فضای لذت فرزندان خود را گسترش دهید

مرضیه ثمره‌حسینی ـ روزنامه‌نگار

معاشرت نکردن و تماس نداشتن با دیگران و استرس دوران کرونا تأثیر زیادی بر سلامت روانی افراد داشته است. وقتی پای بچه‌ها وسط می‌آید نگرانی‌ها بیشتر می‌شود. 2سال از بهترین دوران زندگی بچه‌ها در کرونا و انزوا سپری شده و حالا بسیاری از والدین نگرانند که فرزندان‌شان در قرنطینه و انزوا دچار ناامیدی و افسردگی شوند و این اثرات روانی با آنها بماند. در گفت‌وگو با دکتر علیرضا تبریزی، روانشناس کودک، این دغدغه‌های والدین را مطرح کردیم و درباره راهکارهای کاهش تبعات کرونا پرسیدیم.



والدین زیادی نگران آثار روانی کرونا بر فرزندان‌شان هستند و می‌ترسند که این آثار ماندگار و غیرقابل جبران باشد. برای کاهش اثرات روانی کرونا چه راهکارهایی وجود دارد؟
برای مدیریت شرایطی که در حال‌حاضر وجود دارد اصل پذیرش توصیه می‌شود. در مقابل این اصل، مکانیزم جنگ یا گریز وجود دارد؛ به این معنا که بگوییم حالا که کروناست یا در خانه بنشینیم و تکان نخوریم و یا اصلا بی‌خیال بیماری رفتار کنیم و با نقض پروتکل‌های بهداشتی بگوییم هر چه سرنوشت باشد همان پیش خواهد آمد! اگر والدین سر جای خود بنشینند و فقط اظهار ترس و نگرانی کنند، اوضاع تغییر نمی‌کند و حتی ممکن است این حس ترس به تشدید اضطراب در خود آنها منجر شود. با توجه به اینکه تغییر شرایط کنونی به رویکرد کلی جامعه و روند واکسیناسیون عمومی وابسته است، چندان کاری نمی‌شود کرد جز پذیرش شرایط و رفتن به‌دنبال حل مسئله. ما باید با اتکا به اصل پذیرش، خود و فرزندان‌مان را با شرایط موجود وفق دهیم. برای وفق‌دادن بچه‌ها با شرایط کنونی استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی گزینه بسیار خوبی است. فرزندان ما می‌توانند روابط و تعاملات اجتماعی و دوستانه خود را از طریق فضای مجازی تقویت کنند. استفاده از فضای مجازی حداقل کاری است که والدین می‌توانند زمینه آن را فراهم کنند تا هم آسیب‌های روانی این روزها را در فرزندان خود کاهش دهند و هم با حداقل امکانات تعاملات اجتماعی آنها را تقویت کنند. مدارس نیز در این زمینه می‌توانند جدی‌تر عمل کنند و به تقویت مهارت‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان از طریق ارتباطات تصویری کمک کنند.
 اما از نگرانی‌های والدین این است که سر و کار بچه‌ها با موبایل به نسبت قبل بیشتر شده. آنها نگران بلوغ زودرس فکری و همچنین بروز افسردگی و کمبود اعتماد‌به‌نفس در فرزندان خود متاثر از شبکه‌های اجتماعی هستند!
در مورد استفاده بچه‌ها از گوشی نباید فاجعه‌سازی کرد و گفت که لزوما عضویت آنها در شبکه‌های اجتماعی یا زودتر آشناشدن‌شان با اینترنت حتما مشکل‌ساز خواهد شد! آنچه نیاز است مدیریت این فضاست. در واقع اگر والدین آموزش ببینند که چطور استفاده از فضای مجازی را مدیریت کنند، بچه‌ها از این شبکه‌ها نه‌تنها آسیب نمی‌بینند بلکه آنها نیز از این امکانات و ظرفیت‌های به‌روز تکنولوژی استفاده خواهند کرد. پدر و مادرها باید بدانند که مثلا چه زمانی گوشی را در اختیار بچه‌ها قرار دهند یا در شبکه‌های اجتماعی و گوگل فیلترینگی نصب کنند که به واسطه آن بچه‌ها نتوانند هر چیزی را سرچ کنند یا هر چیزی برای آنها نمایش داده نشود. بنابراین برای اینکه هم از تبعات منفی اینترنت و شبکه‌های مجازی پیشگیری کنیم و هم بخواهیم فرزندان ما هم از این ظرفیت‌ها استفاده کنند، آموزش والدین و تقویت سواد رسانه‌ای آنها بهترین کار است. این اقدام باید در سطح کشوری و از طریق رسانه‌های مختلف و هر آنچه در دسترس والدین است انجام شود.
در این روزهای کرونازده عدم‌تحرک و همچنین به‌هم‌ریختن ساعت زیستی بدن کودکان و نوجوانان نیز دغدغه والدین است. برخی از بچه‌ها شب‌ها که زمان ترشح هورمون رشد است بیدارند و روزها خواب هستند. علاوه بر اختلالات خواب، اختلالات تغذیه‌ای نیز به مشکلات خانواده‌ها اضافه شده. برای کاهش این اختلالات، خانواده‌ها چه کنند؟
نباید بچه‌ها را منفک از والدین بدانیم بلکه کل خانواده را به‌صورت یک سیستم باید درنظر بگیریم و برای این سیستم نظم تعریف کنیم. به این صورت تبعات منفی کرونا کمتر می‌شود. یکی از واقعیت‌هایی که کرونا به ما یادآور شد، اهمیت نقش خانواده در زندگی‌مان بوده. زمان بسیار خوبی است که والدین جو خانواده را گرم و تعاملات مثبت را بیشتر کنند. برای این کار کل خانواده برای گذران وقت برنامه‌ریزی تفریحی داشته باشند که می‌تواند شامل کوهنوردی، پیاده‌روی، صبحانه یا ناهار یا شام خوردن در فضای باز، دوچرخه‌سواری، ورزش صبحگاهی یا عصرگاهی در پارک، کمپ زدن در اطراف شهر و هر امکان تفریحی دیگری باشد که آنها زمانی را دور هم سپری کنند. والدین باید ببینند چه کار کنند که نیازهای خانواده‌شان به مانند زمان قبل از کرونا ارضا شود؛ مثلا حالا که بچه‌ها از بدو‌بدو کردن در مدرسه محروم هستند فضایی ایجاد کنند که بتوانند تحرک داشته باشند. اگر خانواده‌ها سبک زندگی خود را تغییر ندهند آسیب‌های جسمی و روحی کرونا زیاد خواهد شد اما اگر سبک زندگی‌شان را تغییر دهند مشکلات خیلی کمتر می‌شود. البته تأکید می‌کنم منظورم از اینکه پدر و مادرها وقت بیشتری برای بچه‌ها بگذارند وقت مفید و فعال است نه فقط حضور فیزیکی! درواقع حضور فیزیکی فعال مهم است.
پس مدیریت صفر تا صد وضعیت موجود به‌عهده والدین است؟
بدون تردید بخش مهمی از وظایف مربوط به تدارک امکانات تفریحی بر عهده مدیریت کلانشهرهاست. متأسفانه این وظایف در رسانه‌ها و بیلبوردهای سطح شهرها فقط متوجه خانواده‌ها شده و فقط بر در خانه ماندن آنها تأکید می‌شود درحالی‌که وظیفه مسئولین است که زمینه تفریح و سرگرمی خانواده‌ها را فراهم کنند؛ کار چندان سختی هم نیست؛ مثلا شهرداری‌ها می‌توانند تعداد دوچرخه‌های سطح پارک‌ها را بیشتر کنند یا برنامه‌های ورزشی مثل بدمینتون یا تنیس را که امکان فاصله‌گرفتن افراد از هم در آنها وجود دارد بیشتر کنند اما وقتی در سطح کلان کاری نمی‌شود تنها چاره این است که به والدین بگوییم خودتان به فکر باشید و زمان‌های خانوادگی تفریحی بیشتری داشته باشید؛ مثلا پدری که از سر کار برمی‌گردد با فرزندش کشتی بگیرد یا مادر، فرزندان خود را در آشپزی و کیک‌پختن مشارکت دهد. نکته مهم دیگر، آموزش هنرهای مختلف به فرزندان است. در این زمینه باید به مبحث «فضای لذت و انسان» توجه کرد که می‌گوید هر چقدر فضای لذت انسان‌ها گسترده‌تر باشد سلامت روان آنها بیشتر می‌شود. کسی که پیش از کرونا تنها لذتش مهمانی‌رفتن بود آسیب زیادی از قرنطینه دید اما کسی که علاوه بر مهمانی رفتن، دوچرخه‌سواری، بازی فوتبال، بازی کامپیوتری و آنلاین، مراقبت از گل و گیاه، گشتن در فضای مجازی، کمپ رفتن و... هم جزو لذت‌هایش بود، در این دوران کمتر دچار مشکل شد؛ چون آیتم‌های سرگرمی‌اش زیاد بود. پس والدین اگر بتوانند فضای لذت بیشتری برای فرزندان خود ایجاد کنند بدون تردید فرزندان‌شان کمتر دچار مشکل می‌شوند.
در شرایطی که کودک و نوجوانی دچار افسردگی و اضطراب شدید می‌شود والدین چه باید بکنند؟
زمانی که بچه‌ها و حتی بزرگسالان دچار مشکلی می‌شوند باید دید که مشکل است یا اختلال. اگر مشکل بود که با توصیه‌هایی که به آن اشاره شد می‌توان آن را حل‌و‌فصل کرد اما اگر مشکل تبدیل به اختلال شد و بر کارکرد و تفکرات فرد اثر گذاشت باید موضوع را با مشاور و روانشناس در میان گذاشت. بنابراین چنانچه پدر و مادری در فرزند خود هرگونه مشکل روانی و نشانه‌های تهدید به‌خودکشی، افسردگی و اضطراب مشاهده کردند نباید با سهل‌انگاری از کنار آن رد شوند و باید حتما با مراکز مشاوره تماس بگیرند.