حذف رشته، خواست دانشگاه‌هاست
علی صدیق خاکی، معاون وزیر علوم: دانشگاه برای پذیرش دانشجو در یک رشته خاص باید به اندازه کافی هیأت علمی داشته باشد
خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار
انتخاب آگاهانه، فرایندی است که چند سالی موجب شده تا پشت‌کنکوری‌ها با وسواس بیشتری رشته‌های دانشگاهی را مورد بررسی قرار دهند؛ به‌ویژه در این روزگار تورم‌زا که باید در بازار کار حرفی برای گفتن داشت تا بتوان قله‌های پیشرفت را یکی پس از دیگری پشت سر گذاشت. دانشجویان دیگر مانند سال‌های قبل تن به هر مجازشدنی نمی‌دهند و دیگر حاضر به تحصیل و صرف 4سال از بهترین دوران زندگی در یک رشته تحصیلی که مورد علاقه‌شان نیست و بازار کار ندارد، نیستند. دانشگاه‌ها نیز در این مدت خود را همسو با این تفکر کرده‌اند و هر دانشگاه بنا به دلایل خود اقدام به حذف برخی کد رشته‌ها، کاهش و افزایش ظرفیت در برخی رشته‌ها می‌کند که امسال نیز بیش از سال‌های گذشته این تغییر و تحولات به‌چشم می‌خورد. در ادامه با علی صدیق خاکی، معاون آموزشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، درخصوص دلایل چنین تغییراتی از سوی دانشگاه‌ها به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.
چرا امسال بسیاری از دانشگاه‌ها اقدام به کاهش ظرفیت پذیرش یا حذف کامل برخی کد رشته‌ها کرده‌اند؟ به‌عنوان مثال امسال شاهد کاهش 30درصدی ظرفیت پذیرش رشته زبان و ادبیات فارسی نسبت به سال گذشته، کاهش 40درصدی رشته زبان و ادبیات عربی در دانشگاه مازندران یا حذف کد رشته استان‌شناسی از مجموعه رشته‌های دانشگاه محقق اردبیلی، رشته‌های کتابت و نگارگری دانشگاه شاهد، رشته ادبیات نمایشی از دانشگاه دامغان و رشته آموزش زبان انگلیسی از مجموعه رشته‌های دانشگاه‌های شهرکرد و رازی کرمانشاه بودیم...
دو دلیل عمده وجود دارد که ما با حذف یا کاهش و حتی افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو روبه‌رو شویم که دلیل اصلی تصمیم خود دانشگاه‌هاست. شاید آن دانشگاه خاص بنابر صلاحدید بخواهد روی رشته دیگری سرمایه‌گذاری کند لذا برای بالابردن کیفیت کار خود نیازمند کاهش ظرفیت در یک رشته خاص است. به‌عنوان مثال در یک سال در برخی کد رشته محل‌ها، ظرفیت را براساس نیاز بازار یا اشباع بودن بازار افزایش یا کاهش دهد. همچنین یکی از دلایل صفرشدن پذیرش دانشجو در برخی رشته‌ها انباشتگی فارغ‌التحصیل در آن رشته‌هاست. اما کاری که وزارت علوم برای سال1400 انجام داده این است که یک مدل ظرفیت پذیرش دانشجو تعریف و تصویب کرده که در این مدل هر دانشگاهی هر تعداد دانشجویی که سابق بر این می‌گرفت نمی‌تواند بگیرد و این موضوع دلیل دوم برای این نوع تغییرات است. پذیرش دانشجو برای آموزش باید با کیفیت همراه باشد و باید یک‌سری شرایط استاندارد وجود داشته باشد که مهم‌ترین آن این است که دانشگاه برای پذیرش دانشجو در یک رشته خاص باید به اندازه کافی هیأت علمی داشته باشد. ممکن است دانشگاهی در یک رشته خاص عضو هیأت علمی به اندازه کافی نداشته باشد لذا ظرفیت برای داشتن کد رشته خاص کاهش پیدا کرده است. در واقع کاهش ظرفیت‌ها، افزایش ظرفیت‌ها یا حذف برخی کد رشته‌ها براساس تعداد و مرتبه هیأت علمی دانشگاه‌ها انجام می‌شود. ما به دانشگاه‌ها یک عدد کلی اختصاص می‌دهیم اما تک‌تک دانشگاه را موظف نمی‌کنیم که در هر کد رشته چقدر ظرفیت پذیرش داشته باشند و انتخاب عدد ظرفیت برعهده خودشان است دانشگاه‌ها خودشان تقسیم‌بندی لازم را انجام می‌دهند چراکه هر دانشگاه برنامه‌ریزی خاص خود را برای ارتقای کیفیت آموزشی دارد.
پس وزارت علوم به‌طور مستقیم در حذف یا کاهش کد رشته‌ها دخل و تصرفی ندارد؟
شورای گسترش، کمیسیون برنامه‌ریزی و کمیسیون آموزش وزارت علوم در هیچ‌یک از موضوعاتی که درخصوص علل حذف یا کاهش خدمت‌تان توضیح دادم دخالتی ندارند و تعیین ظرفیت دانشگاه‌ها در اختیار کامل دانشگاه‌هاست.
آیا تمدیدنکردن مجوز یک کد رشته از سوی یک دانشگاه نیز می‌تواند علت حذفیات باشد؟
بله دانشگاه‌ها برای ارائه هر کد رشته نیاز به مجوز دارند و اگر مجوز لغو شود آن دانشگاه خاص دیگر مجاز به ارائه آن کد رشته خاص نخواهد بود. البته به این نکته هم اشاره کنم که در برخی موارد وزارت علوم مجوز یک‌بار پذیرش می‌دهد؛ یعنی دانشگاه در رشته مورد نظری که مجوز گرفته فقط یک‌بار می‌تواند دانشجو بگیرد طبیعتا این دانشگاه سال بعد مجاز به گرفتن دانشجو در آن کد رشته نخواهد بود. البته ممکن است دانشگاهی بخواهد برای قطعی‌کردن همین مجوز برای سال آینده هم اقدام کند اما شرایطش را نداشته باشد. چون وزارت علوم وقتی یک‌بار پذیرش می‌دهد، به دانشگاه یک سال فرصت می‌دهد تا شرایط گرفتن مجوز دائم را فراهم کند.
با توجه اینکه دانشگاه‌ها ظرفیت‌شان را به بازار یا اشباع بودن آن، انباشتگی برخی فارغ‌التحصیلان در برخی رشته‌ها و تلاش برای جذب بیشتر دانشجو کم یا زیاد کنند، که هر ساله هم با توجه به منافع دانشگاه‌ها متغیر است، چگونه می‌توان یک خط‌مشی مشخص و رو به جلویی برای وزارت علوم تعیین کرد؟ درواقع چقدر روی این تغییر و تحولات موجود در دانشگاه‌ها آینده‌پژوهی می‌شود که منجر به رسوب فارغ‌التحصیلان نشود؟
پژوهشی در سال98 و اوایل99 انجام شد که منجر به تعیین مدل ظرفیت پذیرش دانشجو شد که یکی از پارامترهای آن همین موضوعی است که شما به آن اشاره کردید. دلیل اینکه می‌بینید برخی کد رشته‌های دانشگاه‌ها تمدید نشده به این دلیل است که نیاز بازار روز نیست و متقاضی ندارد. این اقدامات در راستای مطالعاتی است که در وزارت علوم انجام می‌شود.
در میان صحبت‌هایتان به کمبود هیأت علمی در دانشگاه‌ها اشاره کردید که منجر به حذف برخی کد رشته‌ها در آن دانشگاه می‌شود. چرا وزارت علوم برای حل این مشکل اقدامی انجام نمی‌دهد؟
نبود هیأت علمی طبیعتا کیفیت آموزش را زیر سؤال می‌برد. وقتی دانشگاهی رشته‌ای ارائه می‌دهد باید حتما هیأت علمی آن رشته را داشته باشد. در گذشته وزارت علوم مجوزهایی را می‌داد بدون اینکه بررسی کند آن مؤسسه یا دانشگاه هیأت علمی آن رشته خاص را دارد یا نه، که کاری اشتباه بود. اما اکنون هر کد رشته باید حتما هیأت علمی داشته باشد. حال دلیل اینکه چرا دانشگاه نمی‌رود هیأت علمی جذب کند تا بتواند در آن رشته خاص پذیرش داشته باشد به‌دلیل محدودیت در پذیرش هیأت علمی است. در واقع تعداد هیأت علمی‌ای که هر ساله می‌توانند جذب آموزش عالی شوند محدود است و این تعداد محدود بین دانشگاه‌ها تقسیم می‌شود و قطعا به هر دانشگاه عددی محدود برای جذب هیأت علمی می‌رسد. این در حالی است که نیاز دانشگاه‌ها خیلی بیشتر از این عدد است. درنتیجه دانشگاه‌ها اولویت‌شان را درنظر می‌گیرند لذا جذب دانشجو را به همان سمت و سو می‌برند. البته تمام تلاش وزارت علوم این است که عدد ظرفیت پذیرش هیأت علمی بالاتر برود و ما از پذیرش ظرفیت بالاتر استقبال می‌کنیم اما تصمیمات نهایی درخصوص ردیف‌های استخدامی در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور انجام می‌شود که آن‌هم محدود است.
با توجه به دیجیتال‌شدن دنیای امروز و داغ‌بودن بازار آن، آیا دانشگاه‌ها به سمت ارائه رشته‌های جدید مثلا ارائه رشته‌ای درخصوص رمزارزها رفته‌اند؟
ما تعداد زیادی رشته جدید داریم که هرساله از سوی دانشگاه‌ها ارائه و تصویب می‌شوند. جایی که این رشته‌ها تعریف می‌شوند خود دانشگاه‌ها و گروه‌های آموزشی هستند. این مراکز با توجه به امکانات آموزشی و نیروی انسانی‌ای که دارند یک رشته جدید دایر می‌کنند. البته در وزارت علوم هم کارگروه‌های تخصصی وجود دارد که بیش از 700نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها هستند. لذا وقتی رشته جدیدی مثلا در زمینه رمزارزها تعریف می‌شود استادان برنامه‌های پیشنهادی را از چند نظر بررسی می‌کنند؛ اینکه آیا این رشته ارزش گذراندن یک دوره کارشناسی، کارشناسی ارشد یا دکتری را دارد و آیا به اندازه کافی در آن درس تعریف شده است یا خیر و مطالب چقدر مفید است، بازار کار دارد یا خیر. استادان بعد از جمع‌بندی، نتایج را به شورای گسترش ارسال می‌کنند و درصورت تأیید نهایی رشته جدید مصوب می‌شود.
