زهرا رستگارمقدم ـ روزنامه‌نگار
گاومیش حضورش در خوزستان مربوط به همین سال‌ها و حتی سده‌های اخیر نمی‌شود. این حیوان به‌گفته اهالی و دامداران تاریخی 4هزار‌و500ساله دارد. ظاهرش خشن و زمخت اما خوی‌اش آرام است و به راحتی می‌توان این حیوان را کنترل کرد. طبیعت آرام، تحمل و پایداری گاومیش در انجام کارهای سنگین، این جانور را به کلید اقتصادی روستا در کشورهای آسیایی بدل کرده است. تعداد این دام در ایران ۴۵۹هزار راس است که ۹۸هزار راس آن در خوزستان بوده و این استان را به خاستگاه اصلی پرورش گاومیش در کشور بدل کرده اما زندگی گاومیش‌ها بسیار وابسته به آب است و این دام نیمه‌آبزی باید ساعت‌ها در محیط مرطوب قرار گیرد تا بیشترین شیر را تولید کند، از این‌رو وجود تالاب‌ها و رودخانه‌های مختلف در خوزستان، این استان را به یکی از مستعد‌ترین مکان‌ها در زمینه پرورش گاومیش بدل کرده و تقریبا در تمام تالاب‌های استان کار پرورش این دام به‌صورت سنتی در جریان است اما کمبود آب و خشکسالی، در فصل‌هایی از سال حیات گاومیش‌ها را به خطر انداخته است. بیشتر این دام‌ها در تالاب‌های هورالعظیم، شادگان، و رودخانه‌های کارون، کرخه، شاوور، زهره و دز زیست می‌کنند، درحالی‌که افزایش فاصله محل نگهداری گاومیش‌ها با تالاب‌ها بر اثر عقب‌نشینی آب و نبود علوفه کافی به خطر افتاده. با وجود خشکسالی گسترده و شرایط نامناسب دامداران استان خوزستان، به سراغ اقتصاد در مخاطره این شغل و حیات آن در استان رفته و شرایط گاومیشدارها را از جواد ابراهیمی، مدیرعامل اتحادیه دامداران استان و جواد ناصری، مدیرعامل تعاونی گاومیش‌داران خوزستان جویا شده‌ایم.
30تا 40میلیون تومان؛ قیمت هر گاومیش
گاومیشدارها، این حیوان را نجیب لقب می‌دهند. حیوانی مفید و کم‌توقع که سخت‌ترین شرایط و بیماری‌ها را همواره تاب آورده است. مردم خوزستان که این حرفه دشوار را از پدران به ارث برده و آن را سنتی ادامه می‌دهند، بسیار به دام خود وابسته هستند و در طول عمر مفید این حیوان که معمولا 16سال است، از آن چون فرزندشان مراقبت می‌کنند. بعضی از دامداران نیز در ماه‌هایی از محل خود برای چرای دام کوچ می‌کنند که این کار گاه دام را با مخاطراتی مواجه می‌کند. جواد ناصری، مدیرعامل تعاونی گاومیش‌داران درباره وضعیت دامداران خوزستانی می‌گوید: «در این دوره چند راس گاومیش تلف شد و بعضی جنین خود را سقط کردند اما جهادکشاورزی و... اعتباری برای این گاومیش‌داران درنظر گرفتند تا غرامت گاومیش‌های تلف شده پرداخت شود. از سویی علوفه ارزان‌قیمت‌تر به دامدار داده شد و ساخت حوضچه‌هایی برای پرورش گاومیش در برنامه قرار گرفت».
بیماری، تصادف، مرگ طبیعی و حالا خشکسالی و کوچ، عامل مرگ گاومیش‌هاست، هر چند به‌گفته ناصری تعداد گاومیش‌های تلف شده، آنقدر نیست که جبران‌پذیر نباشد اما از آنجا که هر گاومیش بین 30تا 40میلیون تومان قیمت‌گذاری می‌شود، مرگ هر راس، جبران خسارت برای دامدار را ناممکن می‌کند؛ «هر دامدار با 8تا 10راس گاومیش می‌تواند نان‌آور 2تا 3خانواده باشد. گاومیش ارزشی ملی است و مرگ این حیوان قابل‌جبران نیست. گاومیش‌داری نیز شغلی دشوار است، چندان قابل‌آموزش نیست و سنتی و خانوادگی انجام می‌شود.»
زندگی هزاران نفر وابسته به حیات گاومیش
گاومیش‌ها نیاز به آب فراوان دارند، از این‌رو کم‌آبی و تخلیه فاضلاب در رودخانه، اغلب این حیوانات را دچار بیماری عفونی، افتادگی پوست، سوختگی و سقط جنین می‌کند. حدود ۲هزار نفر به‌صورت مستقیم و ۴ هزار نفر غیرمستقیم از پرورش و فروش محصولات این دام امرار معاش می‌کنند که درصورت اختصاص نیافتن آب کافی به رودخانه‌ها و تالاب‌های استان شاهد بیکاری گسترده در میان گاومیش‌داران و سایر مشاغل وابسته به این صنعت خواهیم بود. از آنجا که این حیوان، از نظر اقتصادی و معیشتی، زندگی دامدار را تامین می‌کند، انس خاصی میان فرد و حیوان شکل می‌گیرد. دامداران خوزستان گاهی از 5راس تا 200راس گاومیش دارند. ناصری معتقد است، مشکلات دامداران در این منطقه علاوه بر تامین آب و...، بزرگ شدن شهرها و محدود شدن فضای لازم برای دامداری و زندگی گاومیش‌هاست. او می‌گوید: «وسعت شهرها خصوصا در کوت عبدالله باعث شده، رساندن گاومیش به آب و... از محیط شهری باشد و این باعث مشکلاتی توامان برای دامدار و شهرنشین شده است».
باور مردم بر این است که طبع گرم محصولات تولیدی از این دام بر سلامتی افراد تأثیر داشته و مصرف لبنیات و گوشت آن برای رفع برخی بیماری‌های انسان به افراد توصیه می‌شود.
دامداران؛ گرفتار طلب کارخانه‌داران از دولت
جواد ابراهیمی، مدیرعامل اتحادیه دامداران استان خوزستان درباره مشکلات دامداران استان می‌گوید: «در واقع خشکسالی، کم‌آبی، کمبود نهاده‌ها، بالا رفتن قیمت آن و... بر تولید دامدارها اثر گذاشته و شرایط سختی برای این گروه ایجاد کرده است. با خشک شدن کرخه خوزستان، از آنجا که این رودخانه به حر می‌رسد و در این منطقه اغلب گاومیش‌داران زندگی می‌کنند و از این آب برای شنای گاومیش‌ها بهره می‌برند. بیماری، مرگ، سقط جنین و شوری آب که برای گاومیش‌ها مشکلاتی ایجاد کرده، دامداران را به سختی انداخته است». او به دپوی نهاده‌های دامی در بندر امام اشاره می‌کند و اینکه این خوراک به‌دست دامداران نرسیده و مشکلاتی در تغذیه دام‌ها ایجاد کرده است. او می‌گوید: «در بازار آزاد نیز نهاده‌ها با قیمتی به فروش می‌رسد که دامدار توان خرید آن را ندارد. همه این مسائل باعث شده است که دامداران متضرر شوند. در ماه گذشته، سبوس گندم که در اختیار کارخانه‌های آرد قرار دارد و متولی آن جهادکشاورزی است، به دامداران تحویل نشد. درحالی‌که این سبوس متعلق به دامدار است. کارخانه‌های آرد به‌علت طلبی که از دولت داشتند، سبوس را به عنوان تسویه طلب‌شان از دولت، با نرخ آزاد به دامداران می‌فروشند؛ این یعنی سبوس یک‌هزار‌و400 تومانی در بازار آزاد 4هزار‌و500 تومن عرضه می‌شود. از سویی کارخانه‌ها حاضر نیستند سبوس خریداری شده در سامانه فروش را که دامدار مبلغ آن را پرداخت کرده، تحویل‌شان دهند. همین امر باعث شده دامدار فشار چندجانبه‌ای را تحمل کند». با توجه به اینکه 35درصد خوراک دام‌ها از سبوس تامین می‌شود، در این میان کارخانه‌هایی که کنسانتره برای دام تهیه می‌کنند، با نبود این ماده در بازار، فعالیت‌شان متوقف شده است. ابراهیمی می‌گوید: «با تصمیمات غلط دولت و کارخانه‌دارها شرایط دامدار سخت‌تر شده است. درحالی‌که دولت می‌تواند این وضعیت را تسهیل کند». او پیشنهاد می‌کند بهتر است که دولت با خرید تضمینی شیر و گوشت از دامدار، 2هدف را پیگیری کند؛ «در وهله نخست آنکه این محصولات بازار پیدا کند و در وهله بعدی اینکه دست دلالان از محصولات کوتاه شود تا قیمت بی‌جهت افزایش پیدا نکند.» به‌گفته مدیرعامل اتحادیه دامداران استان خوزستان برای خرید شیر، دولت مصوبه‌ای را تنظیم کرده تا شرکت پشتیبانی امور دام و... منوط به اعتباری که بانک مرکزی برای این مسئله درنظر می‌گیرد، دامداران را حمایت کند اما هنوز این مصوبه اجرایی نشده است.
اقتصاد وابسته به گاومیش
کارشناسان می‌گویند مسئله آب و مشکل مدیریت، زندگی گاومیش‌داران استان خوزستان را دچار مشکل کرده است
در همینه زمینه :