8درصد کشور درگیر فرسایش بادی است

سیدمحمد فخار- خبر‌نگار

۱۴میلیون هکتار از عرصه‌های کشور در شرایط بحرانی فرسایش بادی قرار دارند و برای افزایش دقت اقدامات بیابان‌زدایی باید این نوع فرسایش به دقت پایش شود. این عدد یعنی 8درصد کل مساحت ایران با بحران فرسایش بادی دست و پنجه نرم می‌کند که باید برای آن چاره‌جویی شود.
برهمین اساس، به تازگی ایستگاهی برای پایش فرسایش بادی در میبد یزد آغاز به‌کار کرده است و هوشنگ جزی، مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها در این‌باره به همشهری می‌گوید: یکی از موضوعاتی که در کنار امور اجرایی باید مدنظر همه قرار گیرد، بحث سنجش است. اگر کاری انجام می‌گیرد باید براساس اطلاعات دقیق باشد و اگر سنجشی صورت می‌گیرد، باید میزان اثرگذاری آن بررسی شود. این موضوع کمک می‌کند تا اقدامات بعدی نیز با موفقیت همراه شود.
بخش آبخیزداری سازمان جنگل‌ها 11ایستگاه پایش فرسایش آبی به همراه تنها ایستگاه پایش فرسایش بادی در کشور دارد که 8عامل و در مجموع 40فاکتور را اندازه می‌گیرند. این فاکتورها شامل هوا، اقلیم، آب، خاک، مسائل هیدرولوژی و... است. این ایستگاه‌ها بیشتر در مناطقی است که فرسایش آبی در آنها وجود دارد و موضوعات مرتبط با آب را کنترل می‌کنند.
هوشنگ جزی تأکید می‌کند: در بحث فرسایش بادی، از اسفند 99، در منطقه «طاحونه» شهرستان میبد یزد کلید ایستگاهی زده شده که به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده است.
 با تجهیزاتی که در این ایستگاه تعبیه شده می‌توان اقدامات اجرایی در عرصه‌های بیابانی را با دقت بالاتر پیش برد؛ به‌عنوان مثال در بهار 1400سه واقعه در این ایستگاه به‌صورت آزمایشی ثبت شد که نشان می‌دهد رسوباتی که در فرسایش جابه‌جا می‌شوند، تا ارتفاع 15سانتی‌متری ثبت شده‌اند؛ بنابراین اگر از گیاهانی استفاده کنیم که این ارتفاع را داشته باشند، می‌توانیم تا 70درصد از حمل رسوب و فرسایش بادی جلوگیری کنیم. یا اینکه چه گیاهانی در برابر فرسایش می‌ایستند. این نخستین ایستگاه فرسایش بادی کشور است که وقایع مختلف را ثبت می‌کند و نتایج آن برای جمع‌بندی به‌دست ما رسیده است.
    
ابعاد فرسایش بادی و آبی در ایران
جابجایی خاک موجب تشکیل دشت‌های حاصلخیز در طول میلیون‌ها سال شده‌اند، اما اگر میزان این جابجایی خیلی زیاد و شدید شود خاک از محل اصلی خود خارج و منجر به ایجاد گردوغبار، سیلاب و مشکلات دیگر می‌شود. آمار اعلامی معاونت آبخیزداری و بیابان سازمان جنگل‌ها نشان می‌دهد ۱۴میلیون هکتار از عرصه‌های کشور در شرایط بحرانی فرسایش بادی قرار دارند. براساس گزارش اطلس بیابان که تابستان امسال منتشر شده، نتایج مطالعات کانون‌های بحرانی نشان می‌دهد ۱۸۷ منطقه کشور در ۲۲ استان به‌اصطلاح بیابانی کشور تحت‌تأثیر فرسایش بادی هستند که وسعت این مناطق ۲۹.۵میلیون هکتار است و ۲۳۷کانون بحرانی فرسایش بادی با وسعت حدود ۱۴میلیون هکتار در این محدوده وجود دارد.
مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها در این‌باره می‌گوید: ما از طرفی در آبخوان‌ها منابع آبی را حفظ نمی‌کنیم و با برداشت بی‌رویه منابع آبی و خالی کردن آبخوان‌ها موجب فرونشست آنها می‌شویم. امروز 385دشت کشور ممنوعه و بحرانی است و به‌طور متوسط 20سانتی متر در سال با فرونشست روبه‌رو هستیم، اما در بحث فرسایش بادی به‌طور متوسط در هر هکتار از بیابان‌های کشور هر سال 20 تن فرسایش صورت می‌گیرد. آنگونه که جزی بیان‌کرده، در بخش فرسایش آبی نیز 16.7تن در هر هکتار فرسایش آبی داریم که عدد مجازش 0.5تن در هکتار و 33برابر حد مجاز است. از نظر وزارت نیرو، 250میلیون مترمکعب هر سال رسوبات به مخازن سدهای ما راه پیدا می‌کند که 0.76درصد حجم آنهاست. در عین حال عملیات آبخیزداری، هکتاری 2میلیون تومان شده است. با این کار، هم سیل را می‌توان کنترل کرد، هم جلوی رسوبات را گرفت و هم از هزینه‌های سنگین عدم‌هدایت آب به آبخوان‌ها جلوگیری کرد.

لزوم پایش فرسایش بادی
پایش فرسایش در کشور خشکی نظیر ایران بسیار اهمیت دارد. منوچهر گرجی، رئیس انجمن علمی خاک نیز در این‌باره در گفت‌وگویی رادیویی گفت: ایران کشوری فرسایش خیز است و از نظر فرسایش آبی و بادی تقریبا رتبه‌های اول را در دنیا دارد و فرسایش آبی و بادی سالانه میلیاردها دلار هزینه به کشورمان تحمیل می‌کنند و کسی هم توجه چندانی به این موضوع نمی‌کند، اما نباید فراموش کرد که توسعه کشور منافاتی با حفظ محیط‌زیست ندارد. اینکه برنامه‌های توسعه‌ای باعث مشکل‌دار شدن محیط‌زیست می‌شود به‌خاطر اشتباه بودن روش‌ها و شیوه‌های اجرای برنامه‌هاست. منوچهر گرجی درباره لزوم ساخت چنین ایستگاه‌هایی در کشور می‌گوید: برای جلوگیری از تشدید فرسایش خاک باید برای پرورش دام، کشت گیاهان، جنگل‌ها و مناطق صنعتی و معادن روش‌های خاص و متفاوتی را به‌کار ببریم. در مناطقی همچون سیستان و بلوچستان و قسمت‌هایی از خوزستان، زمین‌ها منشأ گردوغبار هستند و اصلی‌ترین دلیل آن ترددهای بی‌رویه دام‌ها، انسان‌ها، خودرو و موتورهاست؛ بنابراین پایش‌های مختلف می‌تواند زمینه‌های بروز مشکلات ناشی از فرسایش بادی را مشخص کند.

جزئیات ایستگاه
ایستگاه زوجی پایش فرسایش بادی و ریزگردهای طاحونه، حاصل همکاری سازمان جنگل‌ها و پژوهشکده مناطق خشک و بیابانی دانشگاه یزد است. در این ایستگاه، پروژه زوجی پایش و اندازه‌گیری فرسایش بادی با هدف دستیابی به رکورد‌های فرسایش بادی خاک با اعتباری بالغ بر ۲۶۰۰میلیون ریال ایجاد شده است. این پروژه در محل کانال باد شهرستان میبد که یکی از بادخیزترین مناطق استان و به‌عنوان یک کانال ترانزیت گرد وغبار در کانون‌های بحرانی فرسایش بادی محسوب می‌شود، اجرا شده و هدف از اجرای آن ثبت رکوردهای فرسایش بادی خاک، مقایسه عرصه‌های فاقد پوشش‌های مختلف یا اراضی شاهد و منطقه تیمار تاغکاری شده و همچنین جمع‌آوری آمار و اطلاعات کمی و ارائه آن به مجامع علمی و برنامه‌ریزی کشور است.