دود آتش هورالعظیم در چشم ایران

زهرا رفیعی- خبرنگار

حدود یک هفته است که بخش‌هایی از تالاب مرزی هورالعظیم در آتش می‌سوزد. براساس گفته مسئولان محیط‌زیست ایران، بخش عراقی تالاب است که درگیر آتش‌سوزی شده ولی مردم محلی خبر از شیوع آتش در بخش‌های ایرانی می‌دهند.
سال‌هاست که دایکت‌های بتنی، مرز ایران و عراق را در تالاب هورالعظیم به 2 قسمت تقسیم کرده و مشکلات زیست‌محیطی زیادی به‌دلیل نرسیدن آب به پهنه تالاب در هر دو طرف ایجاد کرده است. البته عدم‌تامین حقابه‌های زیستی نیز مزید بر علت شده است.
به‌گفته محمد ساکی، رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان هویزه، بیش از 300هکتار از اراضی نیزارهای تالابی در کشور عراق در آتش سوخته و دود آن به شهر رفیع در ایران رسیده است. او به ایرنا گفته است که هم‌اکنون حدود ۶۵درصد از مساحت تالاب در سمت ایران آب دارد، اما وضعیت مخازن 4 و 5 هورالعظیم بحرانی است و نیاز به آبگیری دارند و امیدواریم با شروع بارندگی وضعیت آبرسانی به این تالاب بهبود یابد.
منظور او از مخازن، دایکت‌هایی است که بخش‌های مختلف تالاب را از هم جدا کرده است. پیش از نصب دایکت‌های مرزی و خشکاندن تالاب برای استخراج نفت، تالاب پهنه‌ای یکپارچه بود. پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی برای پاییز نشان می‌دهد که خوزستانی‌ها هم مانند بقیه استان‌های کشور نمی‌توانند امید چندانی برای میزان بارش‌ و جبران کسری‌ آب در ماه‌های پیش رو داشته باشند.
در آتش‌سوزی سال ۹۷ نیز که بیش از ۱۰روز ادامه داشت بیش از ۱۷هزار هکتار از تالاب هورالعظیم در آتش سوخت که یک هزار و ۸۰۰هکتار آن در خاک ایران و مابقی در بخش عراقی این تالاب مرزی بود.

سوختن 600هکتار از هورالعظیم از ابتدای ‌ماه تاکنون
سیدعادل مولا، معاون محیط طبیعی اداره حفاظت محیط‌زیست خوزستان در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: از ابتدای شهریور امسال، بخش ایرانی هورالعظیم 3 بار آتش گرفته و مساحتی حدود 500تا 600هکتار از بین رفته است. اما آتش‌سوزی روزهای اخیر مربوط به بخش عراق است.
به‌گفته او، از بین رفتن اکوسیستم تالابی یکپارچه است و تأثیر منفی آتش‌سوزی را نمی‌توان از هم جدا کرد. دلیل عمده آتش‌سوزی در قسمت عراقی هورالعظیم نیز خشکی ناشی از عدم‌تامین حقابه تالاب از رودخانه فرات است. مباحث امنیتی هم دلیل آتش‌سوزی می‌تواند باشد. ولی گزارش موثقی از سوی عراق منتشر نمی‌شود، چون آنها از ارائه هر خبری امتناع می‌کنند.
مولا در مورد اثرات مخرب زیست‌محیطی آتش‌سوزی در تالاب می‌گوید: به جز آلودگی هوا، از بین رفتن پوشش گیاهی در اثر آتش‌سوزی، نوزایی در تالاب را دچار اختلال می‌کند. نی که از عمده‌ترین پوشش‌های اطراف تالاب است، دوران نهفتگی یا کومون دارد که آتش‌سوزی می‌تواند بذر آن را از بین ببرد. بذر گیاهان تالابی حتی درصورت خشکسالی‌های پی‌در‌پی می‌تواند سال‌ها بعد دوباره رشد کند. اگر رستنی گیاه، در آتش نابهنگام بسوزد این چرخه از بین می‌رود. آتش‌سوزی ذخیره آبزیان تالابی را نیز از بین می‌برد.

آتش هورالعظیم عراق به هورالعظیم ایران رسید
سامی جزفی، مدیرعامل انجمن حمایت از محیط‌زیست هویزه در گفت‌وگو با همشهری، معتقد است که آتش‌سوزی کنونی در بخش ایرانی تالاب نیز در حال وقوع است. او می‌گوید: آتش‌سوزی در بخش ایرانی تالاب یعنی در حوالی منطقه ابوالبوه جاده شهید باکری، در صفر مرزی در حال وقوع است. دلیل اصلی تداوم آتش‌سوزی، عدم‌تامین حقابه در ایران و عراق است. به‌طوری که با وجود سیل 2 سال پیش خوزستان، هم‌اکنون حدود دوسوم آن خشک شده است. البته در ماه‌های مرداد و شهریور میزان تبخیر به حداکثر خود می‌رسد و آبی که بعد از درگیری‌های اجتماعی در خوزستان از کرخه به سمت تالاب هورالعظیم و گاومیش‌های دامداران رها شد، در میان راه توسط کشاورزان برای کشت شلتوک بهره‌برداری شد. آبی که از سمت کرخه می‌آید نرسیده به تالاب 2 قسمت شده؛ بخشی که از بستان و روستای نیسان می‌آمد هنوز به میزان شاید 5مترمکعب بر ثانیه برقرار است ولی آبی که از سمت رفیع می‌آمد کاملا خشک شده است. هر دوی این شاخه‌ها به تالاب وارد می‌شد.
بخشی از آتش‌سوزی‌ها در این منطقه عمدی است. این فعال محیط‌زیست هویزه می‌گوید: بخشی از آتش‌سوزی‌ها عمدی است. عمده دلیل آتش‌سوزی‌های عمدی، قاچاق دام و اسلحه و برداشت علوفه تازه در زمستان برای دام است. قاچاقچیان با آتش زدن بخش‌های خشک شده تالاب در بخش عراق برای خود مسیر میانبر می‌سازند و در دود ایجاد شده رد گم می‌کنند تا خود را به بلم‌هایی که آنها را بین ایران و یا عراق جابه‌جا می‌کند برسانند. آتش‌سوزی در بخش‌های ایرانی تالاب عمدتا برای دسترسی به علوفه تازه است.
به اعتقاد سیدعادل مولا، معاون محیط طبیعی اداره حفاظت محیط‌زیست خوزستان، اگر مدیریت زیستگاه به درستی انجام شود، آتش زدن نیزارها کار اشتباهی نیست. او توضیح می‌دهد: گیاه نی درصورت رشد به شاخه بلند و خشکی تبدیل می‌شود که قابل استفاده برای دامداران نیست. اگر نی در فرایند درو، برداشت شود در فصل بعدی، می‌تواند به علوفه خوش‌خوراکی برای گاومیش‌ها تبدیل شود. اما کشاورزان این منطقه امکانات و تجهیزات سنگین دروی نی را ندارند؛ در نتیجه از دیرباز بخش‌هایی از نیزارها را به‌صورت کنترل شده آتش می‌زنند. وجود آب در کنترل آتش بسیار مؤثر است ولی چون آب در تالاب نیست، ما جلوی این کار را گرفته‌ایم. اگر آب بود آتش‌زدن نیزار به‌دلیل کاربردی که در از بین بردن آفت‌ها و تازه کردن علوفه دام‌های جوامع محلی دارد، کار اشتباهی نیست، اما متأسفانه آب در بخش‌های عمده تالاب وجود ندارد.
او در مورد وضعیت حقابه تالاب می‌گوید: به‌صورت موجی و موقت آب به سمت تالاب سرازیر شده ولی هنوز حقابه مستمر تالاب پرداخت نشده است. آنچه به تالاب رسیده ناشی از تنش اجتماعی و سیلاب بوده و در بقیه سال تالاب تشنه است.