«میقان» در ‌انتظار مهاجران

روح‌الله کریمی-خبرنگار

تالاب میقان همه ساله پذیرای دسته‌های فراوانی از پرندگان مهاجر است که رخت و جامه خود را در مرتفع‌ترین تالاب کویری ایران می‌افکنند و دراین نگین طبیعی، زمستان‌گذرانی می‌کنند. مرغان هوا که شادان و آوازخوان به این تالاب می‌رسند، بهار دل‌انگیزشان را در اینجا سپری می‌کنند.
این زیستگاه مهم پرندگان مهاجران در فصل‌های پاییز و زمستان از 140گونه پرنده میزبانی می‌کند و صحنه‌های پرواز و آوازخوانی پرندگان بر روی نیزارها تابلویی هزار رنگ از زیبایی‌های خلقت را به تصویر می‌کشد که هر گردشگری را به وجد می‌آورد.
تالاب میقان که در گذشته به «نمکزار فراهان» شهرت داشته‌است، در 15کیلومتری شمال‌شرق اراک قرار دارد و در زمره 22تالاب بین‌المللی کشور و یکی از 105منطقه مهاجرت پرندگان مهاجر در دنیا محسوب می‌شود. این تالاب هرسال پذیرای انواع مرغان مهاجر ازجمله «درنا»، «کنگر»، «غاز خاکستری»، «خودکا»، «اردک نوک‌پهن»، «فلامینگو»، «هوبره»، «حواصیل»، «تنچه» و «اردک سبز» است.

وضعیت آب‌گیری «میقان»
سرنوشت میقان این چنین است که در فصل پربارش مملو از آب می‌شود و در گرمای طاقت‌فرسای تابستان، به شکل نمک‌زار باتلاقی درمی‌آید. این تالاب گرچه حیات‌بخش است، اما اگر نالان و تشنه باشد، گرد و غبارهای آن نفس‌های ساکنان کلانشهر اراک را به‌شماره می‌اندازد. بنابراین ارزش تالاب میقان بیش‌از آن است که فقط از دیدنی‌هایش سخن بگوییم.
با توجه به اینکه منابع تأمین آب تالاب میقان را بارش‌های جوی، آب 3 رودخانه «قره کهریز»، «فراهان» و «شهراب» و پساب تصفیه فاضلاب اراک تشکیل می‌دهند، امسال وضعیت آبگیری این تالاب نگران‌کننده است.
به‌گفته معاون طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی، مساحت این تالاب 25هزارهکتار است که 5/12هزارهکتار آن مساحت آبی است و درحال‌حاضر حدود 20درصد این محدوده پرآب است.
«زهره موسوی» درگفت‌وگو با خبرنگارهمشهری اظهار می‌کند: براساس گزارش‌های سازمان هواشناسی، پیش‌بینی می‌شود پاییز سال‌جاری پرباران نخواهد بود. ازطرفی دیگر باران بهاری هم نداشتیم، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت آب‌گیری تالاب میقان درحد مطلوب انجام شود.

میهمانان هنوز نیامده‌اند
سال‌گذشته اوایل مهرماه بود که صدای پرندگان مهاجر در تالاب میقان شنیده می‌شد و براساس سرشماری انجام شده، حدود 15هزارقطعه پرنده به این زیستگاه باارزش کوچ کرده بودند. اوج مهاجرت پرندگان اواسط آبان‌ماه است. به همین دلیل 15آبان دراستان مرکزی به‌عنوان روز «درنا» نامگذاری شده‌‌است. آن‌طور که موسوی می‌گوید، امسال هنوز پرنده مهاجر در فهرست پایش‌ها ثبت نشده‌است.
او می‌گوید: پرندگان زمانی مهاجرت می‌کنند که دمای هوا تغییر کند. امسال هنوز سرمای هوا محسوس نیست، حتی در عرصه‌های بالادست دمای هوا برای پرندگان قابلیت زمستان گذرانی ندارد.
موسوی می‌افزاید: در قسمت جنوب‌شرقی تالاب که آب تصفیه‌خانه وارد آن می‌شود، به‌دلیل شیرین بودن آب، اکوسیستم جدیدی ایجاد شده که دریاچه مملو از نیزار است و پرنده‌های مهاجر بیشتر دراین محدوده زمستان گذرانی را انجام می‌دهند.
به‌گفته معاون اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی، خروجی پساب تصفیه‌خانه اراک یک میلیون مترمکعب است که 200هزارمترمکعب آن به تالاب میقان اختصاص داده شد.او حجم آب موردنیاز تالاب میقان را 27 تا 44میلیون مترمکعب می‌داند و عنوان می‌کند: سال‌جاری نیاز آبی تالاب میقان در قالب طرحی مطالعاتی، به‌صورت دقیق بررسی و برای تأمین حقابه به وزارت نیرو اعلام می‌شود.

تن زخمی میقان
چالش‌های تالاب میقان یکی دو تا نیست؛ برای اینکه از شکار و صید پرندگان، تجاوز به حریم تالاب و سایر مسائل پیش روی این تالاب پیشگیری شود، نیاز است منطقه «شکار ممنوع» تالاب میقان به منطقه حفاظت شده ارتقا یابد. با ارتقای این منطقه، ردیف اعتباری ویژه‌ای برای حفاظت از تالاب اختصاص داده می‌شود و گام‌های پایدارتری برای احیای این تالاب برداشته خواهد شد. این که چرا تالاب میقان به جمع مناطق حفاظت شده نمی‌پیوندد، جای تأمل جدی دارد.
براساس قانون، برای اینکه منطقه «شکار ممنوع» به منطقه «حفاظت شده» ارتقا یابد، باید استعلام‌های لازم از نهادهایی مانند اداره منابع‌طبیعی و سازمان صنعت، معدن و تجارت دریافت شود. این‌درحالی‌است که سازمان صمت با این ارتقا مخالفت می‌کند، چون یک شرکت صنعتی درحال فعالیت در زمینه برداشت املاح‌معدنی از این تالاب است.
اینکه املاح معدنی در قلب تالاب قرار دارد و برداشت‌های بی‌رویه و تردد کامیون‌ها سبب ایجاد ناامنی برای پرندگان مهاجر می‌شود، یک مسأله است، اما روی دیگر سکه به حیات تالاب برمی‌گردد. اکنون این سئوال مطرح است که با حجم کنونی برداشت املاح و افزایش 20درصدی برداشت‌ها در هرسال، آیا در سال‌های آینده اثری از تالاب میقان خواهد بود؟

لزوم توجه به اولویت‌های زیست محیطی
اگرچه مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی می‌گوید که این اداره‌کل تاکنون با توسعه شرکت معدنی املاح ایران در تالاب میقان موافقت نکرده‌است، اما ساخت جاده خاکی در میانه دریاچه میقان برای دسترسی به معدن سولفات سدیم سبب اختلال در جریان هیدرولیکی 2بخش غرب و شرق شده و به خشک شدن و نابودی آن کمک کرده‌است.
یکی از فعالان زیست محیطی استان مرکزی دراین باره می‌گوید که برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی تالاب میقان، نیاز است که ابتدا به اولویت‌های زیست محیطی این تالاب عمل شود.
«احسان آخانی» با بیان اینکه فعالیت کارخانه سولفات سدیم، موجب برهم خوردن اکوسیستم و خشکی قسمت‌هایی از تالاب می‌شود، معتقد است که تأمین حقابه تالاب و محدودکردن فعالیت کارخانه املاح معدنی از اولویت‌های این تالاب است.