گزارش
همشهری در گفت‌وگو با متخصصان حوزه اقلیم‌شناسی و مدیران شهری، موضوع زرد شدن و ریزش برگ‌های درختان پایتخت در دومین فصل سال را بررسی کرده است
خزان تابستانی
کارشناسان می‌گویند: تغییر شرایط اقلیمی و آب و هوایی و نبود رطوبت باعث برگ‌ریزان در فصل تابستان شده است
زینب زینال‌زاده- خبر‌نگار
برگ درختان قبل از آمدن پاییز هزار رنگ، زرد شده‌اند. این روزها حتی در برخی معابر عمومی صدای خش‌خش برگ‌ها در زیر پای عابران هر چند نوید نزدیک شدن به فصل پاییز را می‌دهد، اما این خزان زودرس هشداری برای تغییرات آب و هوایی است؛ پدیده‌ای که در سال‌های اخیر منجر به افزایش دما شده و به‌گفته دانشمندان شتاب گرفتن این پدیده موجب می‌شود موجودات زنده نتوانند با شرایط خود را وفق بدهند و در نتیجه حیاتشان به خطر می‌افتد. درست مثل درختانی که این روزها در تهران دچار برگ‌ریزان تابستانی شده‌اند و همین امر نشان می‌دهد درختان قدرت تاب‌آوری در برابر گرمای زیاد را ندارند و گذر زمان هم این وضعیت را تشدید می‌کند.
به‌گفته احمدرضا محــرابیــان، کارشناس و استاد زیست‌شناسی در تابستان امسال هم درتهران شاهد برگ‌ریزان پاییزی بوده‌ایم و هستیم. این عضو هیأت علمی دانشگاه شهیدبهشتی بروز این پدیده را در متناسب نبودن کاشت گیاه با شرایط اکولوژیک می‌داند و در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «شهر تهران سطح یکسانی ندارد و از ارتفاع 1200متری در جنوب شروع شده و تا ارتفاع 1800متری در شمال می‌رسد؛ بنابراین همین تفاوت در ارتفاع سبب شده تهران به شهر چند اقلیمی تبدیل شود؛ به این معنا که جنوب تهران دارای آب و هوای خشک و نیمه‌گرمسیری است و شمال شهر آب و هوای سرد و کوهستانی دارد؛ به همین دلیل در تهران، نباید الگوی کشت یکسانی ارائه داد؛ چراکه هر نقطه‌ای از تهران شرایط اکولوژیک خاصی دارد که متناسب با آن باید گونه گیاهی انتخاب شود.»
به‌گفته او، در گذشته هنگام کاشت گیاه و ایجاد فضای سبز به شرایط اکولوژیک توجه می‌شد، اما چند سالی می‌شودکه با پیروی از الگوی یکسان، کاشت گیاهان انجام می‌شود و این کار به درختان و گیاهان آسیب می‌زند. محرابیان خزان رخ داده در پایتخت را متفاوت از خزان پاییزی می‌داند و در توضیح بیشتر می‌گوید: «توجه نکردن به شرایط اقلیمی سبب آسیب‌پذیری گیاهان در برابر تنش‌های محیطی می‌شود و نتیجه آن خزانی است که امروز در معابر رخ می‌دهد. درواقع همین خزان زودهنگام باعث می‌شود گیاهان نتوانند نقشی در تعدیل محیط(تأثیر گیاه بر دما) داشته باشند و از این‌رو آلودگی هوا و افزایش دما رخ می‌دهد.»
قدم زدن در خیابانی پوشیده از برگ‌های زرد حس دلنشینی است که همیشه در پاییز تجربه کرده‌ایم، اما این روزها که همچنان گرمای تابستان حس می‌شود و خبری از نسیم پاییزی نیست، دیدن برگ‌هایی که یکی یکی از شاخه‌ها جدا می‌شوند و در اندکی از ثانیه روی زمین می‌افتند، پیامی جز نگرانی و دلواپسی برای طبیعت ندارد. انسان برای ادامه حیات نیازمند حراست و حفاظت از طبیعت است؛ بنابراین نباید از کنار موضوع خزان زودرس بی‌تفاوت گذشت و باید به فکر راه چاره بود.
محرابیان راهکار مقابله با این پدیده را انتخاب گیاهان بومی می‌داند و می‌گوید: «باید پذیرفت تغییرات اقلیمی رخ داده و استفاده از گیاهان بومی بهترین جایگزین برای مقابله با این پدیده است. گیاهانی که تاب‌آوری بیشتری دارند و اگر متناسب با شرایط آب و هوایی کاشته شوند، قطعاً در تلطیف هوا تأثیرگذار خواهند بود.»
به‌گفته عضو هیأت علمی دانشگاه شهیدبهشتی گیاهان بومی مانند داغ داغان، زرشک زینتی و بادام زینتی برای آب‌وهوای سرد و کوهستانی بسیار مناسب هستند و از این‌رو می‌توان آنها را در نقاط شمالی شهر تهران مانند درکه و گلابدره کاشت. زیتون تلخ و زبان گنجشک هم برای آب و هوای نیمه‌خشک مناطق جنوبی تهران مناسب هستند.
امسال خزان کمتر شده است
خزان زودهنگام درختان چنار در خیابان ولیعصر ملموس‌تر از نقاط دیگر است؛ به‌ویژه صبح‌ها قبل از ساعت 8می‌توان به تماشای ریزش برگ‌ها نشست که با سمفونی جاروی پاکبانان در گوشه‌ای جمع‌آوری می‌شوند.
مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران خزان تابستانی درختان را نمی‌پذیرد و می‌گوید: «فضای سبز تهران با هیچ مشکلی مواجه نیست و امسال خزان درختان کمتر از سال گذشته است.» علی‌محمد مختاری در عین حال، افزایش دمای هوا را علت برگ‌ریزان درختان می‌داند و در گفت‌وگو با همشهری عنوان می‌کند: «در روزهای اخیر گرمای تهران افزایش چشمگیری داشته که برای درختان و گیاهان قابل تحمل نبوده و همین امر آنها را دچار شوک و استرس حرارتی کرده که در نتیجه منجر به ریزش برگ درختان شده است.» به‌گفته او، خزان درختان به‌ویژه گونه چنار در تابستان، پدیده مقطعی است و درخت به‌دلیل دمای زیاد هوا، دچار برگ‌ریزان می‌شوند: «زرد شدن برگ‌ها و ریختن آنها سبب ایجاد تعادل میان تبخیر و تعریق گیاه می‌شود که پس از کاهش دما، درختان به شرایط مطلوب و عادی خود بازمی‌گردند و برگ‌های جدید می‌رویند.» مختاری تغییر شیوه آبیاری را بهترین گزینه برای مقابله با پدیده خزان زودرس می‌داند و می‌گوید: «اگر برنامه‌ریزی درستی در ساعات آبیاری درختان وجود داشته باشد، قطعاً می‌توان این پدیده را کنترل کرد؛ به همین دلیل در پایتخت آبیاری درختان و فضاهای سبز باید در ساعت خنکی روز یعنی از ساعت 6تا9صبح انجام شود؛ چون گرمای هوا کمتر است و تبخیر آب انجام نمی‌شود.» به‌گفته این مقام مسئول، آبیاری در ساعات گرم روز سبب تبخیر آب می‌شود که این فرایند به گیاهان صدمه می‌زند و قدرت پایداری و مقاومت آنها را کاهش می‌دهد.
استفاده از روش آبیاری مکانیزه
خزان زودرس پایتخت یکی از نتایج تغییرات اقلیمی و گرم شدن دما است؛ پدیده‌ای که مدیران شهری آن را تکذیب نمی‌کنند و باور دارند اکنون چاره‌ای جز مدیریت آبیاری درختان و گیاهان وجود ندارد.
نایــب‌رئیــس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «اصل موضوع خزان زودرس درختان در حوزه کشاورزی مربوط به آبیاری است که اگر این کار منظم و با دقت انجام شود، قطعاً مانع از بروز این پدیده در سال‌های آینده می‌شود.» مهدی بابایی با بیان اینکه یکی از دغدغه‌های این کمیسیون پیگیری روش آبیاری مکانیزه در فضای سبز تهران است، عنوان می‌کند: «با استفاده از روش‌های مکانیزه و هوشمند آبیاری درختان از یک‌سو مصرف آب بهینه‌سازی می‌شود و از سوی دیگر می‌توان میزان و دفعات آبیاری درختان و گیاهان را مدیریت کرد. البته این کار تا حدودی در برخی از مناطق انجام شده، اما قطعاً در این دوره هم پیگیری خواهیم کرد تا بخش زیادی از فضای سبز تهران به سیستم مکانیزه و آبیاری قطره‌ای تجهیز شود.» به‌گفته او، مکانیزه شدن روش آبیاری و نظارت دقیق بر این فرایند یکی از موضوعات مهم در برنامه 5ساله سوم و چهارم (بعدی) شهرداری تهران است. بابایی به استفاده از گونه‌های گیاهی مناسب هم اشاره و عنوان می‌کند: «شرایط اقلیمی بنا به هر دلیلی رخ داده است و در شرایط کنونی برای حفاظت از محیط‌زیست و حراست از طبیعت باید از گونه‌هایی که سازگاری بیشتری با آب و هوای حاکم در تهران دارند، استفاده کرد. درواقع می‌توان با آبیاری مکانیزه و انتخاب گونه‌های سازگار و مقاوم، پدیده خزان زودرس را به حداقل رساند.»
