ملاقات اردوغان و پوتین؛ دهن‌کجی به بایدن
سعید الحاج- تحلیلگر مسائل ترکیه
پس از توقفی معنادار، نشست‌های میان ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان، روسای جمهور روسیه و ترکیه بار دیگر، امروز در شهر سوچی از سر گرفته می‌شود. آخرین نشست این دو شخصیت به یک‌سال‌ونیم قبل، در ماه مارس2020 برمی‌گردد؛ هنگامی که توافق آتش بس موقت پس از درگیری‌های نظامی در شهر ادلب سوریه میان روسیه و ترکیه به امضا رسید. بدون شک شیوع ویروس کرونا یکی از دلایل مهم توقف ملاقات‌های پوتین و اردوغان به شمار می‌آید. اما در سایه وجود نشانه‌های متعددی از وقوع تنش میان 2کشور، نمی‌توان به سادگی کرونا را تنها دلیل توقف این ملاقات‌ها دانست؛ برای مثال می‌توان به تحولات اخیر در روابط 2کشور تا پیش از ملاقات امروز پوتین و اردوغان نگاهی انداخت: مرگ سربازان ترکیه در شمال سوریه در اثر حملات مشترک دمشق و مسکو، تداوم حملات جنگنده‌های روسی به مناطق تحت سیطره ترکیه در ادلب و عفرین، سفر اخیر بشار اسد به مسکو برای دیدار با پوتین که می‌تواند نشانه‌ای از آغاز مجدد حملات نظامی علیه ادلب باشد، افزایش حجم نیروها و تجهیزات نظامی ترکیه در مرز سوریه و البته اعلام مخالفت مجدد اردوغان در نشست عمومی سازمان ملل با انضمام شبه جزیره کریمه به روسیه. درحقیقت نخستین ملاقات میان پوتین و اردوغان پس از شیوع ویروس کرونا قرار بود در اواخر تیر‌ماه گذشته، با هدف بررسی تحولات افغانستان و سوریه برگزار شود. اما مجموعه تحولات و تنش‌های یادشده باعث شد این نشست با تعویقی حدودا 3ماهه برگزار شود. خبرگزاری اسپوتنیک در آن زمان، با انتشار خبر تعویق ملاقات پوتین و اردوغان نوشت: فروش پهپادهای ترکیه به ارتش اوکراین و همچنین مشارکت مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در کنفرانس کریمه (نشستی دیپلماتیک در مخالفت با سیاست‌های منطقه‌ای روسیه) از دلایل اصلی تعویق این ملاقات بوده است.
اما چه موضوعاتی امروز روی میز مذاکره رهبران روسیه و ترکیه قرار دارد؟ بدون شک پرونده سوریه و مخصوصا شرایط ادلب در صدر دستور کار این ملاقات قرار گرفته؛ امری که تلویحا از سوی مقامات رسمی هر دو طرف نیز تأیید شده است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی وزارت خارجه روسیه روز گذشته اعلام کرد: گفت‌وگوی سران 2کشور، موضوعات گسترده‌ای را شامل می‌شود که بحران سوریه و برخی دیگر از پرونده‌های منطقه‌ای در رأس آنها قرار دارند. در مقابل اردوغان نیز پیش از ترک آنکارا به مقصد سوچی گفت: گفت‌وگوهای ما تنها محدود به ادلب نیست و دایره گسترده‌ای از مسائل مرتبط با سوریه و دیگر نقاط آسیا و اروپا را شامل خواهد شد. تمام اینها در حالی است که هر یک از 2کشور، با ارسال پیام‌های معناداری برای طرف مقابل به استقبال نشست سوچی رفته‌اند؛ برای مثال روسیه از چند هفته قبل مجددا فشارها بر ترکیه و متحدان این کشور را در شمال سوریه آغاز کرده است؛ از حملات هوایی گرفته تا حمایت از پیشروی‌های زمینی ارتش سوریه در محورهای مختلف و یا حتی تقویت روابط با شبه نظامیان کرد در نزدیکی مرزهای ترکیه. طی سال‌های گذشته این موارد به ابزارهایی شناخته شده برای فشار مسکو بر آنکارا تبدیل شده است. در مقابل اگرچه دست ترکیه از اعمال فشارهای نظامی و میدانی بر روس‌ها خالی است، اما تلاش کرده توازن را با فشارهای سیاسی-دیپلماتیک بر طرف مقابل برقرار کند؛ از به رسمیت نشناختن انتخابات مجلس دومای روسیه در شبه جزیره کریمه تا موضع گیری‌های تند علیه این کشور در سازمان ملل.
اما این صحنه آنقدر که در نگاه اول به‌نظر می‌رسد تاریک و ناامید‌کننده نیست. برای درک اهمیت و تأثیر نشست امروز اردوغان و پوتین، علاوه بر تمام پیشینه‌ای که تا اینجا مورد اشاره قرار گرفت، باید به سخنان اخیر رئیس‌جمهور ترکیه، پس از سفر به نیویورک نیز توجه داشت. او که بدون هیچ‌گونه ملاقاتی با جو بایدن به سفر خود پایان داد، ضمن انتقادات شدید از آمریکا به‌دلیل اخراج ترکیه از برنامه تحقیق و توسعه جنگنده‌های اف-35، این کشور را به دروغگویی و حمایت گسترده از شبه نظامیان تروریستی در خاورمیانه متهم کرد. اردوغان گفت: وضعیت روابط 2کشور چندان امیدوار‌کننده نیست و نمی‌توانم بگویم با رئیس‌جمهور بایدن، مرحله تازه‌ای برای ترکیه و آمریکا آغاز شده است. رئیس‌جمهور ترکیه همچنین در مهم‌ترین بخش از سخنانش که به نوعی بر نشست امروز او با پوتین نیز سایه انداخته است، تأکید کرد: ترکیه درصورت نیاز، تعداد بیشتری از سامانه‌های اس-400 را خریداری خواهد کرد و هیچ کشوری حق دخالت در مسائل مرتبط با امنیت سرزمین ما را ندارد. به‌نظر می‌رسد ترکیه درک کرده که مواضع منفی دولت بایدن نسبت به این کشور برای فشار بر اردوغان تا موعد انتخابات سال2023 ادامه خواهد داشت؛ انتخاباتی که براساس فایل صوتی منتشر شده از بایدن در جریان رقابت‌های انتخاباتی آمریکا، باید نقطه عطفی برای کنار زدن اردوغان از قدرت باشد. بر این اساس می‌توان انتظار داشت روابط 2کشور طی 2سال آینده، به‌رغم همکاری‌ها در پرونده افغانستان شاهد نوعی رکود و یا حتی افزایش تنش باشد؛ آن هم در حالی که حمایت‌های آمریکا از ترکیه در شرق فرات (سوریه) به طرز چشمگیری کاهش یافته و همچنین احتمال تحریم مجدد این کشور از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا وجود دارد. در این شرایط، افزایش همکاری‌ها میان ترکیه و روسیه در حوزه‌های مختلف، از جمله خرید سلاح و یا برنامه اتمی، می‌تواند به مثابه ابزاری در دستان آنکارا برای مقابله با فشارهای بایدن باشد.
منبع: العربی الجدید
