نهاد علم و دانشگاه در ایران به روایت 4 کتاب

خود مردم‌نگاری هویت دانشگاهی

کتاب «خود مردم‌نگاری هویت دانشگاهی» اثر نعمت‌الله فاضلی
- مردم‌شناس برجسته- روایتی تحلیلی از تجربیات یک محقق و استاد دانشگاه ایرانی است که تلاش می‌کند داستان زندگی تحصیلی و تجربه‌های آموزشی و پژوهشی خود را برای ما بگوید. این کتاب بر مبنای رویکرد اتواتنوگرافی یا خودمردم‌نگاری نوشته شده است. در سال‌های اخیر رویکرد طیفی و مردم‌نگاری در رشته‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی رواج یافته است. این کتاب کاربرد یکی از روش‌های مردم‌نگاری است که به ما کمک می‌کند داستان‌های زندگی و تجربه‌های شخصی‌مان را با کمک نظریه‌ها و مفاهیم علوم انسانی و اجتماعی روایت کنیم. همچنین این کتاب گونه‌ای از دانشگاه ایرانی در شرایط کنونی است.  این کتاب که متن بسط‌یافته سخنرانی‌ای است که به دعوت گروه روش‌شناسی انجمن جامعه‌شناسی ایران ارائه ‌شده در یک پیشگفتار و 3 فصل و  109صفحه توسط انتشارات تیسا منتشر شده است. این نخستین متن فارسی است که محققی ایرانی تلاش می‌کند تا در آن به شکل نظام‌مند و روشمند به کمک رویکرد اتواتنوگرافی تجربه‌های پژوهشی و هویت و زندگی دانشگاهی‌اش را توضیح دهد. 

ارزیابی انتقادی نهاد علم  در ایران

کتاب «ارزیابی انتقادی نهاد علم در ایران» که به‌تازگی به قلم عماد افروغ و به همت انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی روانه بازار نشر شده است از سری کتاب‌هایی است که با هدف ارائه تصویری از وضعیت ایده و تجربه دانشگاه در ایران منتشر می‌شود. این کتاب، ناظر به نقد رویکردهای قالب‌گرایانه، کمّی و اثبات‌گرایانه حاکم بر نظام آموزش رسمی ماست که در بحث آسیب‌شناسی دانشگاه پس از ارائه نظریه‌ای در آسیب‌شناسی، به ۲۵ آسیب در این زمینه اشاره می‌کند. بیگانگی با زمینه‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی؛ غلبه نگاه پیش‌زمینه‌ای و سخت‌افزارانه به علم؛ عدم‌انطباق بین دانش نظری و دانش عملی؛ خروج مرجعیت علم از داخل به خارج؛ بی‌توجهی به مبانی متافیزیکی علم؛ غفلت از نظم هنجاری و اجتماعی محقق؛ خط و ربط گرفتن از سیاست؛ فقدان حقوق معنوی در دانشگاه و کثرت سرقت‌های علمی ازجمله این آسیب‌ها عنوان شده است.

گاه و بی‌گاهی دانشگاه  در ایران

کتاب «گاه و بی‌گاهی دانشگاه در ایران: مباحثی نو و انتقادی در باب دانشگاه‌پژوهی، مطالعات علم و آموزش عالی» پژوهش مقصود فراستخواه درباره دانشگاه‌های ایران است که از‌سوی انتشارات آگاه منتشر شده است. فراستخواه در این کتاب که ایده اصلی آن را در فصل6 مفهوم‌پردازی می‌کند به شیوه ایده‌آل اداره دانشگاه پرداخته و تحت‌تأثیر مدل سه‌گانه مشهور کلارک در مورد 3مدل دانشگاه بازاری، اداری و خودگردان توضیح می‌دهد.  هرکدام از این مدل‌ها در کشورهای مختلف به‌گونه‌ای اجرا شده است و فراستخواه سعی می‌کند به وضعیت پیچیده دانشگاه در ایران و بحث خصوصی‌سازی آموزش عالی اشاره کند؛ چراکه بازار رقابتی به ‌معنای مستقل کلمه در ایران وجود ندارد و حتی مدل بازاری دانشگاه هم به مبتذل‌ترین شکل آن اداره می‌شود و تجربه‌های استرالیا و آمریکا را در این‌باره نمی‌بینیم. نویسنده این کتاب می‌کوشد با شرحی از تاریخ و تبار و سرشت نهادین دانشگاه، تحولات آن را توضیح دهد. فراستخواه در مقدمه کتاب اینگونه می‌نویسد: «در جوامع توسعه‌یافته، دانشگاه‌ها در تحول و پویا هستند و با محیط خود سازگاری فعالی دارند اما این تحول به‌معنای آن نیست که از دانشگاه‌بودن دربیایند و گاه‌و‌بی‌گاه شوند. اما علم در ایران رندُم بود، امر تصادفی بود.»

  تولید و مصرف فرهنگی در دانشگاه ایرانی 

کتاب «تولید و مصرف فرهنگی در دانشگاه ایرانی؛ درآمدی تاریخی- انتقادی» نوشته رضا صمیم
- پژوهشگر مطالعات فرهنگی- یکی دیگر از آثار علمی مکتوبی است که درباره دانشگاه ایرانی نگاشته شده است. هدف این کتاب که از سوی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در نمایشگاه کتاب ارائه خواهد شد ارائه چارچوبی نظری- روش‌شناختی برای مطالعه تولید و مصرف فرهنگی در دانشگاه ایرانی بوده است. برای این کار نویسنده به نقد تاریخ پیدایش دانشگاه در ایران پرداخته تا از این منظر بتواند این ادعا را که دانشگاه در ایران تنها جایی است که در آن شکلی از مناسبات جامعوی به‌چشم می‌خورد اثبات کند. اثبات این ادعا به نویسنده کمک کرده است تا دانشگاه را به مثابه تنها مکانی که در آن تولید و مصرف فرهنگِ (ارزش‌ها، هنجارها و باورهای) مدرن رخ می‌دهد مفهوم‌پردازی کند.