بالا و پایین اقتصاد کرونایی

آوین آزادی ـ روزنامه‌نگار

تبعات آثار کرونا بر اقتصاد ایران، غیرقابل‌چشم‌پوشی است. چالش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی باعث کندشدن حرکت چرخ‌های اقتصادی کشور و کاهش تولید ناخالص داخلی شده‌اند. با بازگشت تحریم‌ها از سال۱۳۹۶، تولید ناخالص داخلی روند کاهشی به‌خود گرفت و این روند با شروع بحران کرونا و مسائل ناشی از آن مانند بسته‌شدن مرزها، سرعت بیشتری گرفته است. به روایت مرکز آمار، هزینه‌های خانوار در سال۹۹، سالی که تمام ماه‌های آن با کرونا درگیر بود، ۳۸ درصد افزایش پیدا کرد. اما بخشی از آسیب‌های که کووید-19 به بازارهای مختلف وارد کرده، روانی بوده و بیشتر به‌واسطه ترس‌های عمومی شکل گرفته است. مثلا پذیرش ناگهانی ویروس کرونا توسط مسئولان در اسفند‌ سال98 و آغاز قرنطینه‌ها و تعطیلی اصناف نخستین شوک روانی کرونا به بازار بود.

 روند افزایش قیمت دلار، طلا و با کمی تأخیر مسکن، بعد از درگیری ایران با کرونا کم‌کم آغاز شد. هر دلار آمریکا در روزهای ابتدایی اسفند حدود 13هزار تومان بود که با خبر شیوع کرونا کم‌کم به 14هزار و 700تومان رسید. قیمت‌ها در بازار مسکن از ابتدای شیوع کرونا تا همین یک‌ماه پیش هم با حدود 50درصد افزایش قیمت، درنهایت بعد از مدتی، وارد دوره رکود شد تا کار به واکسن رسید. هر مرحله‌ای از این روند تأثیر خودش را بر بازارهای مالی ایران گذاشته است؛ از مواجهه با ویروس گرفته تا توزیع واکسن. تأثیرهایی که هم به‌نوعی روانی بوده‌اند و هم به‌واسطه محدودکردن تجارت و امکان صادرات و واردات حاصل شده اند.

وضعیت بازارها در ابتدای شیوع ویروس کرونا
یکی از بازارهای مالی که واکنش هیجانی به شیوع ویروس کرونا داشت، مسکن بود. با وجود آنکه معاملات مسکن شهر تهران در یک اسفند‌ سال98، ۲۰درصد بالا رفته بود، در میانه این‌ ماه همزمان با احتمال شیوع کروناویروس از حجم مراجعات حضوری برای بازدید واحدها کاسته شد و همین موضوع کم‌کم خود را به شکل رکودی دوره‌ای در این بازار نشان داد. پیش‌بینی‌ها تا پیش از شیوع کرونا حکایت از آن داشت که در سال۱۳۹۸ بازار مسکن شهر تهران به یک ثبات قیمت برسد. اما چند پارامتر خارج از بازار و چند پارامتر داخل بازار مسکن، این بخش را دچار تغییر مسیر کرد. تغییر قیمت بنزین، افزایش نسبی نرخ ارز و درنهایت شیوع ویروس کرونا قاعده را برهم زد. در واقع استارت اولیه افزایش قیمت مسکن از ماه‌های پایانی ۹۸ زده شده و تا پایان مهر۹۹ تقریبا به اوج خود رسید و از نیمه آبان روند صعودی نرخ‌ها متوقف شد و از زمستان بازار به رکود و خواب عمیقی تا امروز فرورفت.
در بازار طلا و ارز هم کرونا آثار روانی و غیرروانی خودش را تخلیه کرد. دلار که در ابتدای درگیری کرونا با ایران، حدود 14هزار تومان بود، در شهریور امسال، نرخ 28هزار تومان را هم به‌خود دید که بخشی از این افزایش قیمت مربوط به آثار روانی مسکوت‌ماندن مذاکرات در وین و برخی دیگر از آن مربوط به وارد نشدن واکسن تا پیش از مرداد‌ سال‌جاری بود.

واکسن آمد و ورق برگشت 
بالاخره قفل واردات واکسن در ایران شکست و بازارهای مالی هم به این خبر واکنش نشان دادند. البته این قاعده فقط در ایران صدق نمی‌کند و در همه کشورهای جهان ساخت و تولید واکسن کرونا، موج مثبتی را در بازارهای جهانی ایجاد کرد. مثلا در همان ابتدای قطعی‌شدن دسترسی به واکسن (پس از انتشار و اعلام خبر کشف و تولید واکسن کرونا)، قیمت انس جهانی طلا در کمتر از 2ساعت ۹۰دلار سقوط کرد. در ایران البته اگرچه ماجرا به این شوری پیش نرفت اما تقریبا بعد از سرعت پیداکردن روند واکسیناسیون، انگار خیال بازارها راحت‌تر شد. در مرداد امسال دلار ۶.۲درصد، سکه ۳.۸درصد و طلا ۸درصد افزایش یافت و شاخص بورس هم ۸درصد افت کرد و این روند افزایشی تا هفته اول شهریور ادامه پیدا کرد تا سکه و دلار رکورد سال 1400خود را بشکنند. سکه تمام در ششم شهریور‌ به 11میلیون و 800هزار تومان رسید و دلار هم مدار 28هزار تومانی را تجربه کرد. کم‌کم اما بعد از توزیع واکسن و انتشار خبرهایی که حکایت از برداشتن محدودیت‌های سنی و... می‌کرد، روند کاهش ملایم قیمت‌ها در این بازارها شروع شد و درنهایت در 22شهریورماه، دلار تا حدود 26هزار تومان و سکه به 11میلیون و 400هزار تومان کاهش پیدا کرد. به‌ نظر می‌رسد بازارها روی خوشی به خبر سرعت‌پیداکردن روند واکسیناسیون نشان داده‌اند. از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد که تاکنون ۷۲۰ میلیون یورو هزینه برای تهیه و واردات داروی رمدسیویر شده و این مبلغ هنگفت ارز از کشور خارج شده است. با توقف مرگ‌های کرونایی به‌واسطه توسعه واکسن، ارز کمتری از کشور خارج خواهد شد و این موضوع می‌تواند کمبود عرضه در بازار ارز ایران را تا حدی کنترل کند که محصول آن درنهایت احتمالا در طولانی‌مدت کاهش نرخ دلار خواهد بود. البته اگر عامل بیرونی جدیدی به این بازار تنش وارد نکند.
حکایت بازار سرمایه اما، حکایت دیگری بود. شاخص کل این بازار که تقریبا بی‌تفاوت به همه این اتفاق‌ها، بالا و پایین می‌شد، از پایان خرداد سال‌جاری بر دور صعود افتاد تا جایی که از یک‌میلیون واحد به یک میلیون و 500واحد در پایان هفته اول شهریور رسید اما این بازار برخلاف سکه و دلار، با کاهش قیمت دلار و امیدها به شکل‌گیری توافق، تا یک‌میلیون و 490 واحد پایین آمد.
البته این کاهش در شاخص به‌واسطه تأثیر روانی قیمت دلار بر بورس بوده چراکه در مجموع ریشه‌کن‌شدن کرونا به بهبود شاخص بورس کمک خواهد کرد. سازوکار هم از این قرار است که با افزایش تولید در کشور، درآمد ملی نیز افزایش می‌یابد و همین تغییرات مثبت در اقتصاد، بر بورس نیز تأثیر مستقیم خواهد گذاشت. از این رو، جدی‌ترشدن واکسن کرونا و استفاده از آن یکی از عواملی است که می‌تواند بر قیمت‌های جهانی تأثیرگذار باشد و میزان صادرات، واردات و تعاملات اقتصادی در جهان را دستخوش تغییر کند. طبیعی است که با افزایش تقاضا، درآمد نیز در کشور روند افزایشی به‌خود خواهد گرفت.
با اتمام کرونا بسیاری از مشاغل که در دوران شیوع این ویروس در رکود بوده‌اند، فعالیت خود را مجددا آغاز خواهند کرد. اغلب ارائه‌کنندگان خدمات در دروان شیوع ویروس کووید-۱۹ درآمدشان به صفر رسیده بود که همین امر در اقتصاد ایران مشکلات جدی ایجاد کرد زیرا هم چرخه اقتصادی کشور کامل نبوده و هم بخش عمده‌ای از اقتصاد کشور ما را چنین مشاغلی در برگرفته‌اند. با توسعه واکسیناسیون و بازگشت این مشاغل و شرکت‌ها به چرخه تولید، بهبود صادرات و... قیمت سهام این شرکت‌ها هم در درازمدت بالاتر خواهد رفت.