التهاب در بازار برنج شمال

اشکان جهان‌آرای/ فرشته رضایی-خبرنگار

برنج داخلی امسال بیشتر و پیش‌ از اینکه دانه‌هایش در آشپزخانه‌ها و پس از پخت قد بکشد، قیمتش در بازار قد کشیده‌است؛ قیمت‌ این محصول پرمصرف 2 استان‌ گیلان و مازندران، معمولا هرسال متناسب با تورم افزایش می‌یابد و پس از فصل برداشت با قیمت جدید عرضه می‌شود. البته از اواخر پاییز یا اوایل فصل زمستان نیز به‌دلیل مصرف شدن بخشی از برنج خریداری شده مصرف‌کنندگان و کم شدن برنج در انبارها، تا پیش از فصل برداشت جدید یک‌بار دیگر قیمت افزایش می‌یافت و با ورود برنج برداشت جدید متعادل می‌شد، اما امسال طی کم‌تر از 2ماه مصرف‌کنندگان برنج شاهد 3مرحله افزایش قیمت این محصول بودند و حتی احتمال می‌دهند قیمت این محصول بازهم افزایش یابد. نگاهی به قیمت‌گذاری برنج در بازار شهرهای مختلف استان‌های مازندران و همچنین گیلان نشان می‌دهد قیمت این محصول استراتژیک رشد محسوسی نسبت به 2ماه اخیر داشته‌است. درحال‌حاضر برنج طارم برداشت امسال، به‌عنوان معیار نرخ‌گذاری برنج داخلی در بازار مازندران، بین کیلویی 36 تا 40هزارتومان عرضه می‌شود. این درحالی‌است که قیمت برنج طارم اوایل مردادماه در بازار مازندران بین 32 تا 35هزارتومان به ازای هر یک کیلوگرم بود که این قیمت نیز نسبت به نرخ سال‌گذشته افزایش حدودا 3 تا 6هزارتومانی را نشان می‌داد. 

افزایش قیمت تمام‌شده
یک فروشنده برنج در ساری می‌گوید: قیمت برنج طارم، بسته به محل کشت و کیفیتی که دارد، اکنون بین 33 تا 44هزارتومان در نوسان است. برنج طارم آستانه را کیلویی 44هزارتومان می‌فروشم، اما برنج طارم «دشت‌ناز» کشت سال‌گذشته، اکنون کیلویی 33هزارتومان است. «علی یعقوبی» می‌افزاید: برنج طارم کشت سال‌گذشته فریدونکنار نیز 33هزارتومان است، اما برنج کشت امسال فعلا حدود 36هزارتومان قیمت دارد که ممکن است افزایش یابد. البته باید منتظر بمانیم و ببینیم بازار چه زمانی به تعادل می‌رسد. وی اضافه می‌کند: افزایش سالانه قیمت برنج عادی است که معمولا هرسال به‌دلیل تورم سالانه رخ می‌دهد. با توجه به قیمت حدودا 29 تا 32هزارتومانی برنج طارم مازندران در سال‌گذشته قابل پیش‌بینی بود که به‌دلیل افزایش هزینه‌ها، امسال نیز مثل هرسال قیمت برنج در بازار افزایش داشته باشد. 

همگام با تورم
«احمدعلی صمدی» یک کشاورز اهل قائمشهر نیز اظهار می‌کند: درسال‌جاری دستمزد کارگر نشاکار دست‌کم به 500هزارتومان برای هر یک روز کار در شالیزار رسید. همچنین هر 50کیلوگرم کود فسفاته 600 تا 700هزارتومان برای ما تمام شد. نشاکاری مکانیزه هم در هر هکتار حدود 9میلیون تومان هزینه داشت. همه اینها قیمت تولید برنج را بالا می‌برد و طبیعی است کشاورز هم بابت زحمت تولید سود دریافت کند. نمی‌توان انتظار داشت برنج با قیمت سال‌گذشته عرضه شود. او به تورم موجود در کشور اشاره می‌کند و می‌افزاید: چه محصولی را سراغ دارید که از 3سال قبل تا امروز قیمتش دست‌کم 2برابر نشده باشد؟ 3سال پیش برنج را حدود 17هزارتومان می‌فروختیم. اینکه امسال برنج به 35هزارتومان رسیده، کاملا طبیعی است. البته می‌دانیم که در برخی شهرها برنج را تا کیلویی 45هزارتومان و حتی بیشتر نیز می‌فروشند. این نرخ‌گذاری‌ها هم قطعا روی افزایش قیمت برنج در بازار تأثیر دارد.

اختلاف قیمت غیرمنطقی در استان‌های غیرشمالی
براساس برخی اظهارنظرهای مسئولان، سال‌جاری قیمت تمام‌شده برنج برای کشاورزان در مازندران 28هزارو 500تومان به ازای هر یک کیلوگرم است که با احتساب 20درصد سود برای فروش، به قیمت حدود 34 تا 35هزارتومان می‌رسد، اما چالش کنونی بازار برنج داخلی، افزایش مجدد قیمت به‌ویژه در بازارهای خارج از استان‌های شمالی است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران این قیمت را برای برنج مازندران منطقی می‌داند و معتقد است که با این قیمت، کشاورز می‌تواند به سود منطقی فعالیت کشاورزی خود برسد.  «عزیزالله شهیدی‌فر» می‌گوید: اینکه برنج در استان‌های دیگر با قیمت‌های بسیار بیشتر از بازار استان عرضه می‌شود، منطقی نیست. اختلاف زیاد بین 10 تا 15هزارتومان به‌ازای هر کیلوگرم برنج در بازار خارج از استان، حتی با درنظرگرفتن هزینه‌های جانبی مانند انتقال برنج و بسته‌بندی، غیرمنطقی است.

رشد قیمت‌ها
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد اکنون کشاورزان مازندرانی هم ترجیح داده‌اند پس از فروش مقداری از محصول برای تأمین نقدینگی ضروری، بخش دیگری از محصولات خود را در انبار یا شالیکوبی‌ها نگه دارند تا بازار به تعادل قیمت برسد و بتوانند احتمالا برنج خود را با قیمتی بیشتر بفروشند. براین اساس گفته می‌شود اکنون حدود 60درصد از برنج تولید شده کشت اول در مازندران هنوز وارد بازار نشده‌است و در شالیکوبی‌ها و انبارها نگهداری می‌شود. برخی از کشاورزان مازندرانی طی 2ماه اخیر در روندی افزایشی، توانستند با 3 قیمت متفاوت محصول خود را بفروشند و این روند افزایشی آنان را امیدوار کرده که محصول‌شان را بسته به تقاضای بازار و پذیرش قیمت‌های جدید، با نرخ بیشتری بفروشند. این‌درحالی‌است که قیمت برنج کشت سال‌جاری از حدود 33هزارتومان آغاز شد و طی روزهای اخیر به 40هزارتومان هم رسید؛ تا جایی که برخی کشاورزان توانستند محصول خود را در شالیکوبی‌ها به‌صورت فله با قیمت 40هزارتومان نیز بفروشند. طبیعتا قیمت این برنج برای عرضه در بازار توسط خریدار عمده با احتساب سود و هزینه‌های حمل و بسته‌بندی به 45 تا 50هزارتومان هم می‌تواند برسد.  اما این اتفاق در مازندران به‌دلیل دسترسی مصرف‌کنندگان به کشاورزان کم‌تر دیده می‌شود و عمدتا مربوط به نرخ‌گذاری برنج در بازار شهرهای بزرگ مانند تهران است. فروش برنج در تهران با قیمت 45 تا 50هزارتومان طی روزهای اخیر سبب شده در بازار مبدأ نیز کشش فروش محصول با این قیمت ازسوی برخی فروشندگان ارزیابی شود. در واقع این بخش از تعیین قیمت، اثرگذاریِ بازار شهرهای بزرگ بر سایر مناطق کشور ازجمله بازار مبدأ تولید برنج است.

برنج با طعم دلار
ازسوی دیگر نوسان نرخ ارز عامل دیگری است که می‌توان آن را در ایجاد التهاب کنونی در بازار برنج داخلی دخیل دانست. این روزها قیمت برنج خارجی در بازار با توجه به افزایش نرخ ارز، به مرز کیلویی 30هزارتومان هم رسیده‌است که قیمتی فراتر از تصور برای این محصولات وارداتی به‌حساب می‌آید. باور غالب جامعه درباره برنج داخلی و خارجی همواره وجود اختلافی زیاد و حدودا 2برابری میان این دو محصول است. در چنین شرایطی وقتی برنج وارداتی به مرز کیلویی 30هزارتومان نزدیک شود، کشاورز نیز منتظر افزایش قیمت محصول داخلی خود برای حفظ فاصله قیمت برنج داخلی و خارجی می‌ماند.  اما به‌نظر می‌رسد این انتظار با توجه به پایین بودن توان خرید عمده مصرف‌کنندگان، به سرانجام مناسبی نرسد. علاوه بر ضعف اقتصادی عمده مصرف‌کنندگان برای خرید برنج داخلی با قیمت بیش‌از 40هزارتومان، توزیع 100هزارتن برنج خارجی ازسوی شرکت بازرگانی دولتی به بازار مصرف نیز از عواملی است که می‌تواند تب تند افزایش قیمت برنج داخلی در بازار را کنترل کند.

کاهش التهاب بازار
رئیس اتحادیه شالیکوبی‌داران مازندران دراین باره می‌گوید: چند روز است که بازار به‌دلیل توزیع 100هزارتن برنج خارجی، از التهاب قبلی خارج شده و تقریبا راکد مانده‌است. ما هم منتظریم بازار به تعادل برسد؛ هنوز جا دارد که بازار متعادل شود تا مصرف‌کننده بتواند با قیمت مناسب‌تری برنج را تهیه کند. فعلا از التهاب چند هفته اخیر کاسته شده‌است و ادامه روند را خود بازار براساس عرضه و تقاضا باید مشخص کند.  «سیدتقی جعفریان» می‌افزاید: استمرار روند افزایش قیمت برنج داخلی درنهایت می‌توانست سبب رکود فروش این محصول شود و مصرف‌کننده را با توجه به توزیع 100هزارتن برنج خارجی از محل ذخایر استراتژیک کشور، بیشتر از خرید برنج داخلی دور کند. فعلا از تب و تاب بازار کاسته شده و تنش‌ها کم شده‌است. به‌گفته این فعال صنفی حوزه برنج، پیگیری‌ها نشان می‌دهد عمده کشاورزان هنوز مایل به فروش محصول خود نیستند. ازسوی دیگر خریداران عمده برنج نیز طی روزهای اخیر تقاضای خود را کاهش داده‌اند و منتظر به تعادل رسیدن بازار هستند.  البته برخی فعالان بازار برنج نیز قیمت‌گذاری برنج مازندران در بازار بورس با نرخ 40هزارو 500تومان با شکستگی 14درصد را هم از عوامل افزایش قیمت این محصول می‌دانند. این نخستین عرضه و قیمت‌گذاری برنج مازندران در بورس کالاست که حالا به اعتقاد برخی از فعالان این حوزه حاشیه‌ساز شده‌است. 

رونق بازار برنج نیم‌دانه
اینها درحالی‌است که بازار برنج در استان گیلان نیز وضعیت مشابهی دارد و بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد در التهاب قیمتی کنونی، بازار برنج نیم‌دانه دراین شهر رونق گرفته‌است. یک فروشنده برنج در بازار رشت دراین باره به خبرنگارهمشهری می‌گوید: در سال‌جاری هربار که برنج نیم‌دانه به بازار آمد، سریع به فروش رفت، چون ارزان‌تر و کیفیت آن از برنج خارجی مرغوب‌تر است.  «مصطفی رحیمی» می‌افزاید: قیمت برنج نیم‌دانه به‌طور متوسط ۲۵هزارتومان است، اما مبالغ بالاتر با کیفیت بهتر هم وجود دارد. اکنون خرید نیم‌دانه‌های ایرانی و نوع پرمحصول و خارجی طرفداران بیشتری دارد. 

نقش سوداگران شالی در افزایش قیمت‌ها
رئیس اتحادیه برنج‌فروشان رشت نیز هجوم سرمایه‌های راکد و سرگردان به سوی خرید شالی را از عوامل افزایش قیمت برنج می‌داند و می‌گوید: درحالی‌که سود هنگفتی در خرید و فروش و احتکار برنج و شالی وجود دارد، اما متأسفانه نظارت‌ها دراین بخش کافی و موثر نیست. «اسماعیل محمدی‌پویا» با تأکید به اینکه درحال‌حاضر قیمت‌ها در بازار برنج استان گیلان به تعادل رسیده‌است و دیگر شاهد افزایش روزانه قیمت‌ها نیستیم، می‌افزاید: بعد از اینکه هفته گذشته دولت از واردات 100هزارتنی برنج خارجی به کشور خبر داد، این موضوع سبب ثبات و تعادل در بازار برنج شد.  وی با اشاره به حضور دلالان و خریداران عمده برسر مزارع در فصل برداشت و خرید عمده شالی و شلتوک، این موضوع را از اصلی‌ترین عوامل افزایش قیمت برنج در گیلان می‌داند و ادامه می‌دهد: خریداران شالی در مزارع با خرید شلتوک و ذخیره‌سازی در انبارها، زمینه‌ساز افزایش قیمت برنج در فصل برداشت می‌شوند، به‌طوری‌که از آغاز فصل برداشت تاکنون قیمت برنج دراستان گیلان 30درصد افزایش یافته‌است. محمدی‌پویا تصریح می‌کند: برخی سوداگران شالی و برنج در گیلان با ذخیره‌سازی شلتوک وعرضه در فصول مختلف، به گرانی برنج دامن می‌زنند و اجازه نمی‌دهند قیمت این‌محصول در بازار به تعادل برسد. ازسوی دیگر کشاورز نیز برای تأمین هزینه‌های خود ناچار به فروش شلتوک به خریداران کلان است و این افراد با انبارکردن شلتوک طی چند ماه، مانع از عرضه به‌موقع برنج در بازارها و کاهش قیمت‌ها می‌شوند.   رئیس اتحادیه برنج‌فروشان رشت اضافه می‌کند: اکنون قیمت هر کیلوگرم برنج «هاشمی» در بازارهای محلی استان 24 تا 43هزارتومان و در خرده‌فروشی‌ها بین 45 تا 47هزارتومان است. همچنین برنج «دم‌سیاه آستانه» در بازارهای محلی هرکیلوگرم 52هزارتومان و در خرده‌فروشی‌ها تا 55هزارتومان نیز به‌فروش می‌رسد و برنج «شیرودی» هم بین 32 تا 33هزارتومان قیمت‌گذاری می‌شود.

چرا برنج گران شد؟
محمود هوشیارفرد-عضو هیأت علمی سازمان تحقیقات کشاورزی کشور



درباره افزایش قیمت‌ها در بازار برنج باید به این نکته محوری توجه داشت که به‌دلیل اینکه در سال‌جاری بخش قابل‌توجهی از برنج‌کاران تولید خوبی نداشتند، قیمت‌ها بالاتر رفت و البته همگام با تورم دیگر کالاها سیر صعودی قابل‌توجهی را طی کرد. دراین میان می‌توان گفت که یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش تولید برنج در سال‌جاری، کمبود منابع آبی بوده‌است‌. ازسوی دیگر ارقام پرمحصول به‌دلیل اینکه آب‌برتر هستند، آسیب‌های بیشتری را متحمل شدند، به‌طوری‌که برخی برنج‌کاران در هر هکتار از ۴۰۰ تا ۶۰۰کیلوگرم کاهش برداشت داشتند؛ وقتی محصول در بازار کم باشد، طبیعتا قیمتش افزایش می‌یابد. این‌درحالی‌است که افزایش قیمت نهاده‌های تولید نیز عامل مهم دیگری در افزایش قیمت‌ها در بازار برنج درسال‌جاری بوده‌است. در سال زراعی جاری هزینه کودسفید ارزان‌تر بود، اما قیمت کود سیاه، پتاس و دیگر ریزمغذی‌ها حدود ۴برابر شد و هزینه کارگر نیز به حدود 5/2 تا 3برابر سال‌گذشته رسید. درچنین شرایطی سود قابل‌توجهی عاید برنج‌کار نمی‌شود، چراکه به‌دلیل نیاز مالی فوری و نداشتن امکانات مناسب برای انبارکردن برنج، کارخانه‌دار یا دلال محصول را می‌خرد و انبار می‌کند تا در زمان مناسب به فروش برساند. بروز چنین شرایطی سبب می‌شود عرضه محصول کاهش و به‌دنبال آن قیمت‌ها افزایش یابد. واقعیت این است کشاورز کار خود را انجام می‌دهد، اما موضوعی که باید موردتوجه مسئولان مربوط قرار گیرد، خرید تضمینی یا توافقی است که درحال‌حاضر در استان‌های گیلان و مازندران چندان موردتوجه قرار نمی‌گیرد. موضوع دیگری که اکنون زنگ‌خطر آن به‌گوش می‌رسد، مخلوط کردن برنج‌های پرمحصول استان‌های جنوبی با برنج مرغوب شمال ازسوی دلالان است که در آینده نزدیک به برند برنج شمال و به‌ویژه استان گیلان آسیب می‌زند. 


سیاست‌گذاری اصولی؛ حلقه مفقوده بازار برنج
حمیدغلامی-کارشناس اقتصادی

این روزها افزایش قیمت‌ها در بازار برنج، به‌عنوان محصولی پرمصرف در سراسرکشور، بحث‌های فراوانی را در زمینه واکاوی دلایل و پیش‌زمینه‌های بروز چنین روند قیمتی به‌دنبال داشته‌است. نخستین نکته‌ای که دراین حوزه باید مورد توجه قرار گیرد، نبود نظارت و حمایت دولتی است؛ به‌نظر می‌رسد در سال‌های اخیر دولت برنج‌کاران را به‌حال خود رها کرده و حمایت کافی از آنان به‌عمل نیاورده‌است. آنان انواع سم و کود را خودشان می‌خرند و باید در فکر تهیه ماشین‌های کشاورزی مکانیزه هم باشند، اما حمایت کافی در زمینه ارائه تسهیلات بانکی از آنان صورت نمی‌گیرد. وقتی دولت هیچ حمایتی از برنج‌کار نمی‌کند و آنان نهاده‌های تولید را در بازار آزاد به قیمت گزاف و به سختی تهیه می‌کنند و ازسوی دیگر ماشین‌های کشاورزی را با تسهیلات ۴درصد در اختیارشان قرار نمی‌گیرد، نباید انتظاری به‌جز وضعیت کنونی بازار برنج داشته باشیم. باید درنظر داشت که خود برنج‌کاران هم مایل نیستند قیمت این محصول تا این حد بالا باشد، اما وقتی هزینه‌های تولید هرسال  افزایش می‌یابد و علاوه برآن با خشکسالی در ابتدای فصل کشت و سیلاب در آخر فصل کشت مواجه هستیم، گرانی قیمت نهایی برنج قابل پیش‌بینی است. در بررسی عوامل مختلف افزایش قیمت‌ها در بازار برنج باید درنظر داشت که از یک‌سو شاهد وارد آمدن خسارت‌های قابل‌توجهی به برخی مناطق برنج‌کاری در استان‌های شمالی در فصل بهار هستیم و ازسوی دیگر واردات برنج هم ممنوع است. در چنین شرایطی برخی واسطه‌ها و دلالان با سوءاستفاده از وضعیت به‌وجود آمده، بازار برنج را ملتهب و قیمت برنج را گران می‌کنند. این‌درحالی‌است که دولت وارد قیمت‌گذاری برنج نمی‌شود و خرید تضمینی هم صورت نمی‌گیرد؛ وضعیتی که دست دلالان و واسطه‌ها را برای افزایش قیمت‌ها باز گذاشته‌است. درشرایط کنونی دولت باید در قالب اختصاص تسهیلات کم‌بهره و یارانه تولید، به برنج‌کاران کمک کند. همچنین دولت باید برای تشکل‌ها و تعاونی‌های کشاورزی اهمیت قائل شود، چراکه می‌توانند رابط دولت، کشاورز و بازار باشند؛ در واقع آنها برنج را تحویل بگیرند و قیمت‌ها را تعیین کنند. اگر دولت نظارت مناسبی داشته باشد و مسیر صحیحی برای سیاست‌گذاری دراین حوزه اتخاذ کند، می‌توان امیدوار بود که قیمت‌ها در بازار برنج کنترل شود.