ویروسی برای کاهش سلامت روان
سازمان بهداشت جهانی چه دیدگاهی درباره تأثیرات روانی کرونا دارد؟
سمیرا مصطفی‌نژاد ـ روزنامه‌نگار
ترس، اضطراب و نگرانی ارمغان کووید-19 برای جامعه جهانی بوده است. سازمان جهانی بهداشت با پیشروی این بیماری در جهان روزبه‌روز نسبت به عوارض روانی عمیق آن برای جوامع هشدار داد. به‌گفته این سازمان حجم ترس و نگرانی در میان جمعیت جهان بسیار قابل‌توجه بوده است و گروه‌های خاصی بیش از دیگران تحت‌تأثیر این عوامل اضطراب‌آور قرار گرفته‌اند، ازجمله کادر درمان، فعالان خط مقدم همه‌گیری، سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای. اصلی‌ترین تأثیر روانی همه‌گیری بر جمعیت جهانی افزایش قابل‌توجه استرس و اضطراب بوده است که این عوامل با اجرای محدودیت‌ها، منع تردد عمومی، تعطیلی کسب‌وکارها و به‌ویژه اعمال قرنطینه که فعالیت‌های روزمره افراد را مختل می‌سازند، ابعاد وخیم‌تری به‌خود گرفته‌اند. بر همین اساس سازمان جهانی بهداشت در اوایل آغاز همه‌گیری نسبت به افزایش میزان تنهایی و انزوا، مصرف مخرب دارو، مواد‌مخدر و الکل، آسیب به‌خود و بروز رفتارهای خودتخریب‌کننده در انسان‌ها هشدار داد. به‌گفته این سازمان، در جوامعی مانند لومباردی ایتالیا که آسیب شدیدی از همه‌گیری دیده‌اند، معضل دسترسی مداوم به درمان و خدمات بهداشت روان در افرادی که از پیش به اختلالات روانی مبتلا بوده‌اند یا تحت شرایط همه‌گیری به مشکلات روانی مبتلا شده‌اند، در کنار سلامت روان مادردرمانی به یک نگرانی بزرگ تبدیل شده بود.
کرونا و افزایش احتمال خودکشی در جوامع
از سوی دیگر دفتر آمریکای سازمان جهانی بهداشت در روز جهانی پیشگیری از خودکشی هشدار داد همه‌گیری کرونا عوامل خطرساز مرتبط با خودکشی و رفتارهای خودتخریب‌کننده را در افراد تشدید کرده است. این دفتر به لزوم اولویت‌بخشی بر برنامه‌های پیشگیری از خودکشی در جهان تأکید دارد.
براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، پژوهش‌های مختلفی نشان داده‌اند که همه‌گیری کووید-19عوامل خطرساز مرتبط با خودکشی را تشدید کرده است. این عوامل شامل ازدست‌دادن شغل یا درآمد، آسیب روحی یا مورد سوءاستفاده‌قرارگرفتن، اختلالات روانی و ایجاد موانع برای دسترسی به خدمات درمانی هستند. درحدود 50درصد از افرادی که از شیلی، برزیل، پرو و کانادا در نظرسنجی اخیر مجمع جهانی اقتصاد شرکت کرده‌اند اعلام کرده‌اند سطح سلامت روان آنها کاهش یافته است.
به‌گفته رناتا اولیویرا سوزا، رئیس بهداشت روان دفتر آمریکای سازمان جهانی بهداشت، خودکشی، یک وضعیت اضطراری در سلامت عمومی است و پیشگیری از آن باید در اولویت ملی هر کشوری قرار گیرد. از این‌رو برای پایان بخشیدن به این شکل از مرگ‌ومیر باید از سوی تمامی عوامل جامعه اقداماتی ملموس صورت گیرد و دولت‌ها هم باید در راستای سرمایه‌گذاری و ایجاد استراتژی جامع ملی برای بهبود وضعیت پیشگیری از خودکشی و درمان اقدام کنند.
به‌گفته WHO خودکشی یکی از اصلی‌ترین عوامل مرگ‌ومیر در جهان است و از هر 100مرگی که در جهان رخ می‌دهد، عامل یکی از آنها خودکشی است. سالانه آمار افرادی که به‌دلیل خودکشی جان خود را از دست می‌دهند بسیار بالاتر از افرادی است که به‌دلیل ابتلا به ایدز، مالاریا، سرطان سینه، جنگ یا قتل می‌میرند. خودکشی همچنین پس از سوانح جاده‌ای، سل و رفتارهای خشونت‌بار، چهارمین عامل اصلی مرگ و میر در میان افراد جوان 15 تا 29ساله در جهان محسوب می‌شود.
کاهش دسترسی به خدمات سلامت روان در جهان
با توجه به کاهش سطح سلامت روان افراد در کشورهای مختلف این نگرانی وجود دارد که وضعیتی که همه‌گیری کرونا در اقتصاد، کسب‌وکارها و روابط اجتماعی مردم ایجاد کرده است، تأثیراتی عمیق و با دوام بر روان آنها ایجاد کند که حتی با پایان‌یافتن همه‌گیری هم از بین نروند. علاوه بر این، میزان دسترسی به درمان‌های مرتبط با سلامت روان در دوران همه‌گیری از اولویت بسیاری از کشورها خارج شده است و این خود می‌تواند شیوع اختلالات روانی در کشورها را تشدید کند. سازمان جهانی بهداشت در گزارش «تأثیر همه‌گیری کرونا بر خدمات روانی، عصب‌شناختی و ترک اعتیاد» خود اعلام کرده است که از هر پنج انسانی که در شرایط بحرانی (در اینجا اشاره به همه‌گیری کووید-19 است) زندگی می‌کنند، یک نفر به اختلال روانی مبتلاست. این وضعیت در شرایطی رخ می‌دهد که بیشتر کشورهای جهان با مشکل تخصیص بودجه کمتر از حد نیاز در بخش خدمات درمانی سلامت روان دست به گریبانند. براساس این گزارش متوسط بودجه اختصاص‌داده‌شده توسط کشورهای مختلف برای سلامت روان شهروندانشان 2درصد از کل بودجه درمان است.
براساس این گزارش، سختی و بحران، در اینجا همه‌گیری کووید-19، یکی از عوامل خطرساز برای ابتلا به اختلالات روانی طولانی‌مدت است. محرومیت و فقدان، انزوا، کاهش یا ازدست‌دادن منبع درآمد و ترس، همگی عواملی هستند که می‌توانند در افراد اختلالات روانی شدید ایجاد کنند یا اختلالاتی که از پیش وجود داشته‌اند را تشدید کنند. از مهم‌ترین اختلالاتی که بحران‌هایی مانند همه‌گیری منجر به تشدید آنها می‌شود. اختلالات قدیمی روانی در این وضعیت ممکن است احتمال مرگ، ابتلا به نوع حادی بیماری یا درگیری طولانی‌مدت با بیماری را افزایش دهند. این درحالی است که کووید-19خود به‌تنهایی با بروز اختلالات عصب‌شناختی و روانی در ارتباط است. به‌گفته سازمان جهانی بهداشت، اگرچه 89درصد از 130کشوری که درنظرسنجی این سازمان درباره دسترسی به خدمات بهداشت روانی مشارکت داشته‌اند اعلام کرده‌اند که پشتیبانی روانی و بهداشت روان بخشی از برنامه ملی واکنش به همه‌گیری بوده است اما تخصیص بودجه در این حوزه تنها در 17درصد از کشورها قابل‌قبول بوده که بیشتر این کشورها هم جزو کشورهای ثروتمند جهان بوده‌اند. درواقع سلامت روان افراد در کشورهای فقیر یا با درآمد متوسط رو به پایین، در اولویت درمانی دولت‌ها نبوده است. علاوه بر این، گزارش سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد 93کشور از کشورهای حاضر در نظرسنجی از بروز اختلال در ارائه خدمات بهداشت روانی تحت‌تأثیر آغاز همه‌گیری کرونا خبر داده‌اند.
چرایی نیاز به دراولویت‌بودن بهداشت روان
سازمان جهانی بهداشت در کنار اطلاع‌رسانی درباره وضعیت سلامت روان جمعیت جهانی و هشدار نسبت به تهدیدهایی که بهداشت روان را تهدید می‌کنند، دستورالعمل‌های متعددی را برای استفاده دولت‌ها، سازمان‌ها یا افراد منتشر ساخته است تا با به‌کار‌گرفتن این راهکارها، به حفظ بهداشت روان شهروندان کمک کنند. با این‌همه نگرانی‌ها نسبت به سلامت روان و تأثیرات روانی کووید-19تنها محدود به سازمان جهانی بهداشت نیست و سازمان‌ها و نهاد‌های بین‌المللی بسیاری نسبت به تبعات تأثیرات روانی همه‌گیری هشدار داده‌اند. آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، در یادداشتی که در سال 2020 در نشریه تایم منتشر شد بر تأثیر تجمیعی استرس، اندوه و اضطراب بر جوامع تأکید کرد و گفت تا زمانی که ما نسبت به نیازهای بهداشت روان در دوران همه‌گیری، واکنش درخور نشان ندهیم، باید نگران عواقب طولانی‌مدت روانی این بحران بر خانواده‌ها و جوامع باشیم. سازمان ملل بر همین اساس از دولت‌های سرتاسر جهان درخواست کرد تا عواقب روانی همه‌گیری را جدی بگیرند و از دردسترس‌بودن خدمات و درمان‌های مرتبط با اختلالات روانی ناشی از همه‌گیری اطمینان حاصل کنند.
به‌گفته کنستانتینوس پتسانیس، روانپزشک مستقر در سوئیس، که از زمان آغاز همه‌گیری در زمینه نظارت بر علائم و رصد وضعیت روانی بیماران فعالیت داشته است، معتقد است تنها نباید نگران بهداشت روان در دوران همه‌گیری بود زیرا عواقب روانی این بحران می‌تواند طولانی‌مدت باشد. به‌گفته او عوارض روانی همه‌گیری از استرس‌هایی از جنس‌های مختلف تشکیل شده است که ساده‌ترین‌شان انگ ابتلا به کرونا در جامعه و نگرانی از سلامت خود و عزیزان است. همین دو قادرند بر رفتارهای فرد تأثیر گذاشته و مشکلات روان‌تنی ایجاد کنند. به‌گفته این روانپزشک علاوه بر اضطراب‌های شخصی، کشورها با آغاز همه‌گیری و پس از پایان آن با مشکلی بزرگ‌تر مواجه خواهند بود: ناپایداری طولانی‌مدت اقتصادی که خود می‌تواند در حوزه سلامت و سلامت روان مشکل‌آفرین باشد، همان‌طور که نرخ بالای بیکاری پیش و پس از رکود بزرگ اقتصادی باعث شد نرخ بیماری‌های قلبی در جهان افزایش پیدا کند.
