اکوسیستم
35تن زباله از غارهای کشور خارج شد
زباله و معدنکاوی دو عامل اصلی تغییر اکوسیستم غارها و تخریبشان است
محمدصادق خسروی علیا- خبر‌نگار
غارها گنجینه‌های اسرارآمیز زمین‌شناسی هستند. زمین‌شناس‌ها از غارها به‌عنوان شناسنامه زمین یاد می‌کنند. میلیون‌ها سال طول می‌کشد تا غارها پدید آیند. اما اگر از آنها حفاظت نشود این گنجینه‌های ارزشمند در چشم برهم زدنی نیست و نابود می‌شوند. تمام اقداماتی که حقوق طبیعت را زیر پا می‌گذارد می‌تواند منجر به نابودی غارها شود؛ ورود زباله و آلودگی، معدنکاوی، راهسازی و... . دوم مهرماه به‌عنوان روز غار پاک، تنها بهانه‌‌‌ای است که به واسطه آن بتوان نگاه‌ها و توجه‌ها را به ضرورت نگهداشت و حفاظت از این پدیده زمین‌شناسی و ارزشمند که شکننده‌ترین و حساس‌ترین اکوسیستم را دارد، معطوف کرد. کارشناسان در روز غار پاک در گفت‌وگو با همشهری از آخرین وضعیت غارهای کشور می‌گویند.
گردشگران و غارنوردها غارهای ایران را زباله‌دانی کردند
جواد نظام دوست، رئیس سابق انجمن غار و غارشناسی ایرانیان با بیان اینکه در 10سال اخیر نزدیک به 35تن زباله از غارهای ایران خارج شده است می‌گوید:« هر سال در روز غار پاک تعدادی از غارهای پربازدید را انتخاب و پاکسازی می‌کنیم. 2 سال پیش قبل از شیوع بیماری کرونا همزمان در این روز 100غار کشور توسط 2هزار غارنورد پاکسازی شد. اما امسال به‌دلیل شیوع این بیماری و همچنین ممنوع بودن گردشگری در غارها تنها 10غار در کل کشور در حال پاکسازی است.»
نظام دوست درحالی‌که به همراه یک گروه22نفره از اعضای انجمن غار و غارشناسی برای خروج زباله‌های غار قلاچی آذربایجان غربی در تلاش است، می‌گوید:«این زباله‌ها توسط غارنوردان و گردشگران وارد غارها می‌شود. در 10 سال اخیر 200غار پاکسازی شده است. غار قلایچی که اکنون در حال پاکسازی آن هستیم یک غار عمودی است با 120متر عمق. زباله‌های درون این غار فنی، حدود 250کیلوگرم حجم دارد. این غار جزو غارهای درجه یک کشور است و درون این غار دریاچه و سفره آب زیرزمینی وجود دارد.»
تخریب چندین غار به‌علت معدنکاوی در 2 سال
رئیس سابق انجمن غار و غارشناسی ایرانیان با اشاره به اینکه اکوسیستم غارها بسیار حساس است و از اهمیت زمین‌شناسی و زیست‌شناسی بسیاری برخوردار هستند، می‌گوید:« غارها عموما دارای سفره‌های آب زیرزمینی هستند و به همین‌خاطر اهمیت‌شان دو چندان است. وقتی زباله وارد غارها می‌شود به تبع آن سفره‌های آب زیرزمینی نیز آلوده می‌شوند. باکتری‌هایی که توسط زباله‌ها از بیرون وارد غارها می‌شوند اکوسیستم حساس غارها را فرو می‌پاشند. میلیون‌ها سال طول می‌کشد تا غارها شکل بگیرند اما اگر از آنها نگهداری و حفاظت نشود در کمترین زمان و با سرعت باور نکردنی نابود می‌شوند. غاری مانند علیصدر که سالانه گردشگران بسیاری از آن بازدید می‌کنند اگر کنترل لازم محیط‌زیست در آن انجام نشود، سفره آب زیرزمینی استان همدان آلوده می‌شود. به‌عنوان مثال اگر ظرفیت بازدید این غار مشخص نشود و تعداد زیادی گردشگر وارد آن شود، این غار نیز از بین خواهد رفت. در ایران 300غار قابلیت گردشگری دارد ولی تنها 2غار این شانس را پیدا کرده‌اند به درآمد برسند و هزینه‌های نگهداری خودشان را تامین کنند بقیه یا تعطیل شده‌اند و یا هزینه‌های نگهداری آنها به‌عهده ارگان‌های همجوارشان است. به همین‌خاطر باید بیشتر مراقب غارها بود.»
نظام دوست وضعیت غارهای ایران را خوب ارزیابی نمی‌کند:« غارها متولیان دقیق و موظفی ندارند. کارگروه غارشناسی در حال تلاش است اما تنها توانسته چند دستورالعمل در مورد حفاظت از غارها به ادارات کل استان‌ها ابلاغ کنند که این اقدامات اصلا کافی نیستند.»
او ادامه می‌دهد:« بخشی از غارها به‌دلیل معدنکاوی از بین رفته‌اند، اخیرا در استان‌های یزد و خراسان جنوبی چندین غار توسط معدن‌کاوان نابود شده است. عدم‌هماهنگی میان کارگروه‌های غارشناسی با دیگر ارگان‌های ذیربط و صدور مجوزهای بی‌مورد دلیل اصلی نابودی این غارهاست؛ به‌عنوان مثال الان در اطراف غار قلاچی، تمام دستورالعمل‌های لازم توسط کارگروه غارشناسی اجرا شده اما به‌دلیل عدم‌هماهنگی با منابع طبیعی در 500متری این غار کشاورزان در حال زراعت هستند، این درحالی است که حداقل طبق استاندارد‌های بین‌المللی باید فعالیت کشاورزی در 2هزار متری غارها صورت گیرد. از این‌رو به‌دلیل ناهماهنگی میان دستگاه‌ها حریم این غار زیر پا گذاشته شده است. بقیه غارها همین مشکل را دارند. زباله یکی از کوچک‌ترین آسیب‌هایی است که به غارها وارد می‌شود، متأسفانه تخریب‌های دیگر زیست‌محیطی مانند معدنکاوی، جاده‌سازی، گردشگری بی‌رویه و تشخیص غیرکارشناسی برخی غارها به‌عنوان مقصد گردشگری باعث تخریب بسیاری از غارهای کشور شده است.»
داده‌ها و اطلاعات در مورد غارها اندک است
محمد مدادی، دبیر کارگروه غارشناسی کشور نیز با بیان اینکه در 2 سال اخیر با توجه به شیوع کرونا، کاهش سفرها و همینطور کاهش برنامه‌های گردشگری، وضعیت تخریب غارها روند کند‌تری داشته، به همشهری می‌گوید:« مراجعه برای غارنوردی و گردشگری کاهش محسوسی داشته است. با این حال اجرای ضوابط برای طرح‌های گردشگری در غارها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. بسیاری از غارها با منابع زیرزمینی در ارتباط هستند و آلودگی آنها منتقل می‌شود به منابع آب. برای هر سطحی از گردشگری در غارها(غارهای توریستی، غارهای آزاد، غارهای فنی و تخصصی) باید اصول حفاظتی اجرا شود.»
به‌گفته مدادی، معدنکاوی همچنان یکی از مهم‌ترین عوامل تخریب غار در کشور محسوب می‌شود:« در برخی مناطق، محدوده معدنکاوی با غارها تداخل پیدا می‌کند. داده‌ها و اطلاعات ما در مورد غارهای کشور بسیار اندک است و به‌طور حتم دلیل عمده تداخل کار معدنکاوی با تخریب غارها همین است. اگر اطلاعات ما در مورد غارها تکمیل بود از تخریب خیلی از غارها جلوگیری می‌شد. در 2 سال گذشته چند مورد تداخل معدنکاوی با غارها داشتیم که با هماهنگی بین دستگاهی مشکل برطرف شد اما خیلی اوقات معدنکاوی بی‌سر و صدا انجام می‌شود. هر چند غارهای شناخته شده کمتر در معرض خطر معدنکاوی هستند چراکه مردم از آنها محافظت می‌کنند اما غارهای کمتر شناخته شده در معرض این خطر جدی قرار دارند.»
روز نجات غارها
دبیر کارگروه غارشناسی کشور با اشاره به اینکه در 3 سال اخیر هیچ غار شناخته شده‌ای به‌صورت کامل تخریب نشده است، می‌گوید:« این آمار مربوط به غارهای شناخته شده است اما غارهای کمتر شناخته شده طبیعتا در معرض خطر هستند. در مورد غارهای شناخته شده باید گفت آگاهی مردم نسبت به این امر افزایش یافته است و به محض اینکه غاری در معرض تهدید قرار می‌گیرد اطلاع‌رسانی می‌کنند. نگرانی ما در مورد غارهای کمتر شناخته شده و شناخته نشده است که گاهی حین فعالیت‌های معدنکاوی کشف می‌شوند و معدن‌کاوان برای اینکه از فعالیت آنها جلوگیری نشود اطلاع نمی‌دهند. هر چند در این مورد هم بارها اطلاع‌رسانی مردمی توانسته ناجی برخی غارها شود.»
به‌گفته مدادی سال 92برای نخستین بار 500کیلو زباله از 10چاه غار پراو خارج شد. غار پراو دارای 26چاه است. این غار به‌علت ارتفاع و عمق زیاد به اورست غارهای جهان معروف است. پراو که یکی از سخت‌ترین غارهای جهان است برای نخستین بار و به مناسبت روز ملی غارهای پاک در دوم مهرماه سال 1392توسط گروهی از غارنوردان از 12شهر کشور پاکسازی شد و تا به الان این غار رکورددار خروج زباله است. او در ادامه آخرین اقدامات اعضای انجمن در روز غار پاک را اینطور شرح می‌دهد:« امسال انجمن غارشناسی و فدراسیون‌های کوهنوردی برای پاکسازی 10غار در کشور اقدام کرده‌اند که گزارش‌های آنها طی 10 روز آینده منتشر می‌شود. غار قلایچی و سهولان در آذربایجان، چندین غار در استان یزد، کرمان، فارس، خراسان جنوبی و... در حال پاکسازی هستند. روز پاکسازی غارها، یک اقدام نمادین است. شاید خیلی از غارها دیگر نیازی به پاکسازی نداشته باشند چون هم مردم آگاهی بیشتری در مورد اهمیت حفاظت از غارها پیدا کردند و هم غارنوردان. به عقیده من غارها نسبت به چند سال پیش کمتر آلوده هستند و اصرار بر تداوم روز پاک غارها و پاکسازی نمادین غارها برای این است که ذهن‌ها و توجه‌ها معطوف به این موضوع شود که غارها نیازمند مدیریت و حفاظت هستند.»
