رغم باقی ماندن تهدید، مشکل کمبود آب را مرتفع کرده است. در ایران نیز وضعیت به حدی از جدیت نزدیک شده که مسئولان و روسای جمهوری نیز بارها بر آن تأکید داشته و نحوه مدیریت منابع آبی را در رفع مشکل خشکسالی ضروری دانسته‌اند. این موضوع در جدیدترین اظهارات رئیس‌جمهور نیز تأکید شده و به نوعی مسئله آب به‌عنوان یکی از ضرورت‌های مهم کشور در دستور کار قرار گرفته است؛ موضوعی که با توجه به منابع آبی کشور به‌درستی بر آن تأکید شده است.
این کارشناس منابع طبیعی تصریح می‌کند: وضعیت اقلیمی و آبی ایران به‌گونه‌ای است که ایرانیان در طول سال‌های متمادی مشکل قحطی و خشکسالی را تجربه کرده و با آن آشنا هستند، اما بعد از هربار خشکسالی گشایش‌‌هایی حاصل شده و منابع از دست رفته جبران می‌شد. این تصور ذهنی موجب شده تا خشکسالیهای اخیر و کمبود منابع آبی هم با همان تصورات اشتباه گرفته شود؛ غافل از اینکه بحران کنونی ناشی از تغییرات اقلیمی پایدار است که ممکن است وضعیت طبیعی و جغرافیایی کشور را برای همیشه تغییر دهد؛ کما اینکه شواهد آن نیز کاملا هویداست. خشکسالیهای مکرر توأم با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده‌است. از نشانه‌های این وضعیت خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و توفان‌های گردوغبار بیشتر است؛ به‌گونه‌ای که تهران به‌عنوان پایتخت و اصفهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای کشور از هم‌اکنون به‌عنوان کانون این بحران شناخته می‌شوند.
