گزارش
2عضو شورای شهر و 2 کارشناس جامعه‌شناسی و معماری در گفت‌وگو با همشهری از الزام بازبینی طرح تفصیلی شهر تهران می‌گویند
افزایش حس تعلق شهروندان با حفظ اصالت شهر
زینب زینال‌زاده ـ خبر‌نگار
یکی از اهدافی که باید در حوزه معماری و شهرسازی پیگیری شود، حفظ اصالت محلات شهر است که برای تحقق این کار باید پیوست‌های اجتماعی و فرهنگی در تمام حوزه‌ها و معاونت‌ها لحاظ شود و مدنظر قرار گیرد. نایب‌رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران این موضوع را عنوان می‌کند و معتقد است زمان بازبینی طرح تفصیلی رسیده و باید این کار مطابق با قوانین بالادستی و در راستای افزایش حس تعلق شهروندان به محله انجام شود. این موضوع چنان اهمیت دارد که علیرضا زاکانی، شهردار تهران هم در برنامه‌هایش به آن پرداخته است و توجه به مناطق محروم و کم‌برخوردار و توزیع عادلانه ظرفیت‌ها و امکانات شهری را بستری برای افزایش حس تعلق شهروندان به محله‌ها می‌داند. نرگس معدنی‌پور، رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران نیز افزایش مشارکت شهروندان در امور شهر را نتیجه حس تعلق می‌داند و در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «ظرفیت‌سازی در محله‌ها قطعاً به تقویت حس تعلق شهروندان و مشارکت آنها در امور شهر، کمک می‌کند؛ بنابراین در این دوره تلاش می‌شود با بهبود سرانه‌های فرهنگی و اجتماعی و همچنین متوازن کردن امکانات شهری در محله‌ها میزان حس تعلق و البته مشارکت شهروندان را افزایش داد.» درحقیقت می‌توان گفت که حس تعلق با نظریه شهر بدون شهروندان معنا ندارد و جامعه پویا در گرو داشتن شهروندان مسئولیت‌پذیر است.
حس تعلق مانع از هنجارشکنی در محله‌ها
در گذر زمان چهره شهر و حتی ارتباط میان شهروندان دستخوش تغییرات شده است. امروز به‌دلیل توسعه زندگی ماشینی و رشد جمعیت، کوچه‌هایی که روزی جای بازی کودکان بودند به جای پارک خودروها تبدیل شده‌اند. همچنین تعاملات چهره به چهره همسایه‌ها در سایه مشغله‌های کاری و زندگی کمرنگ و کمرنگ‌تر شده است. در گذشته همسایه‌ها حس دلبستگی به محل زندگی‌شان داشتند و برای پاکیزگی و سرسبزی آن تلاش می‌کردند و تا همین اواخر هم بوی این همبستگی از محله‌های قدیمی مانند یوسف‌آباد و... به مشام می‌رسید، اما صدور مجوزهای تجاری- اداری در بافت‌های مسکونی به نوعی حس تعلق شهروندان را نشانه رفته و زمینه برای کوچ ساکنان قدیمی فراهم شده است. جامعه‌شناسان هم معتقدند که عواملی چون فضاهای اجتماعی، نمای ساختمان‌ها، میزان فرهنگ و... در ایجاد حس تعلق شهروندان تأثیر‌گذار است و از این‌رو تغییرات آنها منجر به کاهش یا از بین رفتن حس تعلق می‌شود که این موضوع به نفع شهر و شهروندان نخواهد بود. به‌گفته امان‌الله قرایی، جامعه‌شناس کاهش حس تعلق در نهایت منجر به بی‌تفاوتی نسبت به مشکلات محله‌ها و بی‌توجهی به مسئولیت‌های اجتماعی و در نهایت هم منجر به کوچ ساکنان بومی و قدیمی می‌شود.
او به همشهری می‌گوید: «باید پذیرفت افزایش آسیب‌های اجتماعی نتیجه از بین رفتن حس تعلق شهروندان است؛ چراکه قبل از ایجاد آشفتگی در شهر یا به‌اصطلاح دیگر توسعه شهرنشینی بی‌ضابطه، همسایه‌ها با یکدیگر آشنا بودند و حضور افراد غریبه در محلات کمتر دیده می‌شد، از این‌رو محله‌ها امن بودند و هنجارشکنی هم رخ نمی‌داد. اما تغییر چهره شهرها و بلندمرتبه‌سازی و البته از بین رفتن هویت و اصالت محله‌ها، کوچ ساکنان قدیمی و هجوم جمعیت‌ها را در پی داشت و زمینه برای آسیب‌های اجتماعی فراهم شد؛ بنابراین مقوله حس تعلق بسیار اهمیت دارد و مدیریت شهری باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشد و در احیای این حس تلاش کند.»
وابستگی محلی با بازبینی طرح تفصیلی
تجاری‌سازی در بافت مسکونی همواره موجب نارضایتی شهروندان بوده و هست و برخی از شورایاران معتقدند که ساخت و سازها در تهران متناسب با طرح تفصیلی انجام نمی‌شود و شهرداری باید نظارت بیشتری داشته باشد. به طور نمونه تعدادی از معتمدان محله یوسف‌آباد در گفت‌وگو با همشهری می‌گویند: ساخت و سازهای بی‌رویه و البته بدون توجه به طرح تفصیلی سبب از بین رفتن اصالت محله‌شان شده است.
نایب‌رئیس شورای شهر تهران هم با تأکید بر حفظ اصالت محله‌ها در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «قطعاً یکی از رویکردهای مدیریت شهری در دوره ششم حفظ و حراست از اصالت محله‌هاست؛ چراکه منجر به حس تعلق و مسئولیت‌پذیری شهروندان می‌شود. البته در گذشته کارهایی مانند تشکیل کمیته نما در این راستا صورت گرفته که به نظر یا کافی نبودند یا به‌درستی اجرا نشده‌اند؛ بنابراین باور داریم از طریق پیوست‌های اجتماعی در همه حوزه‌ها و معاونت‌ها می‌توان به حفظ هویت محلات کمک کرد. همچنین نکته قابل تأمل این است که پیوست‌های اجتماعی و فرهنگی باید به‌صورت منطقه‌ای و محله‌ای پیش‌بینی شوند و قوانین آن باید به‌گونه‌ای تدوین شود که تعارضی با منافع شهر و شهروندان نداشته باشد؛ از این رو به‌نظر می‌رسد این موضوع باید با ظرافت و دقت مورد بررسی قرار گیرد تا نتایج تأثیر‌گذار حاصل شود.» جعفر بندی‌شربیانی احترام به طرح تفصیلی در راستای صیانت از پهنه‌های شهر تهران را لازم می‌داند و می‌گوید: «وقتی تناسب بافت مسکونی و تجاری و اداری از بین می‌رود و پهنه‌ها دچار آشفتگی می‌شوند، قطعاً حس تعلق شهروندان تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد؛ بنابراین در طرح تفصیلی باید2کار انجام شود؛ اول باید به قوانین تدوین شده در طرح تفصیلی احترام بگذاریم و شهرداری هم نظارت کافی بر روند اجرایی آن داشته باشد. مدیریت شهری اگر رفتار خلاف طرح مشاهده کرد باید ریل را به سمت و سوی درست که همان قوانین است، بازگرداند و دوم به‌نظر می‌رسد پس از گذشت بیش از یک‌دهه وقت آن است که طرح تفصیلی بازبینی شود.»
او تأکید می‌کند: «البته که کار سختی است اما شهر دچار تحول شده و نیاز به قوانین جدید دارد که می‌توان این کار را منطبق با قوانین بالادستی انجام داد تا هم خواسته مردم لحاظ شود و هم نفع سازنده‌ها. در یک کلام تمام این کار در نهایت منجر به افزایش حس تعلق و افزایش مشارکت شهروندان در امور شهر و سرسبزی و توسعه محله‌ها و مناطق خواهد شد.»
بازگرداندن حس تعلق با کمک کودکان
بهروز مرباغی، عضو انجمن مفاخر معماری ایران
حس تعلق چند وجه دارد و در کالبد شهری شاخص‌های متفاوتی برایش قائلند که امنیت و حضور تشکل‌های مردمی مهم‌ترین آنهاست. قدری تعمق در هر دو شاخصه نشان می‌دهد که شهروندان خود زمینه‌ساز تحقق آنها هستند. در محله‌ای که همسایه‌ها یکدیگر را می‌شناسند و به هم اعتماد دارند، امنیت برقرار می‌شود و اگر مشکلی هم پیش آید، تشکل‌های مردمی پای کار می‌آیند. در وضعیت کنونی شهر که با نوعی آشفتگی مواجه هستیم دیگر توجه به اصالت و هویت محله‌ها نمی‌تواند گزینه مناسبی باشد و باید از کودکان کمک گرفت؛ چراکه تحقیقات نشان می‌دهد در دنیای کنونی کودکان محور اجتماع هستند و با مشارکت آنها می‌توان سایر اقشار را با اهداف شهر همراه کرد. برای این کار هم نیاز به سرمایه و بودجه‌های کلان نیست و از طریق راه‌اندازی گروه‌های هنری، فرهنگی، ورزشی و... محلی زمینه برای مشارکت کودکان فراهم و محله‌ها با نشاط می‌شوند و همین موضوع خانواده‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و حس تعلق شکل می‌گیرد.
