سایه سنگین بافت فرسوده بر تاریخ زنجان

پوپک قاسمی-خبرنگار

زنجان ازجمله شهرهایی است که از قدمت کهنی برخوردار است و بافت تاریخی قابل‌توجهی هم دارد که درحال‌حاضر به‌دلیل غفلت از اهمیت آن، شرایط مناسبی ازنظر بازسازی اصولی و ساماندهی زیبایی بصری ندارد.
بازار تاریخی، فضای شهری سبزه‌میدان، مسجد جامع، رختشویخانه و عمارات دارایی و ذوالفقاری را می‌توان از آثار تاریخی مهم زنجان در قلب این شهر دانست که با وجود این فضاها، بافت تاریخی اهمیت دوچندانی پیدا کرده‌است، اما نبود ضوابط اصولی و متناسب با بافت تاریخی باعث نابسامانی این بافت در شهر زنجان شده‌است.

غفلت از ارزش معنوی بافت تاریخی
یک شهروند زنجانی دراین باره به خبرنگارهمشهری می گوید: مرکز شهر با نماهای کامپوزیت و آشفتگی تابلوهای نصب شده زیبایی تاریخی خود را از دست داده است. این در حالی است که باید در چنین بافت‌هایی ضوابط و حساسیت ویژه‌ای برای ساخت‌وساز مبتنی بر هویت تاریخی این محل‌ها وجود داشته باشد.
«شهین مرادجو» که فارغ‌التحصیل رشته معماری است، می‌افزاید: بافت تاریخی فقط یک محله قدیمی نیست، بلکه میراث‌دار فرهنگ و آداب شهر است و اگر هویت محله‌های تاریخی بررسی شود، خیلی از باورها و زوایای مبهم تاریخی برای ما روشن می‌شود که برای شهروندان و گردشگران جالب توجه است.
وی عنوان می‌کند: یکی از ویژگی‌های محدوده بافت تاریخی زنجان، مربوط به باغ‌های جنوب این‌شهر است که این ویژگی، بافت تاریخی زنجان را نسبت به سایر شهرهای کشور متمایز کرده‌است، اما تاکنون توجه مهمی به این ویژگی متمایز بافت تاریخی زنجان نشده‌است.
مرادجو معتقد است که کم‌توجهی به هویت بافت تاریخی زنجان تنزل هویت اجتماعی و درنهایت فرسودگی تمامی ابعاد آن را به‌دنبال می‌آورد؛ موضوعی که می‌تواند آسیب‌های زیادی به‌همراه داشته باشد.

احیای زندگی در بافت‌های سنتی
معاون معماری و شهرسازی اداره‌کل راه و شهرسازی استان زنجان دراین زمینه می‌گوید: احیای زندگی در بافت‌های سنتی زمینه ساز جذب گردشگر نیز می‌شود که به این موضوع باید توجه ویژه‌ای کرد.
«رحیم توسلیان» می‌افزاید: براین اساس در موضوع مسکن، نباید صرفا بحث ساخت‌وساز مطرح باشد، بلکه باید در بافت تاریخی ناکارآمدی‌ها جبران شود.
وی تأکید می‌کند: زنجان جزو شهرهایی است که بافت تاریخی آن ضوابط مصوب ندارد و تنها بافت تاریخی «شیت بازار» ضوابط مصوب دارد که آن نیز همه بافت‌های تاریخی را دربر نمی‌گیرد.

مدیریت بافت‌تاریخی با ضوابط بافت فرسوده
توسلیان با تأکید بر لزوم تمایز بافت تاریخی با بافت فرسوده در تصویب ضوابط مربوط، اظهار می‌کند: بخش وسیعی از بافت‌های تاریخی زنجان براساس ضوابط بافت فرسوده مدیریت شده و براین اساس نسبت به صدور پروانه اقدام می‌شود که به این موضوع نیز نقدهای جدی وارد شده است.
وی می‌افزاید: در سال1391 بافت فرسوده شهر زنجان مصوب شده و درآن زمان دیدگاه این بوده‌است که با ارائه مشوق‌هایی مانند افزایش تراکم زیربنا و تعداد طبقات، مالکان نسبت به ساخت و ساز ترغیب شوند. این درحالی است که بافت تاریخی ضوابط خاص خود را دارد.
توسلیان با تأکید بر ضرورت نیاز به بهسازی و بازسازی بافت تاریخی اضافه می‌کند: اگر هدف ما افزایش ساخت و ساز در بافت‌های تاریخی است، باید مراقب ضوابط ساخت و ساز دراین بافت نیز باشیم، چراکه ارزش‌های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی دراین بافت‌ها وجود دارد. بنابراین باید ضوابط ساخت و ساز را تسهیل کنیم تا بافت‌ها تحت‌الشعاع این ساخت و سازها قرار نگیرد.

بازنگری در محدوده بافت تاریخی
انتقادها از نحوه بازسازی بافت تاریخی زنجان درحالی مطرح می شود که مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان از اجرا شدن ضوابط اختصاصی محدوده بافت تاریخی زنجان خبر می‌دهد.
«امیر ارجمند» دراین باره اظهار می‌کند: ساخت ‌و سازها در بافت تاریخی زنجان، تحت نظارت اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان قرار دارد، اما تدوین ضوابط اختصاصی برای رسیدن به وضعیت پایدار بسیار با اهمیت است.به‌گفته وی، در گذشته محدوده بافت تاریخی شهر زنجان، اطراف بازار شهر را دربر می‌گرفت، اما این محدوده امروز گسترش یافته است و بازنگری مجدد ضوابط اختصاصی محدوده بافت تاریخی شهر برای تعیین محدوده واقعی بافت تاریخی زنجان بیش‌از پیش ضروری است.
ارجمند عنوان می‌کند: در بازنگری و تدوین مجدد باید مسائلی مانند تعیین حریم فنی و اهمیت فرهنگی بناهای تاریخی، محدوده مداخله و طراحی طبق ضوابط اختصاصی مورد توجه قرار گیرد.

ظرفیت‌های مغفول مانده
مدیرکل میراث‌فرهنگی زنجان با بیان اینکه درحال‌حاضر دست این اداره‌کل برای برخورد با اقدام‌های مداخله‌گرایانه دراین بافت بسته است، می‌گوید: با تصویب ضابطه‌های مربوط، هر نوع تغییرات و اقدامات مداخله‌گرایانه در محدوده بافت تاریخی شهر زنجان با مجوز میراث‌فرهنگی صورت می‌گیرد.
ارجمند ادامه می‌دهد: هرچند قرار گرفتن بازار تاریخی زنجان در نزدیکی بافت تاریخی، ظرفیت معماری و گردشگری شهر را در بافت مرکزی این شهر افزایش داده‌است، اما تاکنون از این ظرفیت استفاده مطلوب نشده و ظرفیت‌های آن مغفول مانده‌است. باید با برنامه‌ریزی مدون، از ظرفیت‌های گردشگری و تاریخی بافت تاریخی و بازار زنجان استفاده بهینه شود.
وی همچنین با بیان اینکه بازار زنجان جزو بافت تاریخی این شهر است که بازسازی تدریجی آن در دستورکار قرار دارد، اضافه می‌کند: برای تسهیل و تسریع در روند مرمت بازار تاریخی شهر، ازسوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی ماهانه مجوز مرمت برای ۵۰حجره‌ صادر می‌شود.