همهچیز درباره وجه تسمیه یکی از محله‌های قدیمی مرکزی و محبوب پایتخت
«یوسف‌آباد» را «میرزا‌یوسف» آباد کرد!
«یوسف‌آباد» نام یکی از محله‌های قدیمی پایتخت است که در قلب تهران واقع شده و نامش در ذهن ساکنان این کلانشهر چند میلیون نفری همیشه ماندگار است. این محله که بی‌شک یکی از محبوب‌ترین محله‌های پایتخت به‌حساب می‌آید، محله اصیلی است که قدمتش به زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار و «میرزا یوسف مستوفی‌الممالک»ی برمی‌گردد که نامش را روی این محله به یادگار گذاشته است. این محله خوش آب و هوا و زیبای تهران بعد از دوران میرزا یوسف، به مالکیت بانک استقراضی روسیه درآمد و کمی بعد با واگذاری‌اش به بانک کشاورزی، زمین‌هایش به کارمندان دولت فروخته شد و به این ترتیب یوسف‌آباد امروزی شکل گرفت. اگر می‌خواهید بیشتر درباره تاریخچه و وجه تسمیه این محله دوست‌داشتنی پایتخت بدانید، این گزارش کوتاه را از دست ندهید.
تیول میرزا یوسف
محله یوسف‌آباد امروزی که شهرسازی زیبا و پر دار و درختش دل همه ساکنان شهر تهران را برده، در زمان دوران حکومت قاجاریه روستایی بود که روی یکی از تپه‌های شمالی شهر، خارج از حصار تهران و در شمال غربی دارالخلافه ناصری قرار داشت. این روستا که به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش یکی از خوش‌آب و هواترین روستاهای اطراف تهران به‌حساب می‌آمد، اراضی میرزا یوسف مستوفی الممالک از رجال معروف دوره قاجار و رئیس مستوفیان (حسابداران) دربار ناصرالدین شاه بود؛ یعنی از «تیول» میرزا یوسف بود. اینطور که در فرهنگ فارسی «معین» آمده، تیول به معنی واگذاری زمین و ملک به کسی از طرف پادشاه است که آن شخص از طریق مالیات آن ملک، برای خودش درآمدی فراهم کند.
عباس‌آباد و امیرآباد
میرزا یوسف‌خان آشتیانی یا همان مستوفی‌الممالک دربار شاه، فقط اراضی یوسف‌آباد امروزی را در اختیار نداشت، او صاحب اراضی عباس‌آباد، امیرآباد و زمین‌های بسیاری در خارج شهر تهران بود که تمامی آنها را خودش آباد کرد. نصرالله حدادی، پژوهشگر تهران قدیم در کتاب «طهران قدیم»ش در این‌باره نوشته است: «میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، اراضی بالادست محله سنگلج را تا فاصله بالای آب کرج در تیول خود داشت. او بخشی از آن را به پسرش حسن مستوفی‌الممالک بخشید و باغ حسن‌آباد واقع در همین حوالی میدان حسن‌آباد ساخته شد. در بالادست میدان، یوسف‌آباد شکل گرفت و درانتها به محله بهجت‌آباد که اقلیت ارامنه در آن زندگی می‌کردند، ختم می‌شد که تماما جزو مایملک میرزا یوسف مستوفی‌الممالک بود.» به این ترتیب میرزا یوسف که فردی دقیق و درستکار بود و توانسته بود مورد توجه و اعتماد شاه و صدراعظم او امیرکبیر قرار بگیرد، در دوران حیاتش، زمین‌های بسیاری در خارج از شهر تهران را از ناصرالدین‌شاه خریداری و آنها را آباد کرد که یکی از آنها اراضی یوسف‌آباد بود. او با استفاده از قنات‌های این اراضی ازجمله قنات بزرگ، قنات تنگی و قنات قلمان، باغ‌های سرسبز و زمین‌های زراعی یوسف‌آباد را آبیاری کرد و درنتیجه باعث آبادانی این محله شد؛ به همین دلیل هم نامش روی این اراضی باقی ماند و نام روستای خوش آب و هوای دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار، یوسف‌آباد شد.
دست به‌دست تا دست دولت!
اما بشنوید از سرنوشت این اراضی مهم بعد از درگذشت میرزا یوسف. بعد از مرگ میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، مالکیت تمام روستای یوسف‌آباد مثل تمام مایملک میرزا یوسف به پسرش میرزا حسن مستوفی الممالک رسید. میرزا حسن که قصد مهاجرت به خارج از کشور را داشت، این روستا را به فردی به نام سپهسالار امیرخان سردار فروخت. بعد از سپهسالار، حاجی حسین امین‌الضرب که در آن زمان مالک اراضی عباس‌آباد و امیرآباد هم بود، این روستا را خریداری کرد. اما درنهایت به‌دلیل بدهی‌هایی که داشت، دولت تمام اراضی امیرآباد، عباس‌آباد و یوسف‌آباد را از او گرفت و به‌اصطلاح مصادره کرد، بعد هم آنها را در اختیار کارمندان دولت قرار داد.
ساخت‌و‌ساز در دهه30
با واگذاری زمین‌های یوسف‌آباد به کارمندان دولت، رفته‌رفته همهچیز برای شکل‌گیری این محله قدیمی و محبوب مهیا شد. براساس آماری که در این خصوص وجود دارد تا پایان سال 1329، 3هزار قطعه زمین در بخش شرقی یوسف‌آباد و 2هزار قطعه زمین در بخش غربی آن واگذار شد و در همین سال نقشه‌برداری و تقسیم‌بندی این قطعه زمین‌ها صورت گرفت. از دهه 30هم رفته‌رفته ساخت و سازها در این محله شروع شد تا درنهایت یوسف‌آبادی که یادگار میرزا یوسف مستوفی‌الممالک بود، به شکل امروزی‌اش درآمد و به یکی از محبوب‌ترین و دلنشین‌ترین محله‌های پایتخت تبدیل شد.
فروش زمین‌های یوسف‌آباد به کارمندان دولت
البته درباره سرنوشت زمین‌های یوسف‌آباد بعد از درگذشت میرزا یوسف و فروش آنها توسط میرزا حسن، روایت دیگری هم وجود دارد. گفته می‌شود این اراضی در دوره قاجار به مالکیت بانک استقراضی روسیه درآمد و با سقوط نظام تزارها در روسیه، دولت اتحاد جماهیر شوروی این بانک و همه دارایی آن را به دولت ایران واگذار کرد که ابتدا بانک ایران، سپس بانک فلاحتی و درنهایت بانک کشاورزی نامیده شد. در سال 1319خورشیدی، وزارت دارایی زمین‌های یوسف‌آباد را به مبلغ 93هزار تومان از بانک کشاورزی خریداری کرد. اما از آنجا که زمین‌های کشاورزی یوسف‌آباد کم‌درآمد بود و درآمد سالانه دولت از آن به چند هزار تومان هم نمی‌رسید، در سال 1322هجری شمسی دکتر «میلسپو» مستشار آمریکایی وزارت دارایی دستور داد این زمین‌ها به کارمندان دولت فروخته شود. این شد که زمین‌های یوسف‌آباد براساس مرغوبیت‌شان از متری یک تومان تا متری 3تومان به کارمندان وزارتخانه‌های مختلف فروخته شد. اسناد و مدارک بر جامانده از این نقل و انتقالات نشان می‌دهد که به کارمندان دارای رتبه‌های بالا، قطعات 400تا 500متری و به کارمندان معمولی قطعات 180تا 200متری فروخته شد. ظاهرا یکی دو قطعه هزار متری هم فروخته شد که یکی از آنها را محمد ساعد مراغه‌ای، نخست‌وزیر وقت خریداری کرد و به این ترتیب بنای شکل‌گیری یوسف‌آباد امروزی گذاشته شد.
